Оросой холбоото улас хуудаһанай эхэ кодые хаража байна

{{Улас
|буряад_нэрэ = '''Ородой холбоото улас'''<br />{{MongolUnicode|ᠣᠷᠤᠰ ᠤᠨ<br />ᠬᠣᠯᠪᠤᠭᠠᠲᠤ<br />ᠤᠯᠤᠰ|v}}<br />'''Россиин холбоото улас'''
|уугуул_нэрэ = Российская Федерация
|богони_нэрэ = Росси
|һүлдын_зураг = Coat of Arms of the Russian Federation.svg
|тугай_зураг = Flag of Russia.svg
|түрын_уряа =
|түрын_дуулал = «[[Ородой холбоото уласай түрын дуулал]]»<br /><center>[[Файл:Russian Anthem chorus.ogg]]</center>
<!-- |Аудио=-->
|засаглалай_хэлбэри = [[Холбоото улас]]
|газарай_зураг = Russian Federation (orthographic projection) - Annexed Territories disputed.svg
|албан_ёһоной_хэлэн = [[Ород хэлэн]]
|үндэһэ_язгуур = 79,8 % — [[Ородууд]]<br />  3,8 % — [[Татарнууд]]<br />  2,0 % — [[Украйн үндэһэтэн|украинашууд]]<br />  1,2 % — [[Башкирнууд]]<br />  1,1 % — [[Чувашууд]]<br />12.1 % — бусад арад түмэн ([[Ородой холбоото улас#Яһатанууд|бүриин жагсаалтань →]])
|үндэһэ_язгуур_он =2002
|тогтносон_үйл_явдал1 = 25.12.1991
|үйл_явдалын_огноо1 = РФ-иин байгуулга
|Сүвэрэнитэт = Тусгаар тогтонол
|ниислэл_хото = [[Файл:Coat of arms of Moscow.svg|14px]] [[Москва]]
|тэргүүнэй_класс1 = [[Юрэнхылэгшэ]]
|тэргүүнэй_класс2 = [[Юрэнхы сайд]]
|тэргүүнэй_нэрэ1 = [[Владимир Путин]] ([[Нэгэдэһэн Росси|ЕдРо]])
|тэргүүнэй_нэрэ2 = [[Михаил Мишустин]]
|хуули_тогтоогшо = [[Холбооной Хурал]]
|дээдэ_танхим = [[Холбоото Уласай Зүблэл]] (ХУЗ)
|доодо_танхим = [[Гүрэнэй Дума]] (ГД)
|газар_нютаг_км2 = 17,075,400
|нутгийн_талбайгаарх_эрэмбэ_дэс =1
|уһанай_процент = 13 %<ref name=gen>{{cite web |title=The Russian federation: general characteristics |url=http://www.gks.ru/scripts/free/1c.exe?XXXX09F.2.1/010000R |work=Federal State Statistics Service |accessdate=5 April 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20031021014415/http://www.gks.ru/scripts/free/1c.exe?XXXX09F.2.1/010000R |archivedate=21 October 2003 }}</ref>
|хүн_амай_тоосоо = 143,056,383<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat/rosstatsite/main/population/demography/ |accessdate=2010-12-13 |archivedate=2010-12-13 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101213134234/http://www.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat/rosstatsite/main/population/demography/ }}</ref>
|хүн_ам_тооцоолсон_он = 2012
|хүн_амын_тоогоор_эрэмбэ_дэс =8
|хүн_амын_тооллого =142,905,208<ref name="2010Census">{{ru-pop-ref|2010Census}}</ref>
