Перейти к содержанию

Хитад

Ссылкэнүүдые заһаха
Сүлөөтэ Нэбтэрхы Толи — Википеэдиһээ
Хитад гэһэн үгын хайлта энэ хуудаһада холбогдоно. Адли нэрэтэй бусад зүйлые эндэ бэдэржэ болоно.
Бүгэдэ Найрамдаха Хитад Арад Улас
中华人民共和国
Түрын туг Түрын һүлдэ
Түрын дуулалай нэрэ:
хитадаар 义勇军进行曲
«Журамта сэрэгэй марш»
Хитад һуури байра
Ниислэл Бээжэн
Албан хэлэн Хитад хэлэн
Арад түмэн  91,65% — Хитад үндэһэтэн
  8,35 % — бусад арад түмэн
Түрэ засаг Бүгэдэ найрамдаха улас
 -  Уласай дарга Си Цзиньпинь
 -  ТЗ-эй дарга Ли Кэчянь
 -  АТИХ-ын дарга Ю Жэншэн
Уласай хурал Бүхэхитадай Арадай
Түлөөлэгшэдэй Ехэ Хурал
Суверенитет
 -  1911 12 һара 29 үдэр  
Түүхэ
 -  МЭҮ 221 Хитадай нэгэдэһэн Цинь улас 
 -  1912- 1 һара 1 ДИУ байгуулагдаба 
 -  1949-10 һара 1 БНХАУ тунхаглагдаһан 
Дэбиcхэр газар
 -  Бүхэлидөө 9,640,821 км2 
 -  Уһанай процент (%) 2,8 %
Хүн зон
 -  Тоосоо (2010) 1,339,724,852 хүн[1] 
 -  Хүн зоной нягтарал 139.6 хүн/км2 
ДНБ (ХАШТ) 2011 оной тоосоо
 -  Бүгэдэ $11.299 их наяд[2] (2)
 -  Нэгэ хүндэ $8,382[2] (91)
ДНБ (Нэрлэһэн) 2011 оной тоосоо
 -  Бүгэдэ $7.298 их наяд[2] 
 -  Нэгэ хүндэ $5,413[2] (90)
ОТББЭ (2007) 41.5[3] 
ХХИ (2011) Increase 0.687[4] (дундажа) (101)
Мүнгэн тэмдэгтэ [[БНХАУ-ай юань (¥)]] (CNY)
Сагай бүһэ +8
Интернет домэйн .cn, хоёр ханзыгаар .中国, .中國
Телефоной код +86

Бүгэдэ Найрамдаха Хитад Арад Улас (хилбар Хитад: 中华人民共和国; уламж Хитад: 中華人民共和國; пиньинь: Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó; хилбар Хитад: 中国; уламж Хитад: 中國; пиньинь: Zhōngguó) — Азиин (Еврази) түбиин дурна зүгтэ оршодог; 9.6 сая км2 газар нютагтайгаараа дэлхэйн улас оронуудһаа Росси ба Канада хоёрой арад Америктай зэргэсэжэ, 1.3 тэрбум хүнтэйгээрээ түрүүн байрада бэшэгдэдэг гээд юум юумээрээ хүшэрхэгжэһэн гүрэн мэтэ нүлөөтэй улас юм.[1][2][3] Хүн зон — 1 370 536 875 хүн үлүү.[4]

Түүхэ бурангы ниигэмэй үедэ өөр өөр нэрэтэй маша олон «хитад улас» ээлжэ дараалан халагдажа үнгэрһэн болоод яг одоогой газар нютаг бүхы Бүгэдэ Найрамдаха Хитад Арад Улас 1949 ондо байгуулагдажа, хэдэн жэл хүлеэһэнэй дараа 1971 ондо НҮБ-ын гэшүүн бүрин эрхэтэй улас боложо шадаба. Хитадууд энэ уласаа тобшоор 中国 гэжэ бэшэжэ [жунъгуо] гэжэ дуудадаг. Энэһээ тус уласай Үбэр Монгол орондо монголоор Монгол уласайхидһаа илгаатайгаар [дунда улас] гэжэ нэрлэжэ оршуулжа, «ᠳᠤᠮᠳᠠᠳᠦ ᠤᠯᠤᠰ» (думдаду улус) гэжэ бэшэжэ байгаа.

Нэрэ

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
1742 ондо хэблэһэн «Чжунго гуанхуа» нэрэтэй ном

Хитад хэлээр уласай нэрэнь 中国 (Чжунго) «Дунда улас» гэһэн удхатай. Чжун («дунда») гэдэгынь Нанхяад үндэһэтэнэй өөрһэдөө соёл эргэншэлэй түб гэжэ үзэхэ эртын дэбэргэн уламжалалһаа эхэтэй. Манзын Чин уласай дараагаар байгуулагдаһан бүгэдэ найрамдаха уласые Монголшууд Дундада Эргэн Улас (ᠳᠤᠮᠳᠠᠳᠤ ᠢᠷᠭᠡᠨ ᠤᠯᠤᠰ) (1911—1945) гэһэн нэрлэдэг байба. Го («улас») гэдэгынь уласай олон үндэһэтэниие нэрлэхын тулада Сунь Ятсенэй һэргээн хэрэглэһэн хуушанай хэлэжэ болоно. Одоо сагта мүн Дундада улас гэхэ нэрэшэлые монголшуудаар хэрэглүүлхые ехэд хэшээдэг болоод үбэрмонголшуудай дунда тэгжэ ярижа бэшэдэг.

