Даша-Рабдан Одбоевич Батожабай
| Батожабай Даша-Рабдан | |
| Түрэһэн үдэр: | |
|---|---|
| Түрэһэн газар: |
Догой[d], Могойтуйский район[d], Агын Буряадай автономито тойрог[d], Зүблэлтэ холбоото улас |
| Эрхэтэнэй харьяалал: | |
| Наһа бараһан үдэр: |
1977 оной 10 һарын 17 (56 наһатай) |
| Наһа бараһан газар: | |
.svg){kind=small}
Даша-Рабдан Одбоевич Батожабай (Батажабай) (1921-1977) Шэтэ можын Агын тойрогой Догой нютагта 1921 ондо түрэһэн юм. 1936 ондо Зугаалайн долоон жэлэй һургуули дүүргээд, Улаан Yдэ ерэжэ, театр-хүгжэмэй мэргэжэлэй һургуулида ороо. Тус һургуулияа дүүргэжэ, Буряад драмын театрай зүжэгшэн болоод байхадань, 1940 ондо Москвада Буряадай уралиг, уран зохёолой түрүүшын 10 хоног үнгэргэгдэжэ, Д.-Р. Батожабай тэрээндэ хабаадалсаһан байна.
Тэрэ театрта хүдэлжэ байха үедөө нэгэ үйлэтэй зүжэгүүдые зохёожо эхилһэн юм. 1941 ондо Эсэгэ ороноо хамгаалгын агууехэ дайнай эхилхэдэ, Д.-Р. Батожабай Новосибирск хотодо Сэрэгэй ниидэлгын һургуули дүүргээ. Һургуулияа дүүргээд, Д.-Р. Батожабай холо ниидэдэг авиацида алба хааһан байна.
Дайнай дүүрэхэдэ, тэрэ нютагаа бусажа, Улаан Yдын раадихороондо редаактараар ажаллаа. Д.-Р. Батожабай дайнай һүүлээр амгалан ажалаа хэжэ эхилхэдээ, уран зохёолдо бэеэ зорюулха гэжэ шиидэбэ. Тэрэ 1945 ондо «Буряад-Монголой үнэн» һониндо арадай аман зохёолой удхаар найруулһан «Эдир баатар Сэнгэ болон тэрэнэй хани Сунды Мэргэн» гэһэн үльгэрөө хэблүүлбэ. Энэнь ерээдүй уран зохёолшын анха түрүүшын ажал бэлэй. Саашадаа Д.-Р. Батожабай уласайнгаа уран зохёолой ажамидаралда эдэбхитэйгээр хабаадажа захалаа һэн.
Тэрэ уран hайханай драмын дугылангуудта туһаламжа болгон зүжэг бэшэжэ, бэлиг шадабарияа дээшэлүүлһэн байха юм. Тухайлбал, «Малшад» (1948), «Дагбын алдуу» (1949), «Агроном болохоб» (1952), «Шүүбэри» (1952) гэһэн зүжэгүүд хэблэгдэжэ, хүдөөгэй тайзан дээгүүр табигдажа эхилээ. Энэ дүй дүршэлынь тэрээндэ ехэхэн туршалга боложо үгөө, саашадаа драматург болохо замдань ехэ туһатай байгаа.
1952 ондо Д.-Р. Батожабай эрдэм мэдэлгэ, һургуулияа дээшэлүүлхэ гэжэ Москвагай М. Горькиин нэрэмжэтэ уран зохёолой дээдэ һургуулида ороо һэн. Эндэ һуража байхадань, зохёол бэшэхэ шадабаринь бүри эршэдэжэ, үгүүлэлгэнүүдые бэшэжэ эхилэн, нэгэ үйлэтэй зүжэгүүдээ бэшэхэ ажалаа үргэлжэлүүлээ. «Сэсэн Сэнгэ» гэһэн үльгэрөө ород хэлэндэ оршуулжа, 1954 ондо хэблүүлhэн юм. 1954 ондо «Шобдог» гэһэн зүжэг бэшээ.
1955 ондо «Адуушанай дуун» гэһэн туужа бэшээ. 1957 ондо энэ туужынгаа удхаар хиноогой зохёол бэшэжэ Москвада кино болгоһон бэлэй.
1956 ондо «Багшашни хэн бэ?» гэhэн туужа бэшээ. Октябриин хубисхалай 40 жэлэй ойдо зорюулжа, уран зохёолшо «Барометр шуурга харуулна» гэһэн зүжэг бэшээ hэн.
1957 ондо дээдэ һургуулияа дүүргэжэ ерээд, Д.-Р. Батожабай уран зохёолоо бэшэхэ ажалаа саашань бүри амжалтатай үргэлжэлүүлээ.
1959 ондо Москвада үнгэргэгдэһэн Буряадай уралиг, уран зохёолой хоёрдохи 10 хоногой үедэ Д.-Р. Батожабайн «Барометр шуурга харуулна» гэһэн зүжэгынь Бага театрай тайзан дээрэ табигдаа, Г. Цыденжапов, В. Ежов хоёртой хамта бэшэһэн киногой зохёолоор «Мосфильмдэ» буулгагдаhан «Алтан байшан» гэһэн хиноо харуулагдаа. Тиихэдэ БНОЗСХУ-ай уран зохёолшодой холбооной байшанда Д.-Р. Батожабайн «Төөригдэһэн хуби заяан» гэһэн роман зүбшэн хэлсэгдэжэ, үндэр сэгнэлтэдэ хүртэһэн байна. Эгээл тэрэ үедэ Москвагай «Детгиз» гэһэн хүүгэдэй номой хэблэлдэ уран зохёолшын «Задалагдаагүй бэшэгүүд» гэһэн туужын хэблэгдэн гараhаниинь һайшаалтай. Иигэжэ Д.-Р. Батожабай уралиг, уран зохёолой хоёрдохи 10 хоногой үедэ аргагүй ехэ амжалта туйлаһан байна. Зүблэлтэ Буряадай уран зохёол, уралиг хүгжөөхэ хэрэгтэ габьяатай байһанайнь түлөө Эхэ оромнай Буряадай мэдээжэ уран зохёолшые Ажалай Улаан Тугай одоор шагнаа.
Зохёохы ажалайнгаа амжалтаар урмашан, Д.-Р. Батожабай 10 хоногой баярһаа ерээд, «Төөригдэhэн хуби заяан» гэһэн номойнгоо үргэлжэлэл дээрэ хүдэлжэ, хоёрдохи номыень 1962 ондо, гурбадахи номыень 1965 ондо хэблүүлээ һэн. Иигэжэ Д.-Р. Батожабай буряад уран зохёолой түүхэдэ тон түрүүшын гурмаһан роман бэшэһэн габьяатай. 1966 ондо эдэ гурбан роман нэгэдхэгдэжэ, «Гансаардалга», «Шуурган өөдэ», «Уг дамжан далижалга» гэһэн нэрэтэйгээр «Төөригдэhэн хуби заяан» гэһэн ниитэ гаршагтай 3 боти ном боложо хэблэгдэһэн.
Һүүлэй жэлнүүдтэ Д.-Р. Батожабай хэдэн зүжэг бэшэжэ, «Уулын бүргэдүүд» гэһэн роман хэблүүлээ.
1966 ондо «Зүрхэнэй шарха» гэһэн зүжэг, «Урбаанай уршагта ябадал» гэһэн хошон шогто энеэдэнэй зүжэгынь гараа.
БНЗСУХ-ой Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн байһан романист, драматург Даша-Рабдан Батожабай хүндөөр үбшэлжэ, 1977 ондо наhа бараһан байна.