Англиин I Елизавета хуудаһанай эхэ кодые хаража байна

{{Хаан
|name           = I Елизавета<br />Elizabeth I
|title          =[[Англи]] ба [[Ирланд]]ын хатан хаан
|image          =[[Файл:Darnley_stage_3.jpg|200px]]
|caption        =I Елизаветын «Дарнлиин хүрэг зураг» (1575 он тухай)
|reign          = 1558 оной 11 һарын 17 — 1603 оной 3 һарын 24
|coronation     =1558 оной 11 һарын 17
|othertitles    =
|native_lang1     =[[Англи хэлэн|Англи]]
|native_lang1_name1=Elizabeth I
|predecessor    =[[Англиин I Мари|I Мари]]
|successor      =[[VI ба I Яков]]
|heir           =
|queen          =
|issue          =
|royal house    =[[Тюдор]]
|royal anthem   =
|father         =[[VIII Генрих]]
|mother         =[[Анна Болейн]]
|place of birth =[[Гринвич]]
|place of death =[[Ричмонд (Лондон)|Ричмонд]]
|place of burial=
}}
'''Нэгэдүгээр Елизавета''' ({{lang|en|Elizabeth I}}, 1533 оной 9 һарын 7 — 1603 оной 3 һарын 24) — 1558 онһоо 11 һарын 17-һоо 1603 оной 3 һарын 24 хүрэтэр 44 жэл турша [[Англи]]ин ба [[Ирландын хаанта улас]]ай хатан хаан, һүүлшын [[Тюдор обог|Тюдорой обогтон]]. [[VIII Генрих]]эй ба [[Анна Болейн]]эй басаган. Изагууртан, [[Лондон]] ба ондоо хотын баяшуул ба түшэмэд I Елизаветые дэмжэбэ. 1559 ондо Англида [[протестантизм]]ые баталдаг хуули абтана. I Елизавета католигүүдые дэмжэһэн Англиин хаан шэрээндэ дүрэ үзүүлэгшэ [[Шотланд]]ын [[Мари Стюарт]] хатаниие барижа, 1587 ондо саазалба. 1588 ондо I Елизавета [[Испаниин II Филипп]] хаан эльгээһэн Илагдашагүй армадые бута сохёо. I Елизавета [[Фрэнсис Дрейк]] ба [[Джон Хокинс]] далайн тонуулшадые тэдхэбэ. Тэрэнэй хааншлалда [[Ирланд|Ирландын]] туйлалта эхилбэ.

Заримдаа баһа ''Үхин Хатан'', ''Глориана'' (Алдар Суута), ''Һайн Бесс хатан'' гэжэ нэрлэһэн байгаа.

== Намтар ==
=== Залуу наһан ===
Елизавета Англиин [[Гринвич]]дэхи Плацентиин ордондо түрөө. Тэрэ Англиин хаан [[VIII Генрих (Англиин хаан)|VIII Генрих]] болон тэрэнэй хоёрдугаар хатан [[Анна Болейн]] хоёрой дундаһаа түрэһэн болоно. Тэрэ дүнгэжэ 3 наһатай байхада эхэнь нюуса амрагай хэрэгһээ боложо саазаар абахуулһан болон Елизавета "гүнжэ" хэмээн дуудагдаха эрхэгүй болоһон байна. 
Анные наһа бараһанай дараа VIII Генрих хаан Джоан Сеймур гэжэ нэрэтэй эхэнэртэй гэрлэн хатан хаан болгоһон ба тэдэ Эдвард нэрэтэй хүбүүтэй болобо. Тухайн үедэ эрэгтэйшүүд эмэгтэй хүнһөөө үлүү жолоодогшо гэжэ үзэдэг байһан ба нялха Эдвардшье хаан шэрээ залгамжалхань тодорхой болоо.
[[Файл:Henry VIII and Anne Boleyn.png|thumb|left|Елизаветын эсэгэ эхэ VIII Генрих ба Анна Болейн]]

