Пётр Чайковский

Пётр Ильич Чайковский
Ажал үйлэ:	хүгжэмэй зохёолшо, хүгжэмшэ, багша
Түрэһэн үдэр:	25 4 һарын (7 5 һарын) 1840 оной
Түрэһэн газар:	Воткинск, Вятка можо, Ород
Эрхэтэнэй харьяалал:	Ородой эзэнтэ улас
Наһа бараһан үдэр:	25 10 һарын (6 11 һарын) 1893 оной (53 наһатай)
Наһа бараһан газар:	Санкт-Петербург
Ажал хэһэн саг:	Романтик үе
Гарай үзэг:

Пётр Ильич Чайковский ( 1840 он оной 4 һарын 25 [Хуушан стиль 5 һарын 7] —  1893 он оной 11 һарын 6 [Хуушан стиль 10 һарын 25]) романтик шэглэлэй Оросой хүгжэмэй зохёолшо.

Чайковский болбол 1840 ондо Воткинскын заводой эрхилэгшын гэр бүлэдэ түрэһэн ба арба наһатай хүбүүн байхадаа, хуулиин хэрэгээр түшэмэлые бэлэдхэдэг Петербургын һургуулида һуралсаһан байна. Чайковский хадаа 1859 ондо һургуулиие дүүргэжэ, дүрбэн жэлэй турша соо түшэмэлээр хүдэлмэрилһэн юм. Тэрэниие үшөө багаһаань хойшо хүгжэмдэ һургадаг байгаа. Тэрэ хүгжэмдэ һонирхолтой тула Петербургын хүгжэмэй дээдэ һургуулида һуралсажа 1866 онһоо Москвада багшалха болоһон. Петербургын хүгжэмэй дээдэ һургуулида оролго ба хүгжэмэй зохёолой онолые (дээдэ һургуулиин үндэhэлэгшэ, гайхамшаг хүгжэмэй зохёолшо ба абьяастай пианист Антон Григорьевич Рубинштейнэй хүтэлбэри доро) ёhотоор шудалалга хадаа Чайковскийн бүтээлшын замайнь эхин байгаа. Петербургын хүгжэмэй дээдэ һургуулиие 1865 ондо дүүргэһэнэйнгээ һүүлээр, Чайковский болбол шэнээр нээгдэһэн Москвагай хүгжэмэй дээдэ һургуулида хүгжэмэй теориин багшаар уригдаһан байгаа. Тэрээнһээ хойшо 11-12 жэлэй турша соо тэрээнэй ажабайдал Москватай холбогдобо. Эндэ, Чайковский болбол өөрынгөө хүгжэм зохёолшын бэлигэй хүгжэлтэдэ тон таарамжатай оршон байдал олоһон юм. Москвада байха үедөө, Чайковский болбол 4 дуури ба балет, 3 симфони, 4 симфоническэ поэмэ, 3 квартет, фортепианада ба хиилдэ зорюулһан 2 эрхим концертнүүдые ба бусад олон зохёолнуудые бэшэһэн байгаа. Москвада һүүлэйгээ жэлдэ байхадаа, Чайковский болбол өөрынгөө гайхамшаг зохёолнууд — «Евгений Онегин» гэжэ дуури ба 4-дэхи симфони дээрээ хүдэлмэрилһэн байна.

Москваһаа гаража ошоходоо, Чайковский болбол хэдэн олон жэлэй турша соо нэгэ тусхай газарта ажаһуугаагүй, харин зарим нэгэн зохёолнуудаа дүүргэхэдээ ниислэлдэ ерэдэг һэн. Урдын Киевэй можын Камянкада өөрынгөө инаг эгэшэ Александра Ильинична Давыдовагайда ходо ерэдэг ба ехэнхи сагаа хилын саана үнгэргэһэн байна. 1880-аад онуудай үедэ Чайковскийн зохёол хадаа хүсэд дээдэ хэмжээдэ гараһанай тэмдэг олоо. Хүгжэмэй зохёолшо хадаа симфониин хүгжэмые, «Орлеанай хүүхэн», «Мазепа», «Эльбэшэ эхэнэр» гэжэ дууринуудые, дуу дуулалгын, мүн инструментээр наададаг камерта зохёолнуудые бэшэжэ үргэлжэлһөөр байгаа. Чайковскийн бүтээл болбол Оростошье ба хилыншье саана улам улам бүри мэдэрэгдэн дэлгэржэ эхилээ һэн. Хүгжэмэй зохёолшо болбол өөрынгөө зохёолнуудай тайлбарилагша дирижёр болон концерт үгэхэ эхилһэн ба өөрынгөө зохёолнуудые Оростошье, Баруун Европодошье дэлгэрүүлэн суурхуулһан байна.