|хүн_ам_тоолсон_он =2010
|хүн_амын_тооллого_эрэмбэ_тоологдсоноор =
|хүн_амын_нягтрал_нэгж_км2 =
|хүн_амын нягтрал_эрэмбэ_дэс =217
|хүн_амай_нягтрал_нэгжэ_км2 = 8.3
|ДНБ_ХАЧ =[[Америк доллар|$]]2.383 [[ехэ наяд]]<ref name=imf2>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=75&pr.y=10&sy=2009&ey=2012&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=922&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=|title=Russia|publisher=International Monetary Fund|accessdate=20 April 2012}}</ref>
|ДНБ_ХАЧ_он =2011
|ДНБ_ХАЧ_эрэмбэ =6
|ДНБ_ХАЧ_Нэг_хүнд =$16,736<ref name=imf2/>
|ДНБ_ХАЧ_Нэг_хүнд_эрэмбэ =
|ДНБ_нэрлэсэн =$1.884 [[ехэ наяд]]<ref name=imf2/>
|ДНБ_нэрлэсэн_он =2011
|ДНБ_нэрлэһэн_эрэмбэ =9
|ДНБ_нэрлэсэн_нэг_хүнд =$13,235<ref name=imf2/>
|ДНБ_нэрлэсэн_нэг_хүнд_эрэмбэ =
|ХТББИ =42.3<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html |title=Distribution of family income – Gini index |work=The World Factbook |publisher=CIA |accessdate=13 January 2011 |archivedate=13 May 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090513124910/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html }}</ref>
|Илтгэлцүүр_он =2008
|Илтгэлцүүр_ангилал =<span style="color:#e0584e;">ехэ</span>
|Илтгэлцүүр_эрэмбэ =83
|ХХИ ={{increase}} 0.755<ref name="HDI">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Table1.pdf|title=2011 Human development Report|publisher=[[United Nations Development Programme]]|pages=148–151|accessdate=5 November 2011}}</ref>
|ХХИ_он =2011
|ХХИ_ангилал =<span style="color:#090;">һайн</span>
|ХХИ_эрэмбэ =65
|мүнгэн_тэмдэгтэ = Ородой дүхэриг (баһа рубль)
|мүнгэн_тэмдэгтэ_код = RUB, [[Файл:Rouble official sign.svg|10px]]
|интернет_домэйн = [[.ru]], [[.su]]
|телефоной_код = +7
|сагай_бүһэ = +3 … +10
|зүүлтэ = 
}}
'''Ородой холбоото улас''' ({{lang-ru|Росси́йская Федера́ция}}), тобшолбол '''Росси''' гү, али '''Ород Улас''' ({{lang-ru|Росси́я}}) — болбол Евразиин хойто хэһэгээр үргэлжэлхэ улас юм. Ород хахад-юрэнхылэгшын засаглалтай бүгэдэ найрамдаха улас холбооной 83 нютаг можоһоо бүрилдэнэ. Ород Улас зүүн тиишэ [[Норвеги]], [[Финланд]], [[Эстони]], [[Латви]], [[Литва]], [[Польшо]], [[Беларусь]], [[Украина]], [[Гүржи]], [[Азербайджан]], [[Казахстан]], [[Хитад]], [[Монгол]], [[Хойто Солонгос]] гэһэн арбан дүрбэн гүрэнүүдтэ хилэ зурыдаг, мүн уһаар [[АНУ]]-ай [[Аляска]] можотой болон [[Япон]] уластай хилэ нэгэтэй.

