Америкын Нэгэдэһэн Улас хуудаһанай эхэ кодые хаража байна

{{Инфобокс улас
| conventional_long_name = Америкын Нэгэдэһэн Улас
| common_name            = Америкын Нэгэдэһэн
| image_flag             = Flag of the United States.svg
| image_coat             = Greater coat of arms of the United States.svg
| symbol_type            = {{nowrap|[[Америкын Нэгэдэһэн Уласай Ехэ тамга|Түрын һүлдэ]]}}
| flag_type              = {{nowrap|[[Америкын Нэгэдэһэн Уласай туг|Түрын туг]]}}
| national_motto         = <div style="padding-bottom:0.5em;text-align:center;">"[[In God We Trust]]"<ref>{{USC|36|302}}</ref></div>{{collapsible list
|title=Бусад уряанууд:
|titlestyle=background:transparent;text-align:center;line-height:1.15em;
|liststyle=text-align:center;white-space:nowrap;
|"[[E pluribus unum]]" ([[Лата хэлэн|Лата]])<ref name="de facto Motto">{{cite web|publisher=[[U.S. Department of State]], [[Bureau of Public Affairs]] |year=2003|url= https://2009-2017.state.gov/documents/organization/27807.pdf|title=The Great Seal of the United States|access-date=February 12, 2020}}</ref><br />"Олонһоо, нэгэ"
|"[[Annuit cœptis]]" ([[Лата хэлэн|Лата]])<ref name="de facto Motto"/><br />"Providence favors our undertakings"
|"[[Novus ordo seclorum]]" ([[Лата хэлэн|Лата]])<ref name="de facto Motto"/><br />"Зуунай шэнэ гурим"
}}
| national_anthem        = "[[АНУ-ай түрын дуулал|Одоор бурхөөгдэһэн туг]]"<ref>{{cite act |date=March 3, 1931 |article=14 |article-type=H.R. |legislature=[[71st United States Congress]] |title=An Act To make The Star-Spangled Banner the national anthem of the United States of America |url=https://uscode.house.gov/statviewer.htm?volume=46&page=1508}}</ref></br><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">{{center|[[File:Star_Spangled_Banner_instrumental.ogg]]}}</div>
<!-- Commented out, as not [[WP:DUE]] for lead. | march                       = "[[The Stars and Stripes Forever]]"{{sfn|Kidder|Oppenheim|2007|p=91}}<ref name="urluscode.house.gov">{{cite web |url=http://uscode.house.gov/statviewer.htm?volume=112&page=1263 |title=uscode.house.gov |date=August 12, 1999 |website=Public Law 105-225 |publisher=uscode.house.gov |pages=112 Stat. 1263 |quote=Section 304. "The composition by John Philip Sousa entitled 'The Stars and Stripes Forever' is the national march." |access-date=September 10, 2017}}</ref><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">{{center|[[File:March, "The Stars and Stripes Forever" · Colonel John R. Bourgeois, Director · John Philip Sousa · United States Marine Band.ogg]]}}</div>-->
| image_map              = [[File:USA orthographic.svg|frameless|alt=Orthographic map of the U.S. in North America]]
| map_width              = 220px
| capital                = [[Вашингтон хото|Вашингтон]]<br />{{coord|38|53|N|77|01|W|display=inline}}
| largest_city           = [[Нью-Йорк хото]]<br />{{coord|40|43|N|74|00|W|display=inline}}
| official_languages     = {{nowrap|[[Америкын Нэгэдэһэн Уласай Албан Хэлэн|Үгы]]{{efn|English is the [[Official language of the United States|official language]] of 32 states; English and [[Hawaiian language|Hawaiian]] are both official languages in [[Hawaii]], and English and [[Alaska Native languages|20 Indigenous languages]] are official in [[Alaska]]. [[Algonquian languages|Algonquian]], [[Cherokee language|Cherokee]], and [[Sioux language|Sioux]] are among many other official languages in Native-controlled lands throughout the country. [[French language|French]] is a ''de facto'', but unofficial, language in [[Maine]] and [[Louisiana]], while [[New Mexico]] law grants [[Spanish language|Spanish]] a special status. In five territories, English as well as one or more indigenous languages are official: [[Spanish language|Spanish]] in Puerto Rico, [[Samoan language|Samoan]] in American Samoa, and [[Chamorro language|Chamorro]] in both Guam and the Northern Mariana Islands. [[Carolinian language|Carolinian]] is also an official language in the Northern Mariana Islands.{{sfn|Cobarrubias|1983|p=195}}{{sfn|García|2011|p=167}}}}}}
| languages_type         = [[Үндэһэнэй хэлэн]]
| languages              = [[Англи хэлэн|Англи]] (де-факто)
| ethnic_groups          = '''Расаар:'''</br> 61.6% [[Сагаан америкынхид|Сагаан]]</br> 12.4% [[Африкын америкынхид|Хара]]</br> 6.0% [[Азиин америкынхид|Ази]]</br> 1.1% [[АНУ-ай уугуул зон|Уугуул зон]]</br> 0.2% [[Номгон Далайн Аралнуудай Америкынхид|Аралнуудайхан]]</br> 10.2% [[Олон Расатай америкынхид|Олон Расатай]]</br> 8.4% [[АНУ-ай Расын бүридэл|Бусад]] {{plainlist|'''Үндэһэ яһаар:'''</br> 81.3% Испани гү, али </br>Латино бэшэ</br> 18.7% [[Испани ба Латино америкынхид|Испани ба Латино]]}}
| ethnic_groups_year     = 2020
| ethnic_groups_ref      = <ref name="2020CensusData">{{cite web |url=https://www.census.gov/library/stories/2021/08/improved-race-ethnicity-measures-reveal-united-states-population-much-more-multiracial.html |title=2020 Census Illuminates Racial and Ethnic Composition of the Country |work=[[АНУ-ай хүн зоной тоололго]] |access-date=August 13, 2021}}</ref><ref name="2020InteractiveCensusData">{{cite web |url=https://www.census.gov/library/visualizations/interactive/race-and-ethnicity-in-the-united-state-2010-and-2020-census.html?linkId=100000060666476 |title=Race and Ethnicity in the United States: 2010 Census and 2020 Census |work=[[АНУ-ай хүн зоной тоололго]] |access-date=August 13, 2021}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.npr.org/2021/08/13/1014710483/2020-census-data-us-race-ethnicity-diversity |title=A Breakdown of 2020 Census Demographic Data |author= |date=August 13, 2021 |website=NPR |publisher= |access-date= |quote=}}</ref>
| demonym                = [[Америкынхид (АНУ)|Америкынхид]]<ref>{{cite book|title=Compton's Pictured Encyclopedia and Fact-index: Ohio|url=https://books.google.com/books?id=uV5tvKPO684C&q=%22national+nicknames%22+Yankee|year=1963|page=336}}</ref>
| government_type        = [[Америкын Нэгэдэһэн Уласдахи Федерализм|Холбооной]]</br> [[юрэнхылэгшын системэ|юрэнхылэгшын]] [[бүгэдэ найрамдаха улас|бүгэдэ </br>найрамдаха улас]]<!-- Consensus description; do not change without addressing in talk page first -->
| leader_title1          = [[АНУ-ай Юрэнхылэгшэ|Юрэнхылэгшэ]]
| leader_name1           = {{nowrap|[[Джо Байден]]}} ([[Арадшалһан Нам (АНУ)|АН]])
| leader_title2          = [[АНУ-ай Вице-Юрэнхылэгшэ|Вице-Юрэнхылэгшэ]]
| leader_name2           = {{nowrap|[[Камала Харрис]]}} ([[Арадшалһан Нам (АНУ)|АН]])
| leader_title3          = {{nowrap|[[АНУ-ай Түлөөлэгшын танхимай Дарга|Танхимай Дарга]]}}
| leader_name3           = {{nowrap|[[Нэнси Пелоси]]}} ([[Арадшалһан Нам (АНУ)|АН]])
| leader_title4          = [[АНУ-ай Гол Судья|Гол Судья]]
| leader_name4           = [[Джон Робертс]]
| legislature            = [[АНУ-ай Конгресс|Конгресс]]