Хитад гү, али Хань үндэһэтэниие Монголшууд Нанхяад гэжэ нэрлэжэ байһаниие Монголой Нюуса Тобшоһоо хаража болоно. Хитад гэһэн нэрэшэлээр Монголшууд Дунда Зуунай үеын үбгэ монгол хэлэтэн Хитан үндэһэтэниие нэрыдэдэг байгаад хожомоо Хитан үндэһэтэн Нанхяадта уусаһанай дараа тэрэ зүгэй уласуудые монгол хэлэнээ Хитад гэжэ болоо. Мүнөөнэй Бээжэндэ ниислэлээ хэжэ байһан Зүршэдэй байгуулһан Алтан уласынь Нанхяаднарһаа хэлэн соёл өөр үндэһэтэн байгаа. Тодоруулбал зүршэд хэлэниинь Алтай изагуурай манжа тунгус хэлэнэй нэгэн һалбари хэлэн юм.

Газарзүй

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Сансарһаа абаһан зураг
Гуансиин сагаан будаанай терасса
Гуансиин Ли гол

Хитадтай хилэ ниилэдэг уласууд: Монгол Улас, Ородой Холбооной Улас, Казахстан, Япон. Мүн харисангы бага уһаар Хитадай тэнгис, Япон тэнгис ойролсоо.

Үргэн уудам Хитад ороной 9,640,821 км2 талмайда байгаали олон янзаар бүрилдэн тогтобо. Баруун хилэ, хизгаарта Гималай, Каракорум, Памир, Тэнгэри Уула, Кунь-Лунь, Хүхэнуур–Түбэдэй үндэрлиг зэргэ уулархаг орон, баруун хойто хизгаараар Таклакаман, Гоби зэргэ сүлэ байдаг бол зүүн урда нютагаар Хүхэ мүрэн, Шара мүрэн гэжэ дэлхэйн хоёр томо мүрэнэй һаба газар байна. Дурна эрье, хэдэн хэдэн тэнгисээрээ Номгон далайда тулажа, нара зүб тойруулбал Вьетнам, Лаос, Бирма, Бутан, Энэдхэг, Балба, Пакистан, Афганистан, Таджикистан, Хиргис, Хасаг, Монгол, Росси, Хойто Солонгос гэһэн 14 уластай газараар хилэ залгадаг. Хитад улас өөрын хэһэг гэдэгһээ боложо Тайвань 1971 онһоо хойшо олон уластай эрхэ дутуу харилсажа байна. Мүн Энэдхэгэй харьяалжа бай уулын буйда хэдэн газар, Японой Сенкаку ольтирог, Вьетнамай газар нютагые өөрынхи гэжэ маргадаг. Тиимэһээ 1950 ондо Түбэдтэй, 1962 ондо Энэдхэгтэй, 1969 ондо СССР-тэй 1978 ондо Вьетнамтай, дайтаж байсан.

СССР-эй туршалгаар БНХАУ Хитадуудһаа үсөөн 55 нэрын арад түмэнд өөртөө заһаха эрхэтэй газар заажа үгэжэ тайтгаруулдаг хэдышье нэгэ үндэһэтэн дабамгайлһан уласай жэшээр нэгэдэмэл түрын байгууламжатай юм. Коммунис (эб хамта) улас түрын дэглэмтэй ушарһаа ганса намһаа бүхы түбшэнэй түрэ засагай ударидалгые томилжо байна. Харин эхиндээ социалис (ниигэм журамта) эдэй засагтай байжа байгаад 1978 онһоо аажамаар заха зээлиин эдэй засагта шэлжэжэ мүнөө ДНБ-ын хэмжээр дэлхэйдэ АНУ-ай дараа ородог болшохоод байна. Орон нютагаа 5 түвшэн, баһа зүг шэгэй орон гээд ойлгоходо түбэгтэй олон нэгэжэ болгон хубааһан байдагһаа нэгэдүгээр түбшэндэ 23 можо, өөртөө заһаха 5 орон, түбһөө захирдаг 4 хото, онсогой захиргаата 2 оронойе харьяалжа байна. 1,339,724,852 хүнһөө ниислэл Бээжэндэ 18 сая, түрүүн хото Шанхайда 23 саянь амидарадаг.

Уула

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Тэнгэри уула

Хитадай уула шэлэдэ Тэнгэри уула, Уишань уула, Яншань уула, Бэйшань уула, Наньлингай уула, Ехэ Хянганай дабаан, Тайханшань уула, Ушань уула, Фэншань уула, Алтайн уула, Линшань уула, Алашань уула, Паньшань уула болон Гималай зэргэ байдаг. Энэһээ гадна, Хитадай 5 хайрхан гэжэ байдаг. Энэнь тухайлбал зүүн хайрхан Тайшань уула, урда хайрхан Хен шань уула, баруун хайрхан Хуашань уула, хойто хайрхан Хэйшань уула, түб хайрхан Суншань уула болоно. Хитадай үндэрлигүүд дотор Хүхэнуур Түбэдэй үндэрлиг хамагһаа нэрэтэй. Далайн нюрууһаа дундажаар 4000 тухай метртэ үргэгдэһэн энэ үндэрлигэй талмай 2 сая 500 мянган хабтагай дүрбэлжэн километр болоод, Хитадай нютаг дэбисхэрэй бараг 1/4 хубиие эзэлдэг. Хүхэ Нуур Түбэдэй үндэрлигһээ гадна Үбэр Монголой үндэрлиг, Шара Хүрьһэтэ үндэрлиг, Юньнань-Гуйчжоугой үндэрлиг байдаг.