Дэлхэйн эгээн томо улас болохо 17,075,400 хабтагай дүрбэлжэн километр газар нютагтай, юһэдэхи хүн зон ехээр һуурижаһан томо улас: хамтадаа 143 сая гаран хүн һууна; тиин эдэнэй 80 оршом процентнь [[ородууд]] болоно. [[Дэлхэйн банк]]ын мэдээгээр, 2014 ондо Ородой холбоото уласай [[ДНБ|ХАШ]]-яар тоосоһон [[дотоодын ниитэ бүтээгдэхүүн]] 3,745 ехэ наяд (триллион) доллар (нэгэ хүндэ 25 636 доллар) болобо. Үндэһэнэй [[мүнгэн тэмдэгтэ]] — [[Ородой дүхэриг]] гэжэ.

== Түүхэ ==
{{main|Ородой холбоото уласай түүхэ}}
[[Файл:Growth of Russia 1547-1725.png|thumb|left|300px|1547-1725 оной хоорондо Ород гүрэнэй үргэдхэл]]
Ородой холбоото уласай түүхэ — зүүн славянуудаар анха эхилбэ. [[Славян]]ууд {{МЭҮ}} 3-8-р зуунай дундуур [[Европо]]до тодоржо эхилһэн байна. XIX зуунда зүүн славяншуудай түрүүшын улас болохо [[Киевэй Русь]] байгуулагдаба. Энэ улас [[Викинг]]үүд болон тэдэнэй үрэ удамуудаар ударидуулжа байһан болоод 988 ондо [[Византиин эзэнтэ гүрэн]]һөө [[Христосой шажан|христианствын]] [[үнэн алдарта шажан]] гэһэн һургуулиин сургаал үблүүлэн абаһан. Энэ ябадал дараагай мянган жэлэй турша Ородой соёл уралигые тодорхойлһон Византиин болон славян соёл уралигай нэгэдхэлые эхилүүлээ. Уламаар Киевэй Русь задаржа газар нютагынь Ородой маша олон бишыхан хэмжээнэй феодалай уласуудта хубаагдаһан. XI зуунай [[Сэсэн Ярослав]]ай үедэ Ородто (мүнөөнэй Ород уласай урда захаар) эдэй засаг, уран зохёол, уран барилга һайн дэлгэрбэ. 1237—1240 ондо [[монголшууд]] [[Владимир]], [[Киев]]ые добтолһоноор [[Ехэ Монгол Улас]]ай хэһэг байһан [[Зүчиин улас]]та 1480 он хүрэтэр захирагдаба. Түлхигдэһэн Ородой түб [[Новгород]] боложо, 1240 ондо [[Нева гол]]до Швециие дараһан зэргэ байлдаанаар хойто зүгтэ нютаг тэлээ. Энэһээ [[Ехэ Монгол Улас|Монгол]]-[[Алтан Ордон]]до эсэргүүсэхэ [[Москва]], [[Доодо Новгород]], [[Тверь]] [[зэргэ]] хото һуурин бодожо буһалгаалаа бэлэй. Шажанайнхантайгаа хамжажа тархай ноёдые суглуулһан [[Доной Дмитрий]] 1380 оной шиидбэрилхэ [[Куликовын байлдаан]]аар Мамайн сэрэгые сохёо. Киевэй Русиин залгамжалагша уласуудһаа эгээн хүсэрхэг [[Москва]] байһан болоод энэ гүнлиг Ородой нэгэдэл, [[Алтан Ордон]]до эсэргүү тусгаарлаха хүдэлөөндэ голлохо байра һууриие эзэлжэ байба. Москва — аажамаар оршомойнгоо Ород уласуудые нэгэдхэһэн болоод Киевэй Русиин [[соёл уралиг]], [[улас түрэ|улас түрын]] үбые захирха болоо.

XV зуунда Москвагай гүн [[III Иван]] үндэһэндээ газар газарай олон гүн үгэндөө оруулжа, Ород уласай «ехэ [[гүн]]» (великий князь) болоо. 1453 ондо Византиин [[Константинополь]] [[Османай эзэнтэ гүрэн|Османда]] эзэлэгдэжэ түгэсһэнөөр Византиин агуу үбые Ород залгажа байна гэдэг ойлголтоор [[IV Иван|IV Догшон Иван]] «[[Гай Юлий Цезарь|цезарь]]» гү, али «царь» ([[хаан]] гэжэ) гэдэг тушаалые бии болгон өөрөө анхалан хүртэһэн. IV Иван [[Балтын тэнгис]]тэ гаралгатай болохын тулада [[Ливон]]той (1558—1583) олон жэл байлдажа, дурна тиишэ [[Астрахань]] (1556 ондо буулган абаһан), [[Казань]] (1552) ханлигые мүхөөжэ, [[Ураал уула|Ураалые]] дабажа [[Сибирь]]тэ сэрэгээ эльгээжэ газар нютагаа тэлһэнээр олон үндэһэтэнэй Ород, [[Зүблэлтэ Холбоо|Зүблэлтын]] һуури табяа. 1600-аад оной дотоодын химаралай үедэ Романовой удамда засагай эрхэ шэлжэһэн. Ородойнхи газар нээгшэдэй гаргаһан зам, арһан, үнэтэ эд олохо һэдэл, [[хасаг]] (казак) сэрэгэй хүсөөр XVII—XVIII зуунда нютагаа [[Номгон далай]] хүрэтэрхи нютагые эзэлээ. XVII зуунда хасагууд буряадуудые добтолжо Хойто Монголые эзэмдэбэ. 1721 ондо албан ёһоор [[Ородой эзэнтэ гүрэн]] (''Российская империя'') гэһэн удхата нэрэеэ тунхаглагдаба. XIX зуун гэхэдэ энэ уласынь байлдан дагуулалта, ниилүүлэлтэ, шудалгаа зэргээр хүрээгээ тэлэжэ, [[Польшо]]һоо [[Номгон далай]] хүрэтэр үргэлжэлһэн [[Ородой эзэнтэ гүрэн]] болоһон байба.