| upper_house            = [[АНУ-ай Сенат|Сенат]]
| lower_house            = [[АНУ-ай Түлөөлэгшын танхим|Түлөөлэгшын танхим]]
| sovereignty_type       = [[АНУ-ай Түүхэ|Түүхэ]]
| established_event1     = [[АНУ-ай Тусгаар Тогтонилой Деклараци|Деклараци]]
| established_date1      = 7 һарын 4, 1776 он
| established_event2     = [[Конфедерациин үе|Конфедераци]]
| established_date2      = 3 һарын 1, 1781 он
| established_event3     = [[Парисай Хэрээ (1783)|Парисай Хэрээ]]
| established_date3      = 9 һарын 3, 1783 он
| established_event4     = [[АНУ-ай Үндэһэн Хуули|Үндэһэн Хуули]]
| established_date4      = 6 һарын 21, 1788 он
| established_event5     = {{no wrap|[[АНУ-ай Территориин эволюци|Һүүлын можо]]}}
| established_date5      = 8 һарын 21, 1959 он
| area_label             = Бүхэлидөө
| area_footnote          = <ref>Areas of the 50 states and the District of Columbia but not Puerto Rico nor other island territories per {{cite web| date = August 2010| title = State Area Measurements and Internal Point Coordinates| work = [[Census.gov]]| url = https://www.census.gov/geographies/reference-files/2010/geo/state-area.html| access-date = March 31, 2020| quote = reflect base feature updates made in the MAF/TIGER database through August, 2010.}}</ref>
| area_rank              = 3/4
| area_km2               = 3,796,742
| percent_water          = 4.66<ref>{{cite web|title=Surface water and surface water change|access-date=October 11, 2020|publisher=[[Organisation for Economic Co-operation and Development]] (OECD)|url=https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SURFACE_WATER#|date=2015}}</ref>
| area_label2            = Ниитэ газар
| area_data2             = 3,531,905 км2
| population_census      = {{IncreaseNeutral}} 331,449,281<ref>{{cite web |url=https://www.census.gov/newsroom/press-releases/2021/2020-census-apportionment-results.htmlpid=2020CENSUS&src=pt |url-status=dead |title=Census Bureau's 2020 Population Count |work=[[United States Census]] |access-date=April 26, 2021}} The 2020 census is as of April 1, 2020.</ref>
| population_census_year = 2020
| population_estimate    = 331,893,745<ref name="auto">{{Cite web|url=https://www.census.gov/newsroom/press-releases/2021/2021-population-estimates.html|title=New Vintage 2021 Population Estimates Available for the Nation, States and Puerto Rico|first=US Census|last=Bureau|website=Census.gov}}</ref>
| population_estimate_year = 2021
| population_census_rank = 3
| population_density_km2   = 33.6
| population_density_sq_mi = 87<!-- Figure uses (population/land + water area) as of July 2019. -->
| population_density_rank = 
| GDP_PPP                = {{increase}} {{nowrap|$22.940 ехэ наяд}}<ref name="IMFWEOUS"/>
| GDP_PPP_year           = 2021
| GDP_PPP_rank           = 2
| GDP_PPP_per_capita     = {{increase}} $69,375<ref name="IMFWEOUS">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/October/weo-report?c=111,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2021&ey=2021&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=World Economic Outlook Database, October 2021|publisher=[[International Monetary Fund]] |website=IMF.org |access-date=October 13, 2021}}</ref>
| GDP_PPP_per_capita_rank = 8
| GDP_nominal            = {{increase}} {{nowrap|$22.940 ехэ наяд}}<ref name="IMFWEOUS"/>
| GDP_nominal_year       = 2021
| GDP_nominal_rank       = 1
| GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $69,375<ref name="IMFWEOUS"/>
| GDP_nominal_per_capita_rank = 5
| Gini                   = 48.5<!-- Number only. -->
| Gini_year              = 2020
| Gini_change            = increase
| Gini_ref               = <ref>{{Cite web |url=https://www.washingtonpost.com/business/2019/09/26/income-inequality-america-highest-its-been-since-census-started-tracking-it-data-show/ |title=Income inequality in America is the highest it's been since Census Bureau started tracking it, data shows |work=[[The Washington Post]] |access-date=July 27, 2020}}</ref>
| Gini_rank              = 
| HDI                    = 0.926<!-- Number only. -->
| HDI_year               = 2019<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year. -->
| HDI_change             = increase<!-- Increase/decrease/steady. -->
| HDI_ref                = <ref name="UNHDR">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|title=Human Development Report 2020: The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=December 15, 2020|access-date=December 15, 2020}}</ref>
| HDI_rank               = 17
| currency               = [[АНУ-ай доллар|АНУ-ай доллар]] ($)
| currency_code          = USD
| utc_offset             = −4 to −12, +10, +11
| utc_offset_DST         = −4 to −10{{efn|name="time"}}
| date_format            = һһ/үү/жжжж{{efn|See [[Date and time notation in the United States]].}}
| electricity            = [[Сетиин напряжени улас уласаар|110–120 В, 60 Гц]]<ref>{{Cite web |url=https://www.energy.gov/oe/information-center/educational-resources/electricity-101 |title=Electricity 101 |website=[[United States Department of Energy]] |access-date=July 14, 2021}}</ref>
| drives_on              = Баруун{{efn|name="drive"}}
| calling_code           = [[Хойто Америкын Номерациин План|+1]]
| iso3166code            = US
| cctld                  = <!-- Commented out, as .us is infrequently used and we don't have room to explain fully; see [[Internet in the United States]] for details. [[.us]] {{efn|Domains specific to the U.S. include [[.gov]] (government), [[.mil]] (military), and [[.edu]] (education).<ref>OECD (2004), "Generic Top Level Domain Names: Market Development and Allocation Issues", OECD Digital Economy Papers, No. 84, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/232630011251.</ref> Many entities use [[Generic top-level domain|generic]] domains like [[.com]], [[.org]], and [[.net]].{{citation needed|date=July 2021}} [[.us#Other top-level domains related to the United States|Several other domains]] are used for U.S. territories and major cities.}} -->
| official_website       = [https://www.usa.gov USA.gov]
| today                  = 
| religion               = 63% [[АНУ дахи Христосой шажан|Христосой]]</br>—40% [[АНУ дахи Протестантизм|Протестантизм]]</br>—21% [[АНУ дахи Католицизм|Католицизм]]</br>—2% Бусад [[Христосой шажанай конфессиин жагсаалта|Христосой]]</br>29% [[АНУ дахи Шажангүйн үзэл|Шажангүй]]</br>6% [[АНУ дахи Шажан|Бусад]]</br>2% Харюулаагүй
| religion_year          = 2021
| religion_ref           = <ref name="Pew2021">{{cite web |title=About Three-in-Ten U.S. Adults Are Now Religiously Unaffiliated|url=https://www.pewforum.org/2021/12/14/about-three-in-ten-u-s-adults-are-now-religiously-unaffiliated/ |website=Measuring Religion in Pew Research Center's American Trends Panel |publisher=Pew Research Center |access-date=December 21, 2021 |date=December 14, 2021}}</ref>
}}