Елизавета хаанай ордонһоо гадуур өөр хүнүүдэй халамжанда амидарха болобо. Тэрэнэй дээрэ Мэри нэрэтэй эсэгэ нэгэтэй эгэшэ байһан ба Аннын үхэлһөө хойшо Елизаветатай адли ордонһоо гаргагдаба. Елизавета һайн болбосорол эзэмшэһэн болон 6 уласай хэлээр хэлэжэ, бэшэдэг байгаа. Тэрэ 13 наһатай байхада Генрих VIII хаан наһа бараһан байна. Елизаветын бага дүү болохо Эдуард бишыхан хүбүүн байһаншье хаан шэрээндэ үргэмжэлэгдэбэ. Тэрэ Англиин хаан [[VI Эдуард]] гэжэ нэрлэгдэһэн. VIII Генрих хаан наһа барахадаа "Хэрэб Эдуардһаа хүүгэд түрэхэгүй бол Мариие хатан хаанда үргэмжэлхые, Мариин дараа Елизаветые хатан хаанда үргэмжэлхые" зарлиг болгобо. Тэрэ үедэ хэншье энэниие бэелнэ гэжэ бодоогүйшье Эдуард 15-хан наһатайдаа наһа баража, Мари хатан хаан болоһон байна. Тэрэ Англиин хатан хаан [[I Мари]] гэгдэдэг. 

VIII Генрих хаан Мариин эхэһээ һалаха үедэ [[Римэй Папа]]тай муудалсаһан болон Англиин ехэнхи эрхэтэдые Римэй католик шажанһаа болюулһан байна. Харин Мари [[католик шажан]]тай байһан тула хатан хаан болоһон һүүлдэ эжэл шажантай [[Испаниин II Филипп]]тэй гэрлэбэ. Энэ гэрлэлтэнь тэрэнэй нэрэ хүндые ехээр унагаһан болоно. Хатан хаан Мари Англида нэгэшье хүн үлдэлгүй эрьеэд Римэй католик шажанда орохые хүсэһэн ба энэниие Елизаветадашье мүн шаардаба. Елизавета католик шажантан бэшэ байһан болон арад эрхэтэд тэрэниие Мэриһээ үлүүдэ үзэн хатан хаан болгохые хүсэһэн байна. Елизавета Мариһаа хатан хаанай һуудалые булаахые һанаархаһан хэрэгээр [[Лондоной Тауер]]та хэһэг хоригдоһон ажа.

=== Англиин Хатан хаан ===
Хатан хаан Мэри наһа баража 1558 ондо Елизавета Англиин хатан хаан болобо. Тэрэндэ титэм гардуулха ёһолол [[Вестминстерэй ордон]]до 1559 оной 1 һарын 15 үдэр болоһон байна. Хатан хаан I Елизавета католик болон [[протестант]]ые хамтадань зүбшөөрһэн ба хүнүүдые али шажанда этигэжэ байгааһаан боложо шиидхэл амтахые үлэ һайшааһан байна. Харин сүмын дүрэм журамые һахиха талада хатуу шанга хандажа байгаа. 

Хатан хаан Елизавета эрэ хүнтэй гэрлэжэ байгаагүй болон өөрынгөө Англи уластай гэрлэһэн гэжэ хэлэһэн байдаг. Тэрэ 40 жэл хаан шэрээниие бариһан болоод тэрэнэй хаан шэрээндэ заларһан үеэ Алтан зуун гэжэ нэрлэдэг. Тэрэнэй түрэ бариха хугасаанда Англи улас маша хурдасатайгаар хүгжэжэ, тухайн үедээ эгээн үндэр хүгжэлтэй орон байһан байна. Тэрэ наһа барахадаа Франциин хааниие өөрын залгамжалагшаар зарлаһан болон энэ шиидбэри хоёр орониин нэгэдхэһэн хэдышьн үнгэрһэн онобшотой шиидбэри бэшэ байгаа. Тэрэниие наһа бараһанай дараа удалгүй тэмсэл гаража Англи улас суларан доройтоходо хүрөө.

== Холбооһон ==
* [http://www.echo.msk.ru/programs/vsetak/53214/ Елизавета I Английская — дева нации. Программа «Эха Москвы» из цикла «Всё так»] {{ref-ru}}
* [[Захаров, Николай Владимирович|Захаров Н. В.]], [[Луков, Владимир Андреевич|Луков Вл. А.]] [http://world-shake.ru/ru/Encyclopaedia/3962.html Елизавета I Тюдор] // Электронная энциклопедия «Мир Шекспира». {{ref-ru}}
* Захаров Н. В. [http://www.world-shake.ru/ru/Encyclopaedia/4146.html Елизаветинцы] // Электронная энциклопедия «Мир Шекспира». {{ref-ru}}

[[Категори:Англиин хаашуул]]

{{1000 үгүүлэл}}