Гол мүрэн

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Сычуань можодо Хатан гол
Хүхэ мүрэн

Хитад улас бол мүн гол мүрэн ехэтэй орон, Хитадай гол мүрэнүүдэй утые ниилүүлэн бодобол 430 мянган километртэ хүрэжэ, дэлхэйн бүмбэрсэгые арбаада ороожо хүрэдэг. Хитадай гол мүрэнүүд дотор Хүхэ мүрэн, Хатан гол хамагһаа нэрэтэй. Хүхэ мүрэн бол дэлхэйн 3-дахи томо мүрэн, ниитэ 6380 үлүү километр ута, Хүхэ мүрэнэй һаба газар эд уурһаар элбэг дэлбэг, уһанай хүсэнэй нөөсэнь Хитадай уһанай нөөсын 40%-е эзэлдэг болоод һаба газартань 20-оод сая гектар таряан талмай, 300 үлүү сая хүн зон һуурижан амидарадаг Хитадай хүдөө ажахын шухала нютаг болоно. Хитадай 2-дохи томо гол Хатан голой һаба газар бол Хитадай үндэһэтэнүүдэй үлгы юм. Хүхэнуур можын Баян хара уулнаас эхэ абаһан энэ голой ниитэ утань 5464 километр, Хүхэнуур, Сычуань, Ганьсу, Ниншя, Үбэр Монгол, Шаньши, Шэньши, Хэнань, Шаньдун зэргэ 9 можо өөртөө засаха аймагаар урдан үнгэржэ Бохай тэнгистэ шудхадаг. Хүхэ мүрэн, Хатан голһоо гадна Хитадта баһа дэлхэйн хамагай ута һубаг болохо Бээжэн-Ханьчжоугой һубаг байдаг. Бээжэн-Ханьчжоугой һубаг бол Хитадай эртын уһан ажахын абарга ехэ барилга болоно. Бүри эртэ манай тоололой 605-604 оной Суй Ян-ди хаанай үедэ татаһан юм. Энэ һубаг Лоуянгаар түб болгожо, хойшоо Бээжэн, үмэнэшүү Ханчжоу хүрэжэ, 1794 килoметр үргэлжэлдэг. Бээжэн, Тяньцзинь, Хэбэй, Шаньдун, Жянсү, Жэжян зэргэ можо хотоор урлан үнгэржэ, Хайхэ гол, Хуайхэ гол, Хүхэ мүрэн, Цяньтан мүрэнэй 5 ехэ гол мүрэнэй системые холбожо байдаг. Одоо энэ һубаг Хитадай урда нютагай уһые хойто нютагта татаха барилгын зүүн талын шугамай гол шугам болоод байна.

Түүхэ

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Гол үгүүлэл: Хитадай түүхэ
Хитад ороной түүхын түрэ улас (хитад нюдээр). Монгол Манжа хоёр Хитадта ноёлһоноор Хитад улас Сагаан хэрэм, Дотор газарһаа гаража тэлэбэ.
Файл:Mao proclaiming the establishment of the PRC in 1949.jpg
Мао Зэдун 1949 ондо БНХАУ-ые тунхаглаһан.

Үмэнэхи үе

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

3000 тухай жэлэй түүхэтэй хитад үндэһэтэнэй түүхын туршада олон улас гүрэн оршон тогтоножо байгаа. Монголшууд 1279 ондо бүхы хитадые нэгэдхэн Юань улас байгуулан 1368 он хүрэтэр захиржа байба Мин улас 1644 ондо унажа, манжануудай эрхэшээлдэ орон Чин гүрэн гэгдэхэ болоһониинь Хитадай нютаг дээрэхи һүүлшын эзэнтэ улас байгаа. Мүн энэ Чин гүрэниинь Хара тамхиин дайнда (1840—1842) Англида илагдаһанаар Хитадай эргүүдые баруунайхид эзэмшэжэ эхилһэн болоод тэрэндэ эсэргүү тэмсэл улас ороной үнсэгэ булан бүридэ боложо байгаа. Эсэстэнь 1911 оной сагаагша гахай жэлэй хубисхал Манзын Чин гүрэниие мүхөөжэ, 1912 ондо Хитад Уласые тунхаглаба. Гэбэшье сэрэгэй эрхэтэнүүдэй хоорондын зүршэл болон Түбэд зэргэ уласые эзэлэн түримхэйлхэ бодолгонь хүсэтэй эсэргүүсэлтэй тулгарһан гэхэ мэтэ шалтаанай уламһаа нэгэдэһэн засаг үгы болобо.[5] Ийнхүү олон жил үргэлжилсэн иргэний дайны эцэст Хитадай Коммунист Нам ялж, 1949 онд БНХАУ байгуулагдсан түүхтэй.

Оршон үе саг

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

БНХАУ-ын түүхые тухайн үедэ ударидажа байһан хүнэйнь нэрээр Мао Зэдуний үе (1949—1978) болон Дэнь Сяопинай үе (1978—) гэжэ 2 хубаахань бии.

Мао Зэдунай үедэ БНХАУ социалис системэдэ хамрагдан, Ехэ Дэбхэрэлтын бодолгые хэрэгжүүлжэ ерэһэн болобош амжалтада хүрээгүй юм. Энэнэй уламһаа Соёлой хубисхал гаража, «хубисхалта эсэргүү» гэгдэһэн хүнүүдэй олоноорынь хороожо, улас орон даяар айдас хүйдэс ноёлһон жэлнүүд ерэһэн юм. Мао Зэдун наһа барахатай зэргэсэн энэ хубисхалшье намжажа, Мао Хуа Гуофенг залгамжалһан болобош удалгүй түрын эрхэ Дэнь Сяопиньда шэлжэбэ.

Дэнь Сяопиниин үедэ БНХАУ Коммунис Нам гэжэ ганса намай системэеэ хадагалжа үлэһэн болобошье эдэй засагаа заха зээлиин системэдэ шэлжүүлхэ алахамууд хэгдэжэ, БНХАУ оршон үетэй хүл ниилүүлэн алхаха болоо. Энэ хугасаанда хүндэ хүнгэн үйлэдбэринүүд хүгжэн, «Дэлхэйн үйлэдбэри» гэжэ нэрлээгдэхэ болотороо эдэй засагынь олошоруулһан юм. Гэбэшье улас түрын хубида сүлөөгүй байдал үргэлжэлһээр байгаа болон 1989 оной Тяньаньмэнь талмайн алалга болон 2005 оной Һалан тусгаарлахада эсэргүү хуули зэргэнь БНХАУ-ай «Нэгэ Хитад, Нэгэ Улас» бодолгын элирэл юм.

Ниигэм

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Можо, ороной хүн зоной нягта һиирэг

Хүн зон зүй

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Хитадай хүн зоной тоо (1953-2010)[6]
Он Хүн зоной тоо %±
1953 582,603,417 —
1964 694,581,759 19.2%
1982 1,008,175,288 45.1%
1990 1,133,682,501 12.4%
2000 1,265,830,000 11.7%
2010 1,339,724,852 5.8%
Арад түмэн, хэлэн-угсаанай газарай зураг

Хитад улас дэлхэйдэ эгээн олон хүнтэй. Эгээн ойро 2010 оной тоололгоор БНХАУ 1,370,536,875 оршон һуугшатай байба. 16,6 хубинь 15 хүрэтэрхи наһанай хүүгэд, 70,1 хуби 15-60 наһатан, 13,3% нь 60-аас дээш ахмад наһатан юм. Хүн зоной жэлэй үрэжэл 0.46% байна.[7] Дундажаар 73,18 наһалдаг.

Хэтэ үрэжэлые 1979 оной «Нэгэ хүүгэдэй бодолго»-оор болюулһан. Ядаралай хуби бууража, амижаргаанай нюруу дээшэлһэниинь һайн болобошье хүүгэд нюуха, наймаалха гэхэ мэтэ муу үрэ дагабари баһа байгаа. Түрэжэ бай хүүгэдэй эрэ эмын харисаа 105/100 боложо гажаһан болоод 2010 ондо бүри 118/100 байгаа.[8] 2013 онһоо эхэнэр нүхэрэй али нэгэниинь айлай ганса хүүгэд бол хоёр хүүгэдтэй байхые зүбшөөржэ зөөлрүүлһэн.[9]

Хитадайхин хотожожо байгаа. 1990 ондо хотын хүн зон 20% байһан бол 2007 ондо 46% хотынхин болоһон.[10] Хитадта саяһаа олон хүнтэй 160 оршом хот байгааһаа Шанхай, Бээжэн, Тяньцзинь, Гуанчжоу, Шэньжэнь, Чунцин, Ухань долоонь асанхи хүнтэй болшохоһон.[11] Араһаань Дунгуань, Чэндү, Хонконг, Нанжан, Мүгдэн, Ханьчжоу гээд олон хот нэхэжэ ябаа. Ажал бэдэржэ хүдөөһөө хото бараадһан 220 сая хүн бии.[12]

Хитад үндэһэтэнэй түрэлхи, Хитад уласай газар нютагай 45,6% эзэлһэн Дотор газарта хүн зоной 93.9% оршон һуудаг. Бээжэн-Шанхайн хүрээнэй Хитадай ехэ тала, Хонконг-Гуаньчжоу хабын урда нютагта бүри шэгүү һууришилтай. Түбэдэй ӨЗО-до эгээн һиирэг, 2,2 хүн/км2 байгаа.

Арад түмэн

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Гол үгүүлэл: Хитадай арад түмэн


БНХАУ арад эргэдээ хэлэн, яһан үндэһыень харгалзан 56 нэрээр хураан бүридхэдэг. Тус уласай үндэһэн хүн ам Хитад түрэлхи хэлтэй Хитад үндэһэтэн нийт хүн зоной 91.51 хубиие бүридүүлжэ, ТӨЗО ШУӨЗО хоёрһоо бусад можо, орондо хэдынээ диилэнхи олоной хубитай болоо. 70 хубинь умарад (Бээжэн багтааһан),[13] үлдсэн нь ү (Шанхайн), юэ (Хонконгийн кантон г.м), минь зэргэ аялгуутан гэхэ болобош Хитад бэшэгэй нэгэ дүрэмтэй.

Уласай үсөөн тоото арад түмэн 8,49% хубиие эзэлжэ байгааһаа 2010 оной тоололгоор 16,9 сая жуан, 10,5 сая хотон, 10,3 сая манжа, 10,0 сая уйгар, 9,4 сая мяо, 8,7 сая и гэжэ ябаһаар 3 мянган лоба, татараар гүйсэнэ.[14] Хитадууд күнзы, бомбо (дао), будда гэһэн «гурбан шажан ном»-ые эртынһээ эдеэшүүлжэ абаһан.[15] Хотон Хитадуудынь лалын шүтэлгэтэй. БНХАУ эхиндээ шажан хориглоһоншье 1980-аад онһоо хиналтатай жааханаар сүлөөлбэ.

Олон яһатанай ехэнхинь урдын тай-кадай изагуурай хэлэтэй байдаг. Бүгэдэл өөрын гэһэн хубсаһан гоёл, зан заншалаараа илгарха болобошье Хитад үндэһэтэнэй хүсэтэй нэбтэрэлтээр Хитад хэлэтэй болоод түрэлхи хэлээ гээсхээжэ байна. Түбэд-бирма бүлэгэй хэлэтэй-шарын шажаниие үүсхэгшэ түбэд, түрэг бүлэгэй хэлэн-ислам шүтэлгэтэй уйгур, хасаг, монгол бүлэгэй хэлэн-шарын шажанай уламжалалта монгол зэргэ хизгаарай арад түмэн Хитад хэлэн һурахын хамтаар өөрын түрэлхи хэлэн бэшэгээ боломжоороо хадагалжа үлэһэн.

  • наһа, эрэ эмэ субарга
    наһа, эрэ эмэ субарга
  • Бээжэнгэй олимпын нээлтэдэ 56 арадай хубсаһатай багашуул
    Бээжэнгэй олимпын нээлтэдэ 56 арадай хубсаһатай багашуул
  • Буддын хиид
    Буддын хиид
  • Шанхай хото
    Шанхай хото
  • 1956 онһоо хялбари ханзын Хитад бэшэгтэй болоһон
    1956 онһоо хялбари ханзын
    Хитад бэшэгтэй болоһон

Улас түрэ

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Мао Зэдунай зурагтай Тяньаньмэнь талмай

Хитад Улас хүнэй ​​эрхые (Интернетдэ сүлөөтэй нэбтэрэлгэ, хэблэлэй эрхэ сүлөө, суулганай эрхэ сүлөө, хүүгэдтэй болохо эрхэ сүлөө, ниигэм байгуулха эрхэ сүлөө, шажан шүтэлгын эрхэ сүлөө) зүршэхэ, захиргаадалтын уласуудай нэгэн юм.

Хуули баталха байгуулгань Бүхы Арадай Түлөөлэгшэдэй Хурал, гүйсэдхэхэ засаглалай дээдэ байгуулгань Түрын зүблэл болоно. Хамагай дээдэ шүүхэ газар Арадай Дээдэ Шүүхэ юм. Гэбэш түрын дээдэ эрхэ мэдэл "Нам"да түблэрхэ болоод ХКН-ын тэргүүлэгшэд улас орониие ударидадаг гэхэд болоно.

1997 ондо Ехэ Британиһаа бусаажа абаһан Хонконг болон 1999 ондо Португалһаа бусаажа абаһан Макао «Нэгэ улас, хоёр системэ» гэжэ нэрлээгдэхысэ үргэн хэмжээтэй өөртөө засаха эрхэтэй.

2013 оной байдалаар БНХАУ-ай Засагай газар ба намай түрүүн албан тушаалнуудай хубаарилалта:

Эрэмбэ Албан тушаал Хүн
1 БНХАУ-ай Юрэнхылэгшэ
Хитадай Коммунис Намай Юрэнхы нарин бэшэгэй дарга
Сэрэгэй Түб Зүблэлэй Түрүүлэгшэ 		Си Цзиньпин
2 / 3 БНХАУ-ай Түрын Зүблэлэй Юрэнхы Сайд Ли Кэцян
Бүхэхитад Арадай Ехэ Хуралай Байнгын Хорооной Түрүүлэгшэ Чжан Дэцзян
4 БНХАУ-ай Арадай Улас Түрын Зүблэлдэхэ Бага Хурал Бүхэхитад Хорооной Түрүүлэгшэ Юй Чжэншэн

Хитад Коммунис Нам

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

БНХАУ-ай Үндэһэн хуулида тусхагдаһан Хитадай Коммунис Намаар (ХКН) захиржа байна.

Хитадай Коммунис Нам 76 сая үлүү гэшүүнтэй, дэлхэйн улас түрын эгээн томо байгуулга. 2009 ондо БНХАУ байгуулагдаһанай нэгэн жаран болоходо ХКН-ай 4-дэхи үеын ударидагшад эрхэ баряад ябажа байгаашье үнгэрһэн хугасаада Хитадай улас түрын системэдэ намай лидерынь өөрын залгамжалагшые тодоруулха талаар баталгаажаһан тогтоһон арга зам гэжэ байһангүй. Мао Зэдуниие наһа бараһанай дараа тэрэнэй залгамжалагшадые түлхин Дэн Сяопин эрхэ мэдэлые гартаа адхаха болоһон. Харин Дэн Сяопин өөрынгөө залгамжалагша гэгдэжэ байһан хоёр хүниие орхин Цзян Цзэминьдэ түрын эрхээ шэлжүүлһэнэй зэргэсээ үе алгаһан Ху Цзиньтаое тогтоожо үгэһэн байдаг.

Засаг захиргаанай хуубари

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Хитад улас мүнөөдэр можо, аймаг, хошуун, сум, гасаанай гэһэн 5 зэргэ дэбэй хорин нэгэжээр газар нютгаа шаталан хубаажа байна. I дэсын 33 нютагһаа 22-нь можо, 5-нь автономито орон (ӨЗО), 4-нь түбдэ захирагдаха хото, 2-нь онсогой захиргаата орон (ОЗО) гэһэн зүйлэй нютаг болоно. Хоёр ОЗО (Хонконг, Макао) автономито ехэ эрхэтэй. Тайваниие өөрынхи гэжэ зүдхэдэг.

БНХАУ-ын I дэсийн 33 нютаг, өөрийн гэж мэтгэдэг 1 газрыг харууласан газрын зураг
Зүг шэгэй зургаан орон
I дэсэй дүрбэн зүйл нэгэжые үнгөөр илгаһаниинь
Сагаан, улаан дарһан.
№ Нютагай нэрэ Хитадаар Талмай (км²) Хүн зон (2010) Нютагай түб
— можо (省) —
1 Аньхуй ᠠᠨᠾᠦ᠋ᠢ 安徽 139,700 59,500,510 Хэфэй
2 Ганьсу ᠭᠠᠨᠰᠤ 甘肃 454,300 25,575,254 Ланьчжоу
3 Гирин ᠭᠢᠷᠢᠨ 吉林 187,400 27,462,297 Чанчунь
4 Гуандун ᠭᠤᠸᠠᠩᠳᠦ᠋ᠩ 广东 180,000 104,303,132 Гуанчжоу
5 Гуйжоу ᠭᠦᠢᠵᠸᠦ 贵州 176,000 34,746,468 Гуйян
6 Чжэцзян ᠵᠸᠵᠢᠶᠠᠩ 浙江 102,000 54,426,891 Ханчжоу
7 Цзянсу ᠵᠢᠶᠠᠩᠰᠦ 江苏 102,600 78,659,903 Нанжин
8 Цзянси ᠵᠢᠶᠠᠩᠰᠢ 江西 167,000 44,567,475 Наньчан
9 Ляонин ᠯᠢᠶᠤᠤᠨᠢᠩ 辽宁 145,900 43,746,323 Мүгдэн
10 Сычуань ᠰᠸᠴᠤᠸᠠᠨ 四川 485,000 80,418,200 Чэнду
11 Фуцзянь ᠹᠦᠵᠢᠶᠠᠨ 福建 121,300 36,894,216 Фучжоу
12 Хайнань ᠬᠠᠶᠢᠨᠠᠨ 海南 34,000 8,671,518 Хайкоу
13 Хара-Мүрэн ᠬᠠᠷᠠᠮᠦ᠋ᠷᠡᠨ 黑龙江 454,000 38,312,224 Харбин
14 Хэбэй ᠾᠸᠪᠸᠢ 河北 187,700 71,854,202 Шицзячжуан
15 Хэнань ᠾᠸᠨᠠᠨ 河南 167,000 94,023,567 Чжэнчжоу
16 Хүхэ-Нуур ᠬᠥᠬᠡᠨᠠᠭᠤᠷ 青海 721,200 5,626,722 Синин
17 Хубэй ᠬᠤᠪᠸᠢ 湖北 185,900 57,237,740 Ухань
18 Хунань ᠬᠤᠨᠠᠨ 湖南 210,000 65,683,722 Чанша
19 Шаньдун ᠱᠠᠩᠳᠦ᠋ᠩ 山东 153,800 95,793,065 Цзинань
20 Шаньси ᠱᠠᠨ ᠰᠢ 山西 156,300 35,712,111 Тайюань
21 Шэньси ᠱᠠᠨᠰᠢ 陕西 205,600 37,327,378 Сиань
22 Юньнань ᠶᠦᠨᠨᠠᠨ 云南 394,000 45,966,239 Куньмин
— автономито орон (自治区) —
23 Гуанши ᠭᠤᠸᠠᠩᠰᠢ 广西 236,000 46,026,629 Наньнин
24 Ниншя ᠨᠢᠩᠰᠢᠶᠠ 宁夏 66,400 6,301,350 Иньчуань
25 Үбэр-Монгол ᠥᠪᠦᠷ ᠮᠣᠩᠭᠣᠯ 內蒙古 1,183,000 24,706,321 Хүхэ хото
26 Түбэд ᠲᠦᠪᠡᠳ 西藏 1,228,400 3,002,166 Һаса
27 Синьцзян ᠰᠢᠩᠵᠢᠶᠠᠩ 新疆 1,660,400 21,813,334 Үрэмшэ
— онсогой захиргаата орон (特别行政区) —
28 Макао 澳门 29 552,300 Макао
29 Хонконг 香港 1,104 7,061,200 Хонконг
— түбдэ захирагдаха хот (直辖市) —
30 Бээжэн ᠪᠡᠭᠡᠵᠢᠩ 北京 16,800 19,612,368 Бээжэн
31 Тяньцзинь ᠲᠢᠶᠠᠨᠵᠢᠨ 天津 11,305 12,938,224 Тяньцзинь
32 Чунцин 重庆 82,300 28,846,170 Чунцин
33 Шанхай ᠱᠠᠩᠬᠠᠢ 上海 6,341 23,019,148 Шанхай

Хотонууд

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Хитадай ниислэл хото — 17 550 000 хүн зонтой Бээжэн юм. Ондоо ехэ хотонууд: Шанхай (хүн зон — 18 450 000 хүн), Чунцин, Тяньцзинь, Гуанчжоу.