'''Америкын Нэгэдэһэн Улас''' гү, али '''АНУ''' — ({{lang-en|United States of America}}) [[Америкэ|Хойто Америкын]] дунда хэһэгтэ байрладаг улас юм. Дэлхэйн улас оронуудай дунда газар нютагаараа гурбадахида орожо (9,518,900 км²<ref>Атлас мира, ПКО «Картография» федеральной службы геодезии и картографии России, Москва, 2005</ref> гү, али 9,522,057 км²<ref>Энциклопедия Британника, статья «United States». (англ.)</ref> гү) 313 сая оршом хүн зонтой, мүн дэлхэйдэ хүн зоной тоогоор гурбадахида ороно. Дэлхэйн эгээн ехэ [[Дотоодын ниитэ бүтээгдэхүүн|ДХБ-тэй]] [[эдэй засаг]]. АНУ-гай хойто талаараа [[Канада]], урда талаараа [[Мексика]] уласуудтай газараар хилэлжэ, баруун талаараа [[Номгон далай]], зүүн талаараа [[Атлантын далай]]гаар хүреэлэгдэнэ. Канадаар тусгаарлагдаһан [[Аляска|Аляскын]] баруун талада [[Росси]]той уһаар хилэлнэ. Засаг захиргаанай хубида үндэһэндээ 50 [[можо улас]], 1 холбооной тойрог ([[Вашингтон (Колумби тойрог)|Колумбиин тойрог]]) бүгэдэ 51 нэгэжэдэ хубаагдана. Харин, нэгэ хэды дэлхэйн далай тэнгисүүдээр байдаг эзэлһэн аралнуудтай.

== Газар нютаг ==
[[Файл:USA-satellite.jpg|мини|слева|[[Сансар]]һаа харагдаһан Хойто Америкэ]]
Улас ороной хахад дэбисхэр тухай ууланууд, үндэрлигүүд болон [[Кордильера]]нуудай үндэрлиг болохо; [[Кордильера]] уулын бүһэ зүүн захань 4000 метр үлүү үндэр [[Хабсагайта уула]] болоно. Зүүн зүгтэ [[Аппалачи уула]] (2037 м) оршоно. Кордильера болон Аппалачи уулануудай хоорондо уудам эхэ газарай дундахи тэгшэ газарнууд (Түб, Ехэ тэгшэ газарнууд) ба Мексикын булангай набтар газар байна. Ороной баруун талада олон гол мүрэнүүд гайхалтай хабсал бүридүүлнэ. Хойто хэһэгтэ 200,000 км2 талмайтай [[Ехэ нуурнууд]]ай (Дээдэ, Мичиган, Хурон, Эри, Онтарио) гэнжэ байдаг. Хойто Америкэдэ мүльһэн наһанай үедэ хэдэн арбан мянган жаахан нуурнууд бии болоһон, энэ тоодо ороной зүүн-хойто таладаа байдаг [[Виннипесоки]], [[Каюга]] ба [[Шаплейн]] нуурнууд, теэд баруун хэһэгтээ [[Виннибаго]], [[Улаан нуур|Улаан]] ба [[Милл-Лэкс]] нуурнууд. Юта можодо [[мүльһэн зоори|мүльһэн зоорёор]] байгуулһан [[Ехэ Дабһатай Нуур]] байрладаг мүн. Зүүн АНУ-ай гол мүрэнүүд (энэ дунда [[Гудзон мүрэн|Гудзон]], [[Делавэр мүрэн|Делавэр]], [[Саскеханна мүрэн|Саскеханна]], [[Потомак мүрэн|Потомак]] ба [[Саванна мүрэн|Саванна]]) бараг даяар маша ехэ урасхалтай, онгосо ябалгатай юм. Түб талын мүрэнүүд ([[Огайо мүрэн|Огайо]], [[Теннесси мүрэн|Теннесси]], [[Иллинойс мүрэн|Иллинойс]] болон [[Миссисипи мүрэн|Миссисипи]] гэхэ мэтэ) хабарта үерлэдэгшье һаа, халуун зунда уһанай нюруу доородоно. Саашад баруун захада [[Миссури мүрэн|Миссури]], [[Арканзас мүрэн|Арканзас]], [[Рио-Гранде мүрэн|Рио Гранде]], [[Колорадо мүрэн|Колорадо]], [[Сакраменто мүрэн|Сакраменто]], [[Снейк мүрэн|Снейк]], [[Колумби мүрэн|Колумби]] зэргэ байрладаг. [[Аляска|Аляскын]] эгээн томо мүрэниие [[Юкон мүрэн|Юкон]] гэдэг.

== Түүхэ ==
[[Файл:Declaration of Independence (1819), by John Trumbull.jpg|мини|слева|Джон Трамбуллай «Тусгаар тогтонолын тунхаг» зураг]]
Хүн түрэлхитэнэй соёл томо голнуудай һаба газараар түблэржэ ерэһэнэй адли Хойто Америкын зүүн эрье гү, али Атлантын далай оршохо хэһэгһээ нэмжыхэ [[Потомак мүрэн]]эй ай һабаар эртын индеец омогой обог, аймагууд зургаан мянган жэлэй хугаасаһаа һуурижажа ерэбэ. Ондоогоор хэлэбэл, АНУ-ай түүхэ 1492 ондо Америкэ түби нээгдэһэнһээ хойшо, тэндэ бии болоһон колонинуудһаа эхилнэ. Одоо ямар байгаа Америкын Нэгэдэһэн Уласта түрүүшын Европын тосхон 1666 ондо байгуулагдаһан [[Сент-Огастин]] хото юм.

Нэгэ хэды зуун жэлнүүдэй һүүлдэ тэндэхи [[Ехэ Британи|Британиин]] 13 колонинууд өөдэ хоорондоо ниилэжэ [[1776]] ондо һалан тусгаарлажа, Америкын Нэгэдэһэн Улас бусад улас ороноор хүлеэн зүбшөөрэгдөө һэн. Хойто Америкын колонизацилгада хамагай томо амжалтань [[XVII зуун]]ай эхеэр түбиин зүүн эрье дээрэ үргэн уудам нютаг дэбисхэртэй байһан [[Англи]] байгаа. [[Ехэ Британи]]ин Америкын колони [[XVIII зуун]]ай һүүлээр тусгаар тогтонолой түлөө хүсэтэй хүдэлөөнэй орьёл 1774-1776 ондо тусгаар тогтонолой дайн юм. Хоёрдохи Түбиин ехэ хурал 1776 оной долодугаар һарын 2-до колони тусгаар тогтонолоо зарлажа, хоёр хоногой дараа шэнэ түрэ байгуулха тухай албан ёһоной мэдэгдэл гаргаһан байна.

[[1787]] ондо баталагдаһан [[АНУ-ай Үндэһэн хуули|Үндэһэн хуулиин]] ёһoop АНУ-нь холбооной улас боложо анхалан байһан 13 можо улас дээрэ 19, 20-р зуунай туршада шэнээр 37 можо улас нэмэгдэһэн тула тус улас Хойто Америкын ехэнхиие эзэлһэн томохон гүрэн болон үргэжэбэ. [[Техас]], [[Орегон]], [[Шэнэ Мексика]] хамагай томо худалдан абалта байһан. Энэ үедэ гүрэниинь богоолшолгын халаха талаар һанаа бодолые илгаатай Урда ба Хойто уруу хубаалгые туулаһан юм. Үрэ дүндэ Хойтын илалтаар дүүргэһэн уласай хоёр хэһэгэй хоорондоо эрхэтэнэй дайн гаража эбдэһэн.[[1861]]—[[1865]] ондо дэгдэһэн [[Америкын эрхэтэдэй дайн|Эрхэтэнэй дайн]] болон [[1930]]-аад оной эдэй засагай Ехэ химаралай үень АНУ-ай түүхын хамагай эгзэгтэй үе гэжэ үзэдэг байна.

Дэлхэйн [[Дэлхэйн нэгэдүгээр дайн|I]], [[Дэлхэйн хоёрдугаар дайн|II]] дайнда байгуулһан илалта болон [[1991]] ондо үндэрлэһэн [[Хүйтэн дайн]]һаа (The Cold War) хойшо АНУ-нь дэлхэйн хамагай хүшэрхэг гүрэнэй статусаа хадагалһаар байна.

== Хүн зон ==
[[Файл:Liberty-statue-from-below.jpg|мини|слева|[[Нью-Йорк хото]]до байдаг [[Эрхэ сүлөөнэй хүшөө]] Америкын эрхэ сүлөө, арадшалал, боломжо үзэл һанаанай тэмдэг юм.<ref>{{cite web| title = Statue of Liberty| work=World Heritage| publisher=UNESCO| url = http://whc.unesco.org/en/list/307| accessdate = October 20, 2011}}</ref>]]
АНУ-ай хүн зоной тоололгын бюрогой тоосоогоор 2014 ондо улас ороной хүн зон ойролсоогоор 318,968,000 хүн юм<ref name="POP">{{cite web |url=http://www.census.gov/popclock/ |publisher=U.S. Census Bureau |title=U.S. and World Population Clock |accessdate=September 26, 2014}}</ref>, дундажа хүн зоной нягтарал нэгэ км бүридэ ойролсоогоор 34.2 хүн байна. Хүн зоной 27,1 хубинь 18 хүрэтэрхи наһанайхи болоод 25 сая үлүү хүн 65-һаа дээшэ наһатай байна. Дундажа наһалалта 78.

Дүрбэн хүн бүри 3-нь хото һууринда амидардаг.
Эгээн томо хотонууд: [[Нью-Йорк]] (7333000 хүн), [[Лос-Анджелес]] (3448000 хүн), [[Чикаго]] (2731000 хүн), [[Хьюстон]] (1702000 хүн), [[Филадельфи]] (1524000 хүн), [[Сан-Диего]] (1151000 хүн). [[Феникс]] (1048000 хүн), [[Даллас]] (1022000 хүн), [[Сан-Антонио]] (988000 хүн), [[Детройт]] (992000 хүн), [[Сан-Франциско]] (734000 хүн), [[Балтимор]] (702000 хүн), [[Вашингтон (Колумби тойрог)|Вашингтон]] (567000 хүн), [[Бостон]] (547000 хүн), [[Сиэтл]] (520000 хүн).

=== Үндэһэтэнэй бүлэгүүд ===
Америкэ маша олон янзын үндэһэтэнтэй орон, олон үндэһэтэниинь өөрынгөө хэлые, ёһо заншалые хамгаалһан. Арһанай үнгэ үзэбэл, 2014 ондо Америкын хүн зоной 77.7 хубинь өөһэдыгөө «[[сагаан арһатан]]» (энэ тоодо ирландиинхид, италиинхид, еврейнүүд, ородууд, польшынхид, украиншууд), 13.2 хубинь «[[хара арһатан]]» (ехэбшэлэн XVIII зуунда [[Африка]]һаа асарһан [[богоолшолго|богоолшуудай]] аша гуша), 17.1 хубинь «испани хэлэтэн», 5.5 хубинь Азиинхид болон Номгон далайнхид, 1.2 хубинь — Америкын индейшууд (АНУ-ай уугуул зон) гэхэ мэтээр үзэбэ. «Өөһэдыгөө иигэжэ үзэһэниинь» шухала болоод хүснэгтэ дэхи эдэ тоо баримта сүм «өөһэдынгөө тодорхойлолто» дээрэ үндэһэлбэ. Өөрөөр хэлэбэл америкынхид өеһэдыгөө али бүлэгтэ хамаарагдахые өөһэдөө тодорхойлһон хэрэг. Нэгэ бүлэг гү, али америкын индейцуудые оролсуулхагүйгээр америка хүн гэжэ ямар хүниие хэлэхэ бэ гэһэн албан ёһоной тодорхойлолто байдаггүйл даа. Тэгэхээр америка хүнэй хубида тал юу гэжэ хэлэнэ, та түүгээрээл байна. Зарим америкынхид өөһэдыгөө хоёр юмуу, тэрэнһээ дээшэ арһанай үнгэ, угсаатанай бүлэгтэ хамаарна гэжэ үзэдэг тула дээрэхи тоо баримтанда гарал угсаа яг таг гарахагүйнь тодорхой юм. Эгээн түгөөмэл хэлэн — [[англи хэлэн]]шье һаа, 32 сая америкынхид үшөө хоёрдохи хэлые хэрэгдэнэ, энэ дунда хамагай түгөөмэл — [[испани хэлэн|испани]], [[хитад хэлэн|хитад]], [[ород хэлэн|ород]], [[польшо хэлэн|польшо]], [[солонгос хэлэн|солонгос]], [[вьетнам хэлэн|вьетнам]], [[португал хэлэн|португал]], [[япон хэлэн|япон]], [[грек хэлэн|грек]], [[араб хэлэн|араб]], [[хинди]], [[урду]], [[идиш]], [[тай хэлэн|тай]], [[армян хэлэн|армян]], [[навахо хэлэн|навахо]].