[[I Пётр]] (1682—1725 оной хоорондо түрэ бариһан), [[Елизавета]] (1741—1762), [[II Екатерина]] (1762—1796), [[II Александр]] (1855—1881) зэргэ түүхэдэ тодоор үлэһэн хаашуул түрэ барижа, мүнөөгэйнхеэр хэлэбэл [[Финланд]], [[Польшо]]һоо [[Аляска]], [[Үбэр Кавказ]], [[Дунда Дурна]] хүрэһэн уудам газар нютагые дайтахадаа дайтажа, туһалхадаа туһалжа мухардуулһаар өөрын уласайнхи болгожо байба. 1878 ондо [[Османай эзэнтэ гүрэн|Османы уластай]] дайтажа хамар дээрэнь байха [[Болгари]]ие сүлөөлжэ хүсэ шадалаа бахдуулжээ. XIX зуунай түгэсхэл, XX зуунай эхеэр хубисхалай үзэл һанаа дэлгэржэ, [[дэлхэйн нэгэдүгээр дайн]]ай үедэ гү, али 1917 оной 2-р һарада хүрэнгэтэнүүд хаанаа ([[II Николай]]) түлхин унагаба. 11-р һарада ([[Октябриин хубисхал]]) шала өөр гү, али ажалшан таряашадта засагай эрхэ шэлжэбэ. Дайнай дараахи хэрээгээр [[Украина]], [[Польшо]], [[Финланд]], [[Балтиин уласууд]]ай нютагаа алдаһанһаа Украина, Балтиин гурбые эрьюулжэ абаһаншье зуунай адагта дахин табижа ябуулһан. [[Сагаан арми]], һалан тусгаарлагша яһатан үндэһэтэнэй сэрэг, түрэтэй шэнэ түрэжэ гараһан [[Зүблэлтэ Ород]], тэрэнэй [[улаан арми]] хэдэн жэл байлдажа диилэбэ.


Ород Ородой эзэнтэ гүрэнэй сагһаа дэлхэйн хүсэн, нүлөө ехэтэй орон болоһон болоод хожомынь дэлхэйн түрүүшын эгээн томо [[социализм|социалис]] орон, «суперхүсэн» болохо [[Зүблэлтэ холбоото улас|СССР]]-эй хамагай томо, хамагай шухала хэһэг болоо. 1922 ондо байгуулагдаһан СССР-эй гол сүмэнь [[Зүблэлтэ Ород]] орон байһан ба 1922 ондо [[Зүблэлтэ холбоото улас|Зүблэлтэ Социалис Бүгэдэ Найрамдаха Холбоото Улас]] (СССР) нэрээр хожомой ойлголтоор 15 бүгэдэ найрамдаха уласайнхинь нэгэ боложо байгуулагдаба. 1924 ондо хубисхалай ударидагша [[Владимир Ильич Ленин|Ленин]] өөдэ боложо [[Иосиф Сталин|Сталинай]] үе (1924—1953) эхилбэ. Түблэрһэн түлэблигтэ эдэй засаг, [[ажаүйлэдбэри]]жэлтэ, [[хүдөө ажахы]]н хамтарал түрын бодолгоор хэрэгжэжэ байба. [[Дэлхэйн хоёрдугаар дайн]] эхилхэдээ [[Нацис Германи]]тай хамта [[Польшо|Польшые]] добтолжо Баруун Беларусь ба Украина эзэмдэбэ. Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн 1941 оной июниин 22-ой үүрээр эхилһэн юм гэжэ түүхэдэ эли. Баруунһаа дэлхэйн эзэлхые һанаархагша [[Нацис Германи]], тэрэнэй хамсаатан дурнын [[Япон]]иие һүрэжэ зогсооһон. Энэ Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда СССР-эй 30 сая хүн ами алдаһан байдаг. Хардалта һэрдэлгэ маягаар олон сая хүниие хэлмэгдүүлһэниинь Сталинай нэрые түүхэнээ бараатуулдаг.

СССР-эй уласынь дэлхэйн хуурай газарай зургаанай нэгые хамарһан 255 сая хүн зонтой ехэ булимтархы хамаг бүгэдые гүрэнэй хинан зонхилдог болошоһон гүрэн байгаа. Зүблэлтэ Холбоо үзэл шурталай хубида дэлхэйн [[хүйтэн дайн|социалис лагериин]] тэргүүлэгшэ, сэрэг улас түрын [[Варшавын хэрээ]]нэй оронуудай мүлжэгшэ байһан юм. СССР уралиг, шэнжэлхэ эрдэм ухаанай бүхыл һалбарида амжалта үзүүлһэн. 1991 ондо СССР задарһанаар Ородой холбоото улас (ОХУ) байгуулагдаһан болоод энэнь СССР-эй залгамжалагша гэжэ тоосогдодог.

== Газар зүй ==

=== Физикын газар зүй ===
[[Файл:Russland_topo.png|thumb|left|340px|Ородой топографиин газарай зураг]]
Ородой холбоото улас Дэлхэйн бүмбэрсэгэй хойто хэһэгтэ эгээн томо хуурай газар болохо Евразида оршодог. Ород улас эгээн томо улас болон 17 075,4 мянган хабтагай дүрбэлжэн километр талмайтай. Ород уласай баруун хэһэг (газар нютагай дүрбэнэй нэгэн) [[Зүүн Европо]]до багтадаг. Тэрэниие Россиин Европын хэһэг гэнэ. [[Ураал уула]]һаа зүүн тиишэ байрлаха (газар нютагай дүрбэнэй гурбан) хэһэгые Ородой Азиин хэһэг гэнэ.

Хуурай газарай диилэнхи хэһэг хойто үргэригэй 70 болон 50 градусай хоорондо байрладаг. Ород уласай газар нютагай ойролсоогоор 18 % [[Хойто туйл]]ай сахаригта багтадаг. Туйлай ойролсоохо болон туйлай саадахи газар нютаг гэжэ илгадаг.

Ород уласай хойто сэгынь [[Челюскинай булан]]да (хойто үргэригэй 77°43’, зүүн утаригай 104°18') Таймир хахад арал дээрэ байрладаг. Энэ сэгтэ 1742 оной 5 һарада түрүүшынхие С. Челюскинай хоёрдугаар (Агууехэ Хойто нютагай) экспедициинхид хүрөө.
Ородой хамагай хойто сэгынь бол [[Франц Иосифой ольтирог]]то (хойто үргэригэй 81°49') оршохо Рудольф арал дээрэхи [[Флигели хушуун]] юм. Энэ сэгһээ [[хойто туйл]] хүрэтэр юрэдөө 900 км байдаг.
Урда сэгынь [[Дагестан]]да [[Самур гол|Самур]] ба [[Кура гол]]ой заагта [[Базардюзю|Базардюзю уулын]] баруун урда (хойто үргэригэй 41°11' байрладаг). Урда сэгэй харалдаа Европодо бол [[Неаполь]], [[Мадрид]], [[Америкэ]]дэ бол [[Нью-Йорк хото]] оршодог.
Хамагай баруун сэгынь (баруун утаригай 19°38') [[Балтиин тэнгис]]эй [[Гданьскын тохой]]до Балтиин элһэн уршалаада байрладаг. Эндэ ород-[[Польшо|польшын]] хилэ залгадаг.
Хуурай газарай хамагай зүүн сэгынь [[Чукоткын автономито тойрог|Чукоткын]] хахад аралай [[Дежнёвэй хушуун]] (хойто үргэригэй 66°5', баруун утаригай 169°40') арал дээрэ байдаг. Ородой нютаг дэбисхэрэй эгээн зүүн сэгынь [[Берингэй хоолой]]дохи [[Ратмоновой арал]] (баруун утаригай 169°02') дээрэ байдаг.

[[Файл:Smoke over the river Volga.jpg|thumb|right|250px|[[Доодо Новгород]]ой хажууда [[Эжэл мүрэн|Эжэл]]]]
Ород орон хойто хэһэгээрээ [[Хойто мүльһэн далай]], баруун талаараа [[Атлантын далай]], зүүн талаараа [[Номгон далай]]гаар хиллэжэ байна. Ород орон 62,3 мянган километр ута үргэлжэлхэ эгээн ута хилтэй болон энэһээн 24.6 мянган километр хуурай газарай, 37,7 мянган километр уһаар хиллэдэг байна.

Баруун хилэ хизаарынь [[Кола хахад арал]] баруун хойто таладахи [[Баренцевэй тэнгис]]эй эрьеһээ эхилэн Балтиин тэнгисые дайража, Хара тэнгис хүрэдэг. Энэ талын хилэ хизаарта тодорхой тогтооһон байгаалиин хилэ үгы байна. Оросой баруун хүршэнүүдынь [[Норвеги]], [[Финланд]], [[Эстони]], [[Латви]], [[Литва]], [[Беларусь]], [[Украина]] ба нютаг дэбисхэрһээ тусдаа оршохо [[Калининградай можо]] [[Литва]], [[Польшо]] уласуудтай хиллэдэг.

Урда хилэ хизаар Хара тэнгисэй эрьеһээ Япон тэнгисэй эрье хүрэтэр үргэлжэлдэг. Кавказ уулаһаа [[Гүрж]], [[Азербайжан]] уласуудтай хиллэдэг. [[Үргэнэ мүрэн|Үргэнэ]], [[Амар мүрэн|Амар]], [[Уссури мүрэн]]гөөр [[Хитад]], [[Монгол]]той хиллэдэг. Мүн урда талаар баһа [[Казахстан]], [[Солонгос]] уластай хиллэдэг.

Орос уласай зүүн талын далайн хилэ [[Номгон далай]]н уһаар [[Япон тэнгис|Японой]], [[Ангууриин тэнгис|Ангууриин]], [[Берингэй тэнгис]]үүдээр дайража үнгэрдэг. Эндэ ойрын хүршэ уласуудынь [[Япон Улас]], [[АНУ]] юм. Оросой [[Сахалин]], [[Курилай аралнууд]]ые наринхан [[Лаперузай хоолой]] [[Хоккайдо]] аралһаа тусгаарлажа байдаг. Япон тэнгис, тэрэнэй булангуудынь үбэл хүлдэдэггүй байна. АНУ-тай Ратмановай арал (Орос) ба [[Крузенштернын арал]] (АНУ) болон [[Диомидай арал]]нуудай дунда байдаг 5 км ута булангаар хиллэдэг.

Хойто хилэ хизаарынь бүхэлидөө Хойто мүльһэн далайн [[Баренцын тэнгис|Баренцын]], [[Карын тэнгис|Карын]], [[Лаптевай]], [[Зүүн Сибириин тэнгис|Зүүн Сибириин]], [[Чукоткын тэнгис]]үүдэй уһаар дайража гарадаг. Баренцын тэнгисэй зарим хэһэгһээ бусад бүхы хэһэгынь мүльһөөр бүрихэгдэһэн байдаг. Оросой эрьеһээ хойто туйл хүрэтэр Арктикын Оросой хэһэг байдаг. Энэнь 32°4’45'' ба 168°49’30'' меридианай хоорондо оршодог. Энэ хэһэгтэ оршодог бүхы аралнууд, [[Шпицберген]] аралнуудай зарим аралнуудһаа бусадынь Оросой холбоото уласта хамарагдадаг.

=== Уларил ===
[[Файл:Elbrusfrombezengi.jpg|left|thumb|230px|Орос гүрэнэй эгээн үндэр сэг — [[Эльбрус]] уула]]
Үргэн уудам газар нютагһаан хамааржа Орос гүрэнэй уларил янза бүри байдаг. Орос уласай газар нютагай диилэнхи хэһэгынь эхэ газарай эрид таһа (континентальна) уларилтай байгаад [[Хойто мүльһэн далай]]н аралнууд, хойто талын нютагуудынь арктикын болон хахад арктикын бүһэдэ хамаардаг. Орос улас газар нютаг ехэтэй ушар олон хэһэгүүд түби газарай (континентальна) уларилтай, үбэлдөө хүйтэн, зундаа аяама халуун үдэрнүүд тогтодог. Хойто Орос үбэлдөө маша хүйтэн, хуурай жабартай ба бага саһатай субарктикын уларилтай.

[[Кавказ]]дахи Хара тэнгис эрье хаби дүтэ дулаан ороной халуун уларилтай байна. [[Краснодарай хизаар]] болон [[Хара тэнгис]]эй эрье үбэлдөө дулаан нойтон субтропикын уларилтай ушар зундаа халуун, шииг нойтон ехэтэй.

Саһан хушалгатай ута үргