Эрдэм ухаан: хубилбаринуудай хоорондохи илгаа

Сүлөөтэ Нэбтэрхы Толи — Википеэдиһээ
Зосоохинь усадхагдаа Зосоохинь нэмэгдээ
Elvonudinium (зүбшэн хэлсэлгэ | Хубита)
м Elvonudinium переименовал страницу Шэнжэлхэ ухаан в Эрдэм ухаан
Elvonudinium (зүбшэн хэлсэлгэ | Хубита)
Заһабариин тодорхойлон бэшэлгэ үгы
1 мүр: 1 мүр:
[[Файл:Russian Academy of Sciences SPB.jpg|мини|справа|[[Санкт-Петербург]] хотодо [[Ородой Шэнжэлхэ ухаанай Академи]]ин байшан]]
[[Файл:Russian Academy of Sciences SPB.jpg|мини|справа|[[Санкт-Петербург]] хотодо [[Ородой Шэнжэлхэ ухаанай Академи]]ин байшан]]
'''Шэнжэлхэ ухаан''' ('''[[Эрдэм]] ухаан''', ''scientia'' гэһэн [[Латин хэлэн|латин]] үгэнһээ угтай) гэдэг [[шэнжэлхэ ухаанай һудалгаанай арга]] дээрэ тулгуурлаһан мэдэлэгэй согсо, өөрөөр хэлэбэл [[һудалгаа|һудалгаанай]] үрэ дүнгээрэ гараган абаһан, зохёон байгуулалтанда оруулаһан мэдэлэг юм.<ref>[http://dictionary.reference.com/search?q=science "science" defined by various dictionaries at "reference.com"]</ref><ref name="Popper 3">{{Harvard citation|Popper|1959|p=3}}</ref> Шэнжэлхэ ухаан гэдэгтэ, зарим тохёолдолдо хэрэглээнэй шэнжэлхэ ухааные (applied science) оруулдаггүй байна.
'''Эрдэм ухаан''' ('''шэнжэлхэ ухаан''', ''scientia'' гэһэн [[Латин хэлэн|латин]] үгэнһээ угтай) гээшэ [[эрдэм ухаанай шудалалай арга]] дээрэ тулгуурлаһан мэдэлэгэй согсо, ондоогоор хэлэбэл [[шудалга|шудалгын]] үрэ дүнгээрээ гаргажа абаһан, зохёон байгуулалтада оруулһан мэдэлгэ юм.<ref>[http://dictionary.reference.com/search?q=science «science» defined by various dictionaries at «reference.com»]</ref><ref name="Popper 3">{{Harvard citation|Popper|1959|p=3}}</ref> Шэнжэлхэ эрдэм ухаан гэдэгтэ, зарим тохёолдолдо хэрэглээнэй шэнжэлхэ ухааные (applied science) оруулдаггүй байна.


Шэнжэлхэ ухааные 2 үндэһэн томо бүлэгтэ хубаажа болоно.
Шэнжэлхэ эрдэм ухааниие 2 үндэһэн томо бүлэгтэ хубаажа болоно.
* [[Байгаалиин шэнжэлхэ ухаан]] - энэни байгаалиин алишьеһа үзэгдэлые һудаладаг ([[Биологи]] багтана) бүхэ түрэлэй шэнжэлхэ ухаанууд,
* [[Байгаалиин эрдэм ухаан]] — гээшэ байгаалиин алибаа юумэн үзэгдэлые шудалдаг ([[биологи]] багтана) бүхы түрэлэй шэнжэлхэ эрдэм ухаанууд,
* [[Ниигэмэй шэнжэлхэ ухаан]] - энэни [[хүн]] болон [[ниигэм|ниигэмэй]] юмһэ үзэгдэлүүдые һудаладаг шэнжэлхэ ухаанууд юм.
* [[Ниигэмэй эрдэм ухаан]] — гээшэ [[хүн]] болон [[ниигэм]]эй юумэн үзэгдэлнүүдые шудалдаг шэнжэлхэ эрдэм ухаанууд юм.


Зарим тохёолдолдо [[тоогой ухаан]]ые 3 дахи бүлэг буюу хиисбэр шэнжэлхэ ухаан (formal science) бологон ялгаха байдаг. Ушэр тоогой ухаан дэээр дуридаһан [[байгаалиин шэнжэлхэ ухаан|байгаалиин]] болон [[ниигэмэй шэнжэлхэ ухаан]]уудын али алинтай түһэтэй болон ялгаатай талуудые агуулаһан байдаг байна.<ref name="Popper 3" /> Хиисбэр шэнжэлхэ ухаанда [[статистика]], [[логика|логикын]] шэнжэлхэ ухаанууд эблүүлнэ. Хиисбэр шэнжэлхэ ухаанда гараһан томоохон ололтууд [[физика]] болон [[биологи]]ин, [[хими]]ин шэнжэлхэ ухаанд мүн томоохон дэбэшэл гарахада нүлөөлэнэ. Хиисбэр шэнжэлхэ ухаан [[таамаглал]], [[онол]], [[физикын хуулинууд]]ай үндэһэ <ref name="Popper 79">{{Harvard citation|Popper|1959|p=79}}</ref> болохо ба улмаар тэдэгээр [[байгаали|байгаалиин]] болон [[ниигэм|ниигэмэй]] алишье үзэгдэлэй мүн шанарые нээхэ, илрүүлэхэ һуури болоно.
Зарим тохёолдолдо [[тоогой ухаан]]иие гурбадахи бүлэг гү, али хиисбэри (абстрактна) шэнжэлхэ эрдэм ухаан (formal science) болгожо илгаха байдаг. Ушарынь, тоогой ухаан дээрэ дурсаһан [[байгаалиин шэнжэлхэ ухаан|байгаалиин]] болон [[ниигэмэй шэнжэлхэ ухаан]]уудай али али адли болон илгаатай талануудые агуулһан байдаг байна.<ref name="Popper 3" /> Хиисбэри шэнжэлхэ эрдэм ухаанда [[статистика]], [[логика|логикын]] эрдэм ухаанууд эблүүлнэ. Хиисбэри шэнжэлхэ ухаанда гараһан томо ололтонууд [[физика]] болон [[биологи]]ин, [[хими]]ин эрдэм ухаанда мүн томо дэбжэлтэ гарахада нүлөөлнэ. Хиисбэри шэнжэлхэ ухаан [[таамаглал]], [[онол]], [[физикын хуулинууд]]ай үндэһэн<ref name="Popper 79">{{Harvard citation|Popper|1959|p=79}}</ref> болохо ба уламаар тэдэ [[байгаали]]ин болон [[ниигэм]]эй алишье үзэгдэлэй мүн шанарые нээхэ, элирүүлхэ һуури болоно.


[[XVIII зуун|XVIII]]-[[XIX зуун|XIX]]-р зуунһаа үмэнэхэ үедэ шэнжэлхэ ухаанай ухаан бодолгое гансахүү оюун ухаанай һэдэлтэ, дедуктив логикын захирамжаар тодорхойлдог байба.
[[XVIII зуун|XVIII]]-[[XIX зуун|XIX]]-р зуунһаа үмэнэхи үедэ эрдэм ухаанай ухаан бодолгые гансахүү оюун ухаанай һэдэлгэ, дедуктив логикын захирамжаар тодорхойлдог байба.


==Зүүлтэ==
== Зүүлтэ ==
{{Зүүлтэ}}
{{Зүүлтэ}}


18 мүр: 18 мүр:
* [http://www.newscientist.com/ NewScientist.com]
* [http://www.newscientist.com/ NewScientist.com]
* [http://www.sciam.com/ Science and Technology Information]
* [http://www.sciam.com/ Science and Technology Information]
* "''[http://en.wikibooks.org/wiki/GCSE_Science GSCE Science textbook]''". Wikibooks.org
* «''[http://en.wikibooks.org/wiki/GCSE_Science GSCE Science textbook]''». Wikibooks.org
* [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?CMD=search&DB=books Bookshelf] National Center for Biotechnology Information
* [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?CMD=search&DB=books Bookshelf] National Center for Biotechnology Information



13:01, 15 арбан хоёр һара 2015-нэй һанал

Санкт-Петербург хотодо Ородой Шэнжэлхэ ухаанай Академиин байшан

Эрдэм ухаан (шэнжэлхэ ухаан, scientia гэһэн латин үгэнһээ угтай) гээшэ эрдэм ухаанай шудалалай арга дээрэ тулгуурлаһан мэдэлэгэй согсо, ондоогоор хэлэбэл шудалгын үрэ дүнгээрээ гаргажа абаһан, зохёон байгуулалтада оруулһан мэдэлгэ юм.[1][2] Шэнжэлхэ эрдэм ухаан гэдэгтэ, зарим тохёолдолдо хэрэглээнэй шэнжэлхэ ухааные (applied science) оруулдаггүй байна.

Шэнжэлхэ эрдэм ухааниие 2 үндэһэн томо бүлэгтэ хубаажа болоно.

Зарим тохёолдолдо тоогой ухааниие гурбадахи бүлэг гү, али хиисбэри (абстрактна) шэнжэлхэ эрдэм ухаан (formal science) болгожо илгаха байдаг. Ушарынь, тоогой ухаан дээрэ дурсаһан байгаалиин болон ниигэмэй шэнжэлхэ ухаануудай али али адли болон илгаатай талануудые агуулһан байдаг байна.[2] Хиисбэри шэнжэлхэ эрдэм ухаанда статистика, логикын эрдэм ухаанууд эблүүлнэ. Хиисбэри шэнжэлхэ ухаанда гараһан томо ололтонууд физика болон биологиин, химиин эрдэм ухаанда мүн томо дэбжэлтэ гарахада нүлөөлнэ. Хиисбэри шэнжэлхэ ухаан таамаглал, онол, физикын хуулинуудай үндэһэн[3] болохо ба уламаар тэдэ байгаалиин болон ниигэмэй алишье үзэгдэлэй мүн шанарые нээхэ, элирүүлхэ һуури болоно.

XVIII-XIX-р зуунһаа үмэнэхи үедэ эрдэм ухаанай ухаан бодолгые гансахүү оюун ухаанай һэдэлгэ, дедуктив логикын захирамжаар тодорхойлдог байба.

Зүүлтэ

Гадаад холбооһо

Шэнжэлхэ Ухаан

Тооной ухаан | Бодос зүй | Хими | Газар зүй | Одон орон шудалал | Биологи | Түүхэ | Хэлэн шудалал | Филологи | Гүн ухаан | Сэдьхэл шудалал | Ниигэм шудалал | Антропологи | Эдэй засаг | Информатика