=== Шажан ===
{| class="wikitable sortable" font-size:80%;" style="margin-left:1em; float:right"
|+ style="font-size:100 %" | АНУ-да шажанай хамаарал (2014)<ref name=pewforum>
{{cite web |url=http://religions.pewforum.org/affiliations |title=Affiliations | year=2014 | accessdate=September 23, 2014}}
</ref>
|-
! Хамаарал
! colspan="2"|АНУ-ай хүн зоной %
|-
| [[Христосой шажан]]
|align=right| '''{{bartable|78.5||2||background:darkblue}}
|-
| style="text-align:left; text-indent:15px;"| [[Евангелизм]]
|align=right| '''{{bartable|26.3||2||background:mediumblue}}
|-
| style="text-align:left; text-indent:15px;"| [[Католик сүмэ|Католицизм]]
|align=right| '''{{bartable|23.9||2||background:mediumblue}}
|-
| style="text-align:left; text-indent:15px;"| [[Протестант шэнэшлэл|Протестант]]
|align=right| '''{{bartable|18.1||2||background:mediumblue}}
|-
| style="text-align:left; text-indent:15px;"| [[Хара Протестант]]
|align=right| '''{{bartable|6.9||2||background:mediumblue}}
|-
| style="text-align:left; text-indent:15px;"| [[Мормон]]
|align=right| '''{{bartable|1.7||2||background:mediumblue}}
|-
| style="text-align:left; text-indent:15px;"| Бусад Христосойнхи
|align=right| '''{{bartable|1.6||2||background:mediumblue}}
|-
| [[Иудаизм]]
|align=right| '''{{bartable|1.7||2||background:mediumblue}}
|-
| [[Буддын шажан]]
|align=right| '''{{bartable|0.7||2||background:mediumblue}}
|-
| [[Лалын шажан]]
|align=right| '''{{bartable|0.6||2||background:mediumblue}}
|-
| [[Энэдхэгэй шажан]]
|align=right| '''{{bartable|0.4||2||background:mediumblue}}
|-
| Бусад
|align=right| '''{{bartable|1.2||2||background:darkgreen}}
|-
| [[Шажангүйн үзэл|Шажангүй]]
|align=right| '''{{bartable|16.1||2||background:purple}}
|-
| Мэдэхэгүй/харюулаагүй
|align=right| '''{{bartable|0.8||2||background:darkorange}}
|-
| '''Ниитэ''' || '''{{bartable|100||2||background:grey}}'''
|}
1994 оной орон даяар ябуулһан һанал асуулгаар америкынхидай 59 хубинь шажан бол тэдэнэй амидаралда ехэ шухала гэжэ үзэбэ. Гэхыдээ 69 хубинь Америкын амидаралда шажан нүлөөлхэнь багадхажа байна гэжэ бододог байгаа.

АНУ-дахи шажанай «гол урасхал» болохо [[Протестант шэнэшлэл|Протестант]] сүмын гэшүүнэй тоо һүүлшын арбан жэлдэ 8 хубяар багадхаба. Саашалбал, энэтэй эжэл хугасаанда [[Католик сүмэ|Римэй католик сүмэдэ]] ерэгшэдэй тоо гурбанай нэгээр буураһан байна. Энэндэ эсэргүү Христосой туйлшарагшадай сүмын гэшүүд 35 хубяар, ортодокс Еврейн суглаан бүри 100 хубяар үдэбэ. Христосой эрэс гү, али туйлшарагша бүлэглэлнүүдэй үдэлтэ олоной анхааралгые ехэ татажа байна. Ушарынь, эдэ бүлэгэй сүмын ехэнхинь номлолоо эдэбхитэй ухуулжа олон түмэнэй амидарал, улас түрын үйлэ ябасада нүлөөлхые оролдодог юм. Тэдэнэй олонхинь гэшүүдһээ санхүүжэдэг өөрын радио, телевидениин һубагтай. Хэды үйлэ ажаллалгань эдибхэтэйшье гэһэн эдэ эрэс үзэлтэнэй сүмэнүүд Америкын сүмэ хиидэй үсөөнхинь юм. Америкын хэблэл мэдээсэл нэлээн хэдэн эрэс үзэлтэн болон телевидениин «номлогшод»-ой сексын амидарал болон татабаритай холбоотой шуугяанай талаар ехэд анхааран хөөсэлдэжэ мэдээлһэн ба энэнь мэдээжэ тэдэнэй даган бэшэрэгшэдэй этигэлые эбдэхэд хүргэһэн юм.

Америкэдэ шажан шүтэхэ ябадал сүлөөтэй ушар шажанай маша олон янзын нэрэ бүхы урасхал, сүмэ хиид бии болоһон. Римэй католик сүмэ 57 сая шахам гэшүүнтэй хамагай томо сүмэ юм. Хэдыгээр ойролсоогоор 79 сая америкын хүн өөрыгөө «протестант» гэжэ нэрлэжэ байгаашье тэдэ олон янзын, бэе дааһан сүмэнүүдтэ тараһан байдаг. Бүхы протестантуудые гансаараа түлөөлдэг, бүгэдтэнь номлодог нэгэшье сүмэ, тэрэнэй бүлэг байдаггүй. Ингэхээсээ үлүү шажанай бүлэг бүри өөр өөрыгөө дэмжэдэг. Бүлэг бүри өөрынгөө сайдые дэбшүүлэн ажаллуулжа, өөрын сүмые барин, өөрынгөө шүтэлгые ёһошолон дагадаг.

== Засаг захиргаан ==
[[Файл:WhiteHouseSouthFacade.JPG|thumb|[[Сагаан ордон]]]]
Америкын Нэгэдэһэн Улас [[холбооной улас]] болоод 50 можо улас болон [[Вашингтон (Колумбиин тойрог)|Колумбын тойрогһоо]] бүридэдэг.

[[АНУ-ай Юрэнхылэгшэ]] Түрын болон Засагай газарай түрүүлэгшэ юм. Юрэнхылэгшэ болон дэд юрэнхылэгшые можо улас болгонһоо шууд һунгагдаһан һунгагшадай һаналаар 4 жэлэй хугасаагаар һунгана. Юрэнхылэгшэнь АНУ-да түрэһэн, 35 наһа хүрэһэн эргэн байха ёһотой.

[[АНУ-ай Засагай газар]] гү, али Кабинетые Юрэнхылэгшэ томилжо, Сенат баталха болоод сайднар (Түрын нарин бэшэгэй дарга гэхэ) Конгрессэй үмэнэ харюусалга хүлеэхэ албагүй.

=== Хуули тогтоохо ===
[[Файл:Capitol Building Full View.jpg|мини|слева|[[Капитоли]]]]
Хуули тогтоохо байгуулга [[Конгресс]] хоёр танхимһаа бүридэдэг ажа. Дээдэ танхим [[АНУ-ай Сенат|Сенат]] зургаан жэлэй хугасаагаар можо улас бүриһөө 2 гэшүүн һунгагдаһан 100 гэшүүнтэй болоод хоёр жэл бүри эдэ гурбанай нэгэниинь дахин һунгуулида ородог байна. Доодо танхим болохо [[АНУ-ай Түлөөлэгшэдэй танхим|Түлөөлэгшэдэй танхимда]] гэшүүдэй тоо тухайн можо уласай хүн зоной тоонһоо хамаардаг аад одоогой байдалаар 435 һуудалтай байна.

Түлөөлэгшэдэй танхим 435 гэшүүнтэй болоод хоёр жэл бүридэ хоёр жэлэй хугасаатай һунгагдана. Можо улас бүри «конгрессэй тойрог» боложо хубаагдадаг болоод тэрэ тойрогой хүн зониие тэдэ түлөөлдэг. Можо улас бүриин түлөөлэгшэдэй тоо тухайн можо уласай хүн зоной тоонһоо хамаарна. Жэшээнь хамагай олон хүн зонтой [[Калифорни]]һоо 52 түлөөлэгшэд һунгадаг байхада [[Делавэр|Делавер]]һаа гансахан түлөөлэгшэ һунгана. АНУ-да бараг бүхы һунгуули «илагша бүгэдые абаха» гү, али Конгрессэй тойрогто хамагай олон һанал абаһан нэрэ дэбшэгшэ илаха заршамые баримталдаг.

Конгресс бүхы хуулиие баталдаг болоод Конгрессэй хоёр танхим хоюулаа хуули һанаашалан танилсуулха эрхэтэй. Нэгэ танхим нүгөө танхимһаа батлагдан гаража ерэһэн хуулида эсэргүү һанал үгэжэ болоно. Ушарынь зүбхэн хоёр танхим хоюулаа баталһан тохёолдолдол хуули хүшэн түгэлдэр болодог тула хоорондоо харилсан буулта хэжэ тохиролсоондо хүрэхэ ябадал зайлашагүй байдаг. Конгресс [[татабари]]ие тогтоожо мүнгые хэрхэн зарсуулхые шиидэдэг. Энэһээ гадна Конгресс можо уласуудай хоорондо болон гадаада оронуудтай хэхэ худалдааниие зохисуулдаг. Гадаадын эргэд Америкын харьяата болоходо баримталха журамые тогтоодог.

=== Юрэнхылэгшэ ===
[[Файл:Donald Trump official portrait.jpg|мини|[[Дональд Трамп]], [[АНУ-ай Юрэнхылэгшэ|АНУ-ай 45-дугаар Юрэнхылэгшэ]]]]
[[Файл:Photograph of President Reagan leading a Cabinet Meeting - NARA - 198576.jpg|мини|[[Рональд Рейган|Рейган]] Юрэнхылэгшэ Танхимай хуралые түрүүлнэ]]
АНУ-ай Юрэнхылэгшэ 4 жэл бүридэ 4 жэлэй хугасаатайгаар хоёрһоо дээшэгүй удаа һунгагдадаг. Сенаторнууд, Түлөөлэгшэдэй нэгэн адли Юрэнхылэгшые шууд (можо уласай һунгагшад) һунгадаг. Өөрөөр хэлбэл хамгийн олон Сенатч болон Түлөөлэгшэ бүхий улс төрийн нам Юрэнхылэгшэийг һунгадаггүй. Энэнь Юрэнхылэгшэ али нэгнамын гэшүүн байжа болохо ба Сенат болон Түлөөлэгшэдэй танхимай олонхинь Юрэнхылэгшэһөө өөр намынхи байжа болоно гэһэн үгэ юм. Энэнь юрэ бусын зүйл бэшэ.

Һунгуулида хугасаанай дундуур (хоёр жэл бүри) болодог һунгуулида али нэгэ нам олонхи болоошье гэһэн, тэрэшье бүү хэлэ тэрэнэй харьяалагдадаг намынхи алишье танхимда олонхи болоогүй байгаашье Юрэнхылэгшэ Юрэнхылэгшээрээ үлдэдэг. Иимэ байдал бүхы хуулиие баталдаг Конгрессоор дамжуулан Юрэнхылэгшын хуули тогтоохо шадамжые бууруулдаг. Гэбэшье энэнь байнга бэшэ. Ямаршье тохёолдолдо Юрэнхылэгшын бодолго хуули болохоһоо үмэнэ Түлөөлэгшэдэй танхим, Сенатаар дэмжэгдэхэ ёһотой. Дотоодо болон гадаада бодолгодо Конгрессһоо шууд дэмжэлгэ абаха тухайда Юрэнхылэгшэ тэр бүри найдадаггүй, өөрынхинь нам Сенат, Түлөөлэгшэдэй танхимын али алиндань дабуу һуудалтай байһаншье гэһэн адли. Тиимэһээ тэрэ өөрын үзэл бодолые Конгрессэй гэшүүд, Түлөөлэгшэд, Сенаторнуудта ухуулха, этигүүлхэ шадабаритай байха ёһотой. Юрэнхылэгшэ тохиролсожо, баһа буулта хэхэ ёһотой. Энэ бол Америкын системэ болон улас ороной ударидагшань олонхиин нам гү, али намуудые түлөөлдэг парламентын системэ хоёрой хоорондохи гол илгаа юм.

