Хуули

Фемида — Үнэн шударга ёһон бэлэгдэһэн Грек дангина.

Хуули (ᠬᠠᠤᠯᠢ) гэдэг ойлголтонь бүхэниитэ заабал дагажа мүрдэхээр түрэһөө баталан гаргажа, эрхэ зүйн хэм хэмжээ тогтооһон дээдэ хүсэн шадал бүхы баримта бэшэгые хуули гэнэ.

Бэшэмэл хуули гэдэг нь түрэһөө гаргаһан хуули тогтоомжые ойлгохо болон бэшэгдэн гарахагүйгээр тэрэниие бүхэниитээр дагажа мүрдэхэ, бэелүүлхэ боломжогүйнь ойлгомжотой. Өөрөөр хэлэбэл, бүхэниитэдэ адли тэгшэ байха гү, али хүн бүри тэрэниие дагажа мүрдэхэ үүргэтэй байха үүдэнһөө бэшэгдэмэл хэлбэритэй байха шаардалгатай зэргэсээ албан ёһоор ниитэлэгдэхэ ёһотой байна. Эрхэ зүйнь үндэһэндээ «тогтооһон», «зүбшөөрһэн», «хориглоһон» гэһэн гурбан хэм хэмжээгээр ниигэмэй харилсаае нэгэ талаһаа зохисуулжа, нүгөө талаһаа хамгаалжа байдаг. Энгын удхаар абажа үзэбэл зохисуулха үүргэнь тогтооһон, зүбшөөрһэн хэм хэмжээгээр үлүүтэй элирдэг бол хориглоһон хэм хэмжээгээр хамгаалха үүргэнь тодорхойлогдодог байна.

Үүргээ бэелүүлхэдээ баяр хөөрые амтажа бай хүн лэ жэнхэнэ эрхэ сүлөөтэй амидаржа байна. — Цецерон

Харюусалгын түрэлнүүд

Эрхэ зүйн хэм хэмжээе зүршэһэн этигээдтэ хуули зүйн харюусалга хүлеэлгэдэг байна. Эрхэ зүйн хэм хэмжээнэй шадалые тодорхойлдог эгээн шухала шэнжые хуули зүйн харюусалга гэжэ хэлэжэ болоно. Түрэһөө тогтооһон эрхэ зүйн хэм хэмжээ зүршэгдэһэн тохёолдолдо тухайн зүршэл гаргаһан этигээдтэ хүлеэлгэхэ харюусалгань хуули зүйн дагуу байха ёһотой. Өөрөөр хэлэбэл, хэмжээнь хуулишалагдаһан байха ойлголто болоод хуулида заагдаагүй харюусалгые эрхэтэндэ хүлеэлгэхэ боломжогүй байдаг. Хуули зүйн харюусалгын үндэһэн дүрбэн түрэл байдаг:

• Эрхэтэнэй эрхэ зүйн гү, али эд хүрэнгын харюусалга
• Эрүүгэй (уголовно) харюусалга
• Захиргаанай харюусалга
• Һахилгын харюусалга

Дээрэхи харюусалгын түрэл тус бүринь өөр өөрын хуули тогтоомжодо тусхалаа олоһон байдаг. Зүбхэн хуулида зааһан харюусалгые хууляар эрхэ олгогдоһон албан тушаалтан, хуулида зааһанай дагуу хүсэн түгэлдэр шиидбэриин үндэһэн дээрэ оногдуулдаг байна. Хуули зүйн харюусалгань түрын албадалгаар хэрэгжэдэг байна.

Харюусалгын үүргэнүүд

1. Ниигэмэй харилсаанай амар амгалан, тайбан байдалые хамгаална. 2. Түрын эрхэ мэдэлые тэнсэбэрижүүлжэ, хиналта тавин, эрхэтэнэй эрхэ сүлөөе баталгаажуулна. 3. Шударга мүрысөөниие дэмжэхэ замаар эдын засагай үдэлтые бии болгоно. 4. Ниигэмэй шударга ёһон, тэгшэ байдалые хангана. 5. Хүрээлэн бай оршониие хамгаална.

Хуулиин түрэл

Түрэһөө баталан гаргажа байдаг алибаа хуули тогтоомжые бүхэниитээр дагажа мүрдэхэ ёһотой.

• Үндэһэн хуули
• Һалбари хуули
• Олон уласай хэрээ
• Эрхэ зүйн бусад акт