1880-аад онуудай һүүлдэ ба 1890-ээд онуудай эхиндэ, Чайковский хадаа өөрынгөө зохёолгын тон дээдэ бадаралтада хүрөө һэн. Эдэ жэлнүүдтэ, өөрынгөө найруулгаар бүри эмгэнэлтэ зохёолнуудые: «Манфред» гэжэ симфониие, 5 ба 6-дахи симфонинуудые, «Елбэрэй хатан» дуурие зохёогоо бэлэй. Тэрэ үедэ, Чайковский болбол Москва шадар, эгээн түрүүн Клин хотын оршон шадар ба һүүлдэнь тон хотот дээрэнь байралһан юм. Эндэ Чайковский хадаа 6-дахи «Патетическэ» симфониие бэшэһэн байна. 6-дахи симфони хадаа эгээн түрүүн 1893 оной 10 һарада Чайковскийн өөрынь хүтэлбэри доро Петербургда наадагдаһан байгаа. Энэ концертын һүүлээр, юһэн хоног үнгэрөөд байхадань, үхэл болбол 53 наһатай хүгжэмэй зохёолшые абааша һэн.

Чайковский хадаа «Могучая кучка» (Хүсэ шадалтай обоо) нэрэтэй патриот хүгжэм зохёогшодой тоодо ородоггүйшье һаа, уянгата, бодомжолхо, хүгжэмэй хубааряар элирхэйлэгдэһэн уянгата аялгатай, гармонитой ород маягай хүгжэм ехээр зохёоһон юм. Чайковский — ородой үндэһэтэнэй хүгжэмэй зохёолшо мүн. Тэрэнэй бүхы ажалябуулга, сюжет, сэдэбүүд, зурагууд, хүгжэмэй хэлэн хадаа үндэһэтэнэй онсо өөрэ зүйлнүүдээр дүүрэнхэй байдаг. Ородой ба украин дуунуудта Чайковский ехэ һонирходог байһан ба тэрэниие дууриин, симфониин ба камерта зохёолнууд соогоо хэрэглэдэг байгаа.

Пётр Чайковскийн үндэһэн зохёолнууд

Дуури

• Воевода (1868), Ундина (1869), Опричник (1872), Евгений Онегин (1878), Орлеанай хүүхэн (1879), Мазепа (1883), Черевички (1885), Эльбэшэ эхэнэр (1887), Елбэрэй хатан (1890), Иоланта (1891)

Балет

• Хун шубуутай нуур (1877)
• Унтажа байһан сэбэр һайхан (1889)
• Щелкунчик гү, али Сүмөөхэй (1892)

Симфони

• Симфони № 1 «Үбэлэй зүүдэн» op. 13 (1866)
• Симфони № 2 op.17 (1872)
• Симфони № 3 op. 29 (1875)
• Симфони № 4 op. 36 (1878)
• «Манфред» — симфони (1885)
• Симфони № 5 (1888)
• Симфони «Амидрал» (дууһаагүй) (1892—1893).
• Симфони ми-бемоль мажор (1892—1893).
• Симфони № 6 «Патетическэ» op. 74 (1893)

Сюитэ

• Сюитэ № 1 op. 43 (1879)
• Сюитэ № 2 op. 53 (1883)
• Сюитэ № 3 op. 55 (1884)
• Сюитэ № 4 Моцартиана op. 61 (1887)
• Щелкунчик, op. 71a (1892)

Оркестрын бүтээлнүүд

• Торжественная увертюра на Датский гимн op. 15 (1866)
• «Буря» op. 18 (1873)
• Славянский марш (1876) op. 31
• «Франческа да Римини» — симфоническая фантазия (1876) op. 32
• Итальянское каприччио op. 45 (1880)
• Серенада для струнного оркестра op. 48 (1880)
• «1812 год» — торжественная увертюра (1880) op. 49
• «Гамлет», увертюра-фантазия, ор. 67, 1888
• «Гроза», увертюра к драме op. 76 (1864)
• «Фатум» — симфоническая фантазия op. 77 (1868)
• «Воевода» симфоническая баллада op. 78 (1891)
• «Ромео и Джульетта» — увертюра-фантазия (1869, 1870, 1880)
• Марш Добровольного флота (1878)
• Марш Юрьевского полка (1893)

(аудио)
	Piano Concerto No.1 in B-flat minor Op.23 – I. Allegro
	noicon
Туһа

(аудио)
	Valse in F-sharp minor
	noicon
Туһа

Холбооһон

• Энэ хуудаһан Пётр Чайковский гэһэн Викимедиа сангай ангилал холбооһотой.