Гүйсэдхэхэ засаглалай һалбари дотороо хэд хэдэн гүйсэдхэхэ [[яаман]]тай. Тэдэнь: Түрын Департамент, Сангай яаман, Баталан хамгаалха яаман, Шүүхэ яаман, Дотоодо яаман, Хүдөө ажахын яаман, Худалдаанай яаман, Хүдэлмэриин яаман, Эрүүл мэндын яаман, Орон һууса, хотын хүгжэлэй яаман, Тээбэриин яаман, Эршэм хүсэнэй яаман болон Болбосоролой яаман юм. Яаман бүри хуулиин ёһoop байгуулагдадаг ба тус бүридээ һалбаринуудые харюусадаг. Яамануудай сайднарые Юрэнхылэгшэ томилдог. Гэхыдээ томилогдоһон сайдууд Сенатаар заабал зүбшөөрэгдэхэ ёһотой. Эдэ яаманай түрүүлэгшэ гэжэ нэрлэдэг Сайднарай хэнииньшье Конгресс юмуу, засагай газарай өөр ямар нэгэ албанда ажаллха ёһогүй. Тэдэ бүгэдээрээ Юрэнхылэгшын шууд ударидалга доро ажаллаха ба Юрэнхылэгшын хүсэһэн хугасаада хамтаран ажаллана. Тэдэниие Юрэнхылэгшын туһалха, зүблэгшэ гэжэ үзэдэг. Тэдэниие ниитэдэнь «Юрэнхылэгшын Танхим» гэжэ нэрлэхэ болоод зарим Юрэнхылэгшэ тэрэ танхимдаа найдажа зүблэгөө абадаг байхада зарим Юрэнхылэгшэ бараг тэгдэггүй.

=== Шүүхэ засаглал ===
[[АНУ-ай Дээдэ шүүхэ|АНУ-ай Дээдэ шүүхын]] 9 гэшүүниие бүхы наһаарынь Юрэнхылэгшэ томилжо, Сенат баталдаг байна. Тэрэ АНУ-ай Дабажа заалдаха шүүхэ, АНУ-ай Тойрогой шүүхэ, Можо уласай болон анхан шатанай шүүхэ гэжэ байдаг.

=== Холбооной тогтолсоо: можо уласууд болон орон нютагууд ===
[[Файл:Map of USA with state names ru(2).svg||500px||center]]
50 можо уласынь хэмжээ, хүн зон, сагай уулирал, эдэй засаг, түүхэ, һонирхолой хубид янза бүри. 50 можо уласай засагай газарнуудшье мүн өөр хоорондоо илгаатай. Ушарынь тэдэ улас түрэ, ниигэм, эдэй засагай асуудалда янза бүри хандадаг, тиимэһээшье можонуудые “арадшалалай лаборатори” гэжэ нэрлэдэг. Гэхыдээ тэдэ тодорхой зарим үндэһэн бүтэсын хубида адлихан. Бэе даанги можо уласууд бүгэдэ сенат болон танхимтай бүгэдэ найрамдаха бүтэсын засаглалтай (гансахан онсо можо нэгэ бии. Энэнь 49 Сенаторһаа бүридэһэн хуули тогтоохо нэгэ байгуулгатай [[Небраска]] юм). Бүгэдэ амбан захирагша түрүүтлэгшэтэй гүйсэдхэхэ һалбаринууд болон бэе даанги шүүхын тогтолсоотой. Можо улас бүри өөрын [[үндэһэн хуули]]тай. Гэхыдээ бүгэдэ Холбооной уласай хуулиие хүндэлхэ ёһотой болоод бусад можо уласай хуулида хүндэлэнһөө оролсоһон хуули гаргажа болохогүй (жэшээнь: али нэгэ можо уласай хууляар гэр бүлэ сусалуулһан хүн бусад можын хуулиин ёһoop баһа тиимэ байна). Тэрэ хото болон орон нютагай засаг захиргаан можо уласайхи үндэһэн хуулида зохисоһон хуули тогтоомжо гаргана.

АНУ-ай можо уласууд:
{| border="0" cellpadding="2" cellspacing="0"
|-
| valign="top" |
{| class="wikitable"
|- style="height:32px"
| [[Айдахо]]
| [[Файл:Flag of Idaho.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Айова]]
| [[Файл:Flag of Iowa.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Алабама]]
| [[Файл:Flag of Alabama.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Аляска]]
| [[Файл:Flag of Alaska.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Аризона]]
| [[Файл:Flag of Arizona.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Арканзас]]
| [[Файл:Flag of Arkansas.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| nowrap |[[Баруун Вирджини]]
| [[Файл:Flag of West Virginia.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Вайоминг]]
| [[Файл:Flag of Wyoming.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Вашингтон (можо улас)|Вашингтон]]
| [[Файл:Flag of Washington.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Вермонт]]
| [[Файл:Flag of Vermont.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
|}
| valign="top" |
{| class="wikitable"
|- style="height:32px"
| [[Вирджини]]
| [[Файл:Flag of Virginia.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Висконсин]]
| [[Файл:Flag of Wisconsin.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px" |
| [[Һавай]]
| [[Файл:Flag of Hawaii.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Делавэр]]
| [[Файл:Flag of Delaware.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Джорджи]]
| [[Файл:Flag of Georgia (U.S. state).svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Иллинойс]]
| [[Файл:Flag of Illinois.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Индиана]]
| [[Файл:Flag of Indiana.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Калифорни]]
| [[Файл:Flag of California.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Канзас]]
| [[Файл:Flag of Kansas.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Кентукки]]
| [[Файл:Flag of Kentucky.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
|}
| valign="top" |
{| class="wikitable"
|- style="height:32px"
| [[Колорадо]]
| [[Файл:Flag of Colorado.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Коннектикут]]
| [[Файл:Flag of Connecticut.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Луизиана]]
| [[Файл:Flag of Louisiana.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Массачусетс]]
| [[Файл:Flag of Massachusetts.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Миннесота]]
| [[Файл:Flag of Minnesota.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Миссисипи (можо улас)|Миссисипи]]
| [[Файл:Flag of Mississippi.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Миссури (можо улас)|Миссури]]
| [[Файл:Flag of Missouri.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Мичиган]]
| [[Файл:Flag of Michigan.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Монтана]]
| [[Файл:Flag of Montana.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Мэн (можо улас)|Мэн]]
| [[Файл:Flag of Maine.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
|}
| valign="top" |
{| class="wikitable"
|- style="height:32px"
| nowrap | [[Мэриленд]]
| [[Файл:Flag of Maryland.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Небраска]]
| [[Файл:Flag of Nebraska.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Невада]]
| [[Файл:Flag of Nevada.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| nowrap | [[Нью-Гэмпшир]]
| [[Файл:Flag of New Hampshire.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| nowrap |[[Нью-Джерси]]
| [[Файл:Flag of New Jersey.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Нью-Йорк (можо улас)|Нью-Йорк]]
| [[Файл:Flag of New York.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Нью-Мексико]]
| [[Файл:Flag of New Mexico.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
 | [[Огайо]]
| [[Файл:Flag of Ohio.svg|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Оклахома]]
| [[Файл:Flag of Oklahoma.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Орегон]]
| [[Файл:Flag of Oregon.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
|}
| valign="top" |
{| class="wikitable"
|- style="height:32px"
| [[Пенсильвани]]
| [[Файл:Flag of Pennsylvania.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| nowrap |[[Род-Айленд]]
| [[Файл:Flag of Rhode Island.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
 | [[Теннесси]]
| [[Файл:Flag of Tennessee.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Техас]]
| [[Файл:Flag of Texas.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
|[[Урда Дакота]]
| [[Файл:Flag of South Dakota.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| nowrap |[[Урда Каролина]]
| [[Файл:Flag of South Carolina.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Флорида]]
| [[Файл:Flag of Florida.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| nowrap |[[Хойто Дакота]]
| [[Файл:Flag of North Dakota.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px" | nowrap
| nowrap |[[Хойто Каролина]]
| [[Файл:Flag of North Carolina.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
| [[Юта]]
| [[Файл:Flag of Utah.svg|border|33x22px]]
|- style="height:32px"
|}
|}

== Эдэй засаг ==
{| class="wikitable" border="1" table style="border:1px black; float:right; margin-left:1em;"
|-
! style="background:#f99;" colspan="2"|Эдэй засагай үзүүлэлтэнүүд
|-
|[[Ажалгүйдэл]]||8,9%<sup>2009 оной 4 һара</sup><ref>{{cite web|url=http://www.bls.gov/news.release/empsit.nr0.htm|title= Employment Situation Summary|publisher=U.S. Dept. of Labor|date=2009-04-03|accessdate = 2009-04-04}}</ref>
|-
|[[ДНБ]] нэмэгдүүлгэ||−5,7%<sup>2009 оной 1 улирал</sup> [1,1%<sup>2008 он</sup>]<ref>{{cite web|url=http://www.bea.gov/national/xls/gdpchg.xls|title=Gross Domestic Product|publisher=Bureau of Economic Analysis|date=2009-05-29|accessdate=2009-06-03|archivedate=2009-08-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090826171407/http://www.bea.gov/national/xls/gdpchg.xls}} Change is based on [[Chained dollars|chained 2000 dollars]]. Quarterly growth is expressed as an annualized rate.</ref>
|-
|[[Инфляци]]||−0,7%<sup>2008 оной 4 һараһаа 2009 оной 4 һара хүрэтэр </sup><ref>{{cite web|url=http://www.bls.gov/news.release/cpi.nr0.htm|title=Consumer Price Index: April 2009|publisher=Bureau of Labor Statistics|date=2009-05-15|accessdate = 2009-05-26}}</ref>
|-
|[[Уласай түсэб]]||$11,383 triljoni<sup>2009 оной 6 һарын 2</sup><ref>{{cite web|url=http://www.treasurydirect.gov/NP/BPDLogin?application=np|title=Debt Statistics|publisher=U.S. Dept. of the Treasury|accessdate=2009-06-03|archivedate=2011-04-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110418203433/http://www.treasurydirect.gov/NP/BPDLogin?application=np}}</ref>
|-
|[[Ядуурал]]||12,5%<sup>2007 он</sup><ref name="CBPR08">{{cite web|url=http://www.census.gov/Press-Release/www/releases/archives/income_wealth/012528.html|title=Household Income Rises, Poverty Rate Unchanged, Number of Uninsured Down|publisher=U.S. Census Bureau|date=2008-08-26|accessdate = 2008-09-06}}</ref>
|}

Америкэ дэлхэйн хамагай томо, [[технологи]]ин хубида хүгжэһэн хүсэрхэг [[эдэй засаг]]тай орон юм. Тус уласай [[заха зээли]]ин эдэй засагай тогтолсооной ёһoop худын бизнес дабамгайлха үүргэтэй болоод холбооной болон түрын байгуулганууд шаардалгатай бараа, үйлэшэлгые эдэ хубиин үйлэдбэрилэгшэһээ худалдан абадаг системэтэй байна. [[Баруун Европ|Баруун Европо]], [[Япон]]ой ажаүйлэдбэрилэгшэдтэй харисуулбал америкын бизнес эрхэлэгшэдынь капитал болон үйлэ ажаллалгын хэмжээе үргэжүүлхэ, ажаллаха хүсэн нэмэгдүүлхэ, шэнэ бараа бүтээгдэхүүн болбосоруулхада дабуу талатай байна. АНУ-ай компанинуудынь [[компьютер]], [[анагааха ухаан]], [[сансар шудалал]], [[баталан хамгаалха]] зэргэ һалбариин тоног [[түхеэрэмжэ]] болбосоруулалтаараа дэлхэйдэ түрүүлдэг байна. 1994-2000 ондо бүтээгдэхүүн үйлэдбэрилэл эрэс нэмэгдэжэ, [[инфляци]]ин нюруу багадхажа, [[ажалгүйдэл]]эй хэмжээ 5 хубиһаа дооро болобо.

== Тэмдэглэл ==
{{notelist|colwidth=|notes={{efn
| name = pop
| Excludes [[Puerto Rico]] and the other [[Unincorporated territories of the United States|unincorporated islands]] because they are counted separately in [[United States census|U.S. census]] statistics.
 }}
{{efn
| name = time
| See [[Time in the United States]] for details about laws governing time zones in the United States.
 }}
{{efn
| name = drive
| A single jurisdiction, the [[United States Virgin Islands|U.S. Virgin Islands]], uses left-hand traffic.
 }}}}

== Зүүлтэ ==
{{зүүлтэ}}

== Холбооһон ==
* [http://www.usa.gov Официальный портал Федерального правительства США]{{ref-en}}
* [http://www.grinchevskiy.ru/ История США в документах]
* [http://www.rususa.com/index.asp-lang-rus Русский портал в США] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100801010726/http://www.rususa.com/index.asp-lang-rus |date=2010-08-01 }}
* [http://newslink.newsru.com/all?country=us&category=news Новостные порталы и сайты ведущих СМИ США] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101024063341/http://newslink.newsru.com/all?country=us&category=news |date=2010-10-24 }}
* [http://film.numud.com/?videoscategory=united-states-of-america USA at Film Numud] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130627061218/http://film.numud.com/?videoscategory=united-states-of-america |date=2013-06-27 }} Documentary films on the USA
* [http://www.bbc.co.uk/news/world-us-canada-16761057 United States], from the [[BBC News]]
* [http://www.ifs.du.edu/ifs/frm_CountryProfile.aspx?Country=US Key Development Forecasts for the United States] from [[International Futures]]
* [http://www.usa.gov/ Official U.S. Government Web Portal] Gateway to government sites
* [http://www.house.gov/ House] Official site of the United States House of Representatives
* [http://www.senate.gov/ Senate] Official site of the United States Senate
* [http://www.whitehouse.gov/ White House] Official site of the President of the United States
* [http://www.nationalcenter.org/HistoricalDocuments.html Historical Documents] Collected by the National Center for Public Policy Research
* [http://www.historicalstatistics.org/index2.html USA] Collected links to historical data
* [http://nationalatlas.gov/ National Atlas of the United States] Official maps from the U.S. Department of the Interior

{{G8}}
{{Америкэ}}

{{1000 үгүүлэл}}

{{Featured article}}

[[Категори:Америкын Нэгэдэһэн Улас|*]]