Ном (бэшэг)

Ном (ᠨᠣᠮ < согдо nwm) — зохёожо бүтээһэн бэшэг зохёол юм. Ном бол нэгэ эрмэгэйхи замда бэхэлэгдэһэн, голдоо хабтаһалагдаһан, дээрэнь бэшэг бэшэгдэһэн саарһан, эльгэн саарһан болон бусад эдэй суглуулга юм. Номой нэгэ дабхаргые хуудаһа, тэрэнэй нэгэ талые нюур гэнэ. Сахим бүтэлгэтэй номые сахим ном гэдэг. Номой сангай ба мэдээлэлэй шэнжэлхэ ухаанда номые бусад сонин сэтгүүл мэтын субарал хэблэлһээ илгахын тулада нэгэ һэдэбтэ зохёол гэжэ нэрлэдэг.

Хэблэгшэ хэвлэлтын үмэнэ аладаа мадагые хинажа засаха, тойм шүүмжэ бэшэхэдэ зорюулжа хямда үнэгүй боолтые хэблэжэ гаргадаг. Боолтые худалхын тулада хэблэдэггүй ушар али болохо хямда үнэгүйгөөр бүтээдэг. Номондо дуратай хүниие голдоо библиофил, филобиблист, бүри энгынээр номой хорхой гэдэг. Зарим хүнүүд ном һонирхогшодой бүлгэмдэ хамаарагдадаг.

Номой түүхэ

Аман дүрсэлэл (аман яряа, уламжалал, суурхал) мэдээ, түүхын хамагай эртын дамжуулагша юм. Эртын эргэншэлнүүд бэшэгэй тогтосые бодожо олохо үедэ дээрэнь мүр гараха бараг бүхы зүйлнүүд - шулуу, сабуун самбар, модоной холтоһон, үйһэн, металл - бэшэхэдэ хэрэглэгдэбэ. Египетдэхи сагаан толгойн дагуу бэшэхэ тогтосо МЭҮ 1800 ондо бүрилдэхэ эхин үедээ үгэнүүд сэг тэмдэггүйгөөр, тусдаа буса (scripta continua) бэшэгдэжэ байба. Зүүнһээ баруун руу, баруунһаа зүүн рүү, болбол хоюулангаар (нэгэ мүрые зүүнһээ баруун руу, дараахиие эсэргээр г.м.) бэшэгдэжэ байгаа.

Юртэмсын хараха сонхо

Бидэ номые уншаһанаар оюун ухаанаа үлүү ехэ хүгжүүлжэ үгэдэг. Ном бол далай мэтэ үргэн дэлхэй мэтэ агуу байдаг зүйл юм. Хүнэй ерээдүйе номгүйгөөр түлөөлхын аргагүй. «Уншахаяа болибол сэдьхэхэеэ болино» гэжэ нэрэтэ сэдьхэгшэ Дени Дидро хэлэһэн байдаг. Номгүй хүнэй сээжэ нэгэ харанхы гэжэ Монгол арадай аман зохёол юртэмсын гурбада дурдадаг. Хүн номые хэр ехэ уншана түды шэнээгээр сэдьхэжэ, хэр бага уншана харин түды шэнээ сэдьхэхэ шадабаринь муудажа байдаг юм. Хүн номтой харилсахадаа сэбэр нямбай тэрэниие урижа таһалхагүй һайхан сэбэрхэн хэрэглэхэ хэрэгтэй.

Ном хэдышье саарһан болобошье урижа таһалхада баһа ушар бии яагаад гэбэл тэрэ номые зохёохо гэжэ зохёолшонь хэр ехэ ура ухаан хүсэн хүдэлмэри шаардан байжа бэшэһэн энэ хүнэй номые бидэ сайтар хадгалажа сэбэр сэмсэгэр байлгаха хэрэгтэй. Бидэ номые һайн уншабал оюун ухаамнай түды шэнээ хурдан хүгжэнэ. Ном бол юушье диилэжэ гараха тиимэл хүсэн чадалтай зүйл гэж бододог. Намайе ном уншахада толгойдо ехэ олон зүйл орожо ерэдэг. Ном бол бидэндэ агуу ехэ зүйлые үгэжэ шадана. Номые һайн уншажа байха хэрэгтэй ном һайн уншаһанаар бидэ ой тогтоолто һайтай болно. Номтой харилсахадаа урижа таһалхагүй ариг гамтай хэрэглэжэ дээдэлжэ байха ёһотой. Номые гэшгэжэ дээгүүрынь гараха хог шороотой хутгалдуулжа урижа таһалхые хамагай ехээр сээрлэ.