Эрэмбэ Буряад нэрэ/
Ханьюй Пиньинь/
Хялбарижуулһан/
Уламжалалта 		Хүн зон Он жэл Зураг Харьяалал Бүһэ нютаг
1 Чунцин
Chóngqìng
(simp: 重庆, trad: 重慶) 		28,846,170 2010 БНХАУ Хитад Урда Баруун
2 Шанхай
Shànghǎi
(simp: 上海, trad: 上海) 		23,019,148 2010 БНХАУ Хитад Зүүн
3 Бээжэн
Běijīng
(simp: 北京, trad: 北京) 		19,612,368 2010 БНХАУ Хитад Хойто
4 Чэнду
Chéngdū
(simp: 成都, trad: 成都) 		14,047,625 2010 БНХАУ Хитад Урда Баруун
5 Тяньцзинь
Tiānjīn
(simp: 天津, trad: 天津) 		12,938,224 2010 БНХАУ Хитад Хойто
6 Гуанчжоу
Guǎngzhōu
(simp: 广州, trad: 廣州) 		12,700,800 2010 БНХАУ Хитад Урда Түб
7 Харбин
Hā'ěrbīn
(simp: 哈尔滨, trad: 哈爾濱) 		10,635,971 2010 БНХАУ Хитад Хойто Зүүн
8 Шэньчжэнь
Shēnzhèn
(simp: 深圳, trad: 深圳) 		10,357,938 2010 БНХАУ Хитад Урда Түб
9 Ухань
Wǔhàn
(simp: 武汉, trad: 武漢) 		9,785,392 2010 БНХАУ Хитад Урда Түб
10 Ханьчжоу
Hángzhōu
(simp: 杭州, trad: 杭州) 		8,700,400 2010 БНХАУ Хитад Зүүн
11 Шиань
Xī'ān
(simp: 西安, trad: 西安) 		8,467,837 2010 БНХАУ Хитад Хойто Баруун
12 Мүгдэн
Shěnyáng
(simp: 沈阳, trad: 瀋陽) 		8,106,171 2010 БНХАУ Хитад Хойто Зүүн
13 Нанжан
Nánjīng
(simp: 南京, trad: 南京) 		8,004,680 2010 БНХАУ Хитад Зүүн
14 Чаньчунь
Chángchūn
(simp: 长春, trad: 長春) 		7,459,005 2010 БНХАУ Хитад Хойто Зүүн
15 Шанцю
Shāngqiū
(simp: 商丘, trad: 商丘) 		7,362,472 2010 БНХАУ Хитад Урда Түб
16 Хонконг
Xiānggǎng
(simp: 香港, trad: 香港) 		7,103,000 2011 Хонконг Хонконг Урда Түб
17 Тайбэй
Táiběi
(simp: 台北, trad: 臺北) 		6,900,273 2010 Taiwan БНХУ Тайвань
18 Цзинань
Jǐnán
(simp: 济南, trad: 濟南) 		6,814,000 2010 БНХАУ Хитад Зүүн
19 Далянь
Dàlián
(simp: 大连, trad: 大連) 		6,170,000 2009 БНХАУ Хитад Хойто Зүүн
20 Тайюань
Tàiyuán
(simp: 太原, trad: 太原) 		4,201,591 2010 БНХАУ Хитад Хойто
21 Шэнэ Тайбэй
Xīnběi
(simp: 新北, trad: 新北) 		3,893,740 2010 Taiwan БНХУ Тайвань
22 Кунминь
Kūnmíng
(simp: 昆明, trad: 昆明) 		2,971,000 БНХАУ Хитад Урда Баруун
23 Уси
Wúxī
(simp: 无锡, trad: 無錫) 		2,359,000 БНХАУ Хитад Зүүн
24 Шицзячжуан
Shíjiāzhuāng
(simp: 石家庄, trad: 石家莊) 		2,280,000 БНХАУ Хитад Хойто
25 Чжэнчжоу
Zhèngzhōu
(simp: 郑州, trad: 鄭州) 		2,280,000 БНХАУ Хитад Урда Түб
26 Наньнин
Nánníng
(simp: 南宁, trad: 南寧) 		2,272,000 БНХАУ Хитад Урда Түб
27 Наньчан
Nánchāng
(simp: 南昌, trad: 南昌) 		2,229,000 БНХАУ Хитад Зүүн
28 Чанша
Chángshā
(simp: 长沙, trad: 長沙) 		2,187,000 БНХАУ Хитад Урда Түб
29 Циндао
Qīngdǎo
(simp: 青岛, trad: 青島) 		2,160,000 БНХАУ Хитад Зүүн
30 Ланьчжоу
Lánzhōu
(simp: 兰州, trad: 蘭州) 		2,072,000 БНХАУ Хитад Хойто Баруун
31 Сучжоу
Sūzhōu
(simp: 苏州, trad: 蘇州) 		2,063,000 БНХАУ Хитад Зүүн
32 Хэйфэй
Héféi
(simp: 合肥, trad: 合肥) 		1,984,000 БНХАУ Хитад Зүүн
33 Наньчун
Nánchōng
(simp: 南充, trad: 南充) 		1,913,000 БНХАУ Хитад Урда Баруун
34 Сямэнь
Xiàmén
(simp: 厦门, trad: 廈門) 		1,896,000 БНХАУ Хитад Зүүн
35 Фучжоу
Fúzhōu
(simp: 福州, trad: 福州) 		1,860,000 БНХАУ Хитад Зүүн
36 Гирин
Jílín Shì
(simp: 吉林市, trad: 吉林市) 		1,823,725 БНХАУ Хитад Хойто Зүүн
37 Наньян
Nányáng
(simp: 南阳, trad: 南陽) 		1,797,000 БНХАУ Хитад Урда Түб
38 Үрэмшэ
Wūlǔmùqí
(simp: 乌鲁木齐, trad: 烏魯木齊) 		1,757,000 БНХАУ Хитад Хойто Баруун
39 Фошань
Fóshān
(simp: 佛山, trad: 佛山) 		1,739,000 БНХАУ Хитад Урда Түб
40 Гуйян
Guìyáng
(simp: 贵阳, trad: 貴陽) 		1,643,000 БНХАУ Хитад Урда Баруун
41 Бэньси
Běnxī
(simp: 本溪, trad: 本溪) 		1,600,000 2011 БНХАУ Хитад Хойто Зүүн
42 Нинбо
Níngbō
(simp: 宁波, trad: 寧波) 		1,594,000 БНХАУ Хитад Зүүн
43 Вэйфан
Wéifāng
(simp: 潍坊, trad: 濰坊) 		1,536,000 БНХАУ Хитад Зүүн
44 Гаосюн
Gāoxióng
(simp: 高雄, trad: 高雄) 		1,526,420 Taiwan БНХУ Тайвань
45 Датон
Dàtóng
(simp: 大同, trad: 大同) 		1,492,000 БНХАУ Хитад Хойто
46 Аншань
Ānshān
(simp: 鞍山, trad: 鞍山) 		1,474,000 БНХАУ Хитад Хойто Зүүн
47 Бугата
Bāotóu
(simp: 包头, trad: 包頭) 		1,442,000 БНХАУ Хитад Хойто
48 Нэйцзян
Nèijiāng
(simp: 内江, trad: 内江) 		1,406,000 БНХАУ Хитад Урда Баруун
49 Фушунь
Fǔshùn
(simp: 抚顺, trad: 撫順) 		1,402,000 БНХАУ Хитад Хойто Зүүн
50 Сучжоу
Xúzhōu
(simp: 徐州, trad: 徐州) 		1,400,000 БНХАУ Хитад Зүүн
51 Яньтай
Yāntái
(simp: 烟台, trad: 煙臺) 		1,328,000 БНХАУ Хитад Зүүн
52 Иян
Yìyáng
(simp: 益阳, trad: 益陽) 		1,296,000 БНХАУ Хитад Урда Түб
53 Чандэ
Chángdé
(simp: 常德, trad: 常德) 		1,284,000 БНХАУ Хитад Урда Түб
54 Таншань
Tángshān
(simp: 唐山, trad: 唐山) 		1,279,226 БНХАУ Хитад Хойто
55 Лоян
Luòyáng
(simp: 洛阳, trad: 洛陽) 		1,265,000 БНХАУ Хитад Урда Түб
56 Мяньян
Miányáng
(simp: 绵阳, trad: 綿陽) 		1,189,000 БНХАУ Хитад Урда Баруун
57 Хүхэ хото
Hūhéhàotè
(simp: 呼和浩特, trad: 呼和浩特) 		1,144,000 БНХАУ Хитад Хойто
58 Шаньтоу
Shàntóu
(simp: 汕头, trad: 汕頭) 		1,110,000 БНХАУ Хитад Урда Түб
59 Цзинчжоу
Jīngzhōu
(simp: 荆州, trad: 荆州) 		1,104,000 БНХАУ Хитад Урда Түб
60 Баодин
Bǎodìng
(simp: 保定, trad: 保定) 		1,060,000 БНХАУ Хитад Хойто
61 Аньян
Ānyáng
(simp: 安阳, trad: 安陽) 		1,058,000 БНХАУ Хитад Хойто
62 Лючжоу
Liǔzhōu
(simp: 柳州, trad: 柳州) 		1,017,000 БНХАУ Хитад Урда Түб
63 Luzhou
Lúzhōu
(simp: 泸州, trad: 瀘州) 		961,000 БНХАУ Хитад Урда Баруун
64 Ханьдань
Hándān
(simp: 邯郸 trad: 邯鄲) 		951,000 БНХАУ Хитад Хойто
65 Цюаньчжоу
Quánzhōu
(simp: 泉州, trad: 泉州) 		948,000 БНХАУ Хитад Зүүн
66 Хэнян
Héngyáng
(simp: 衡阳, trad: 衡陽) 		904,000 БНХАУ Хитад Урда Түб
67 Синин
Xīníng
(simp: 西宁, trad: 西寧) 		871,000 БНХАУ Хитад Хойто Баруун
68 Хэнань
Huáinán
(simp: 淮南, trad: 淮南) 		863,135 БНХАУ Хитад Зүүн
69 Инчуань
Yínchuān
(simp: 银川, trad: 銀川) 		861,000 БНХАУ Хитад Хойто Баруун
70 Чанчжоу
Chángzhōu
(simp: 常州, trad: 常州) 		827,131 БНХАУ Хитад Зүүн
71 Хайнань
Huái'ān
(simp: 淮安 trad: 淮安) 		725,381 БНХАУ Хитад Зүүн
72 Ичан
Yíchāng
(simp: 宜昌, trad: 宜昌) 		634,568 БНХАУ Хитад Урда Түб
73 Сянян
Xiāngyáng
(simp: 襄阳, trad: 襄陽) 		633,173 БНХАУ Хитад Урда Түб
74 Макао
Àomén
(simp: 澳门, trad: 澳門) 		542,400 Макао Макао Урда Түб
75 Цзяи
Jiāyì
(simp: 嘉义 trad: 嘉義) 		Taiwan БНХУ Тайвань
76 Цзилун
Jīlóng
(simp: 基隆 trad: 基隆) 		Taiwan БНХУ Тайвань
77 Таоюань
Táoyuán
(simp: 桃园 trad: 桃園) 		Taiwan БНХУ Тайвань
78 Синьчжу
Xīnzhú
(simp: 新竹, trad: 新竹) 		Taiwan БНХУ Тайвань
79 Тайнань
Táinán
(simp: 台南, trad: 臺南) 		Taiwan БНХУ Тайвань
80 Тайчжун
Táizhōng
(simp: 台中, trad: 臺中) 		Taiwan БНХУ Тайвань

Мүн үзэхэ

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Зүүлтэ

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
  1. ↑ 1,0 1,1 Communiqué of the National Bureau of Statistics of People's Republic of China on Major Figures of the 2010 Population Census. Stats.gov.cn. 1 November 2011 үдэртэ хандаһан.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 China. International Monetary Fund. 2012-04-18 үдэртэ хандаһан.
  3. ↑ 3,0 3,1 АНУ-ай Тагнуулын төв газрын мэдээсэл Архивировалһан 13 таба һара 2009 оной. [Gini rankings]
  4. ↑ 4,0 4,1 Human Development Report 2011. United Nations (2011). 5 November 2011 үдэртэ хандаһан.
  5. ↑ Кузьмин С. Л. Нууц Түвд орон. Тусгаар тогтнол ба эзэгнэлийн түүх. 2011. Улаанбаатар
  6. ↑ БНХАУ-ын хүн зоной зургаан удаагийн тоолллого
  7. ↑ [1]
  8. ↑ "The odds that you will give birth to a boy or girl depend on where in the world you live".
  9. ↑ "China formalizes easing of one-child policy"
  10. ↑ "Preparing for China's urban billion"
  11. ↑ "China's mega city: the country's existing mega cities".
  12. ↑ "China Now Has More Than 260 Million Migrant Workers Whose Average Monthly Salary Is 2,290 Yuan ($374.09)"
  13. ↑ "China: 400 Million Cannot Speak Mandarin"
  14. ↑ "Communiqué of the National Bureau of Statistics of People's Republic of China on Major Figures of the 2010 Population Census (No. 1)"
  15. ↑ Chinese Religion: A Contextual Approach


Холбооһон

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Энэ хуудаһан Хитад Улас гэһэн Викимедиа сангай ангилал холбооһотой.

"https://bxr.wikipedia.org/w/index.php?title=Хитад&oldid=71820" хуудаһанһаа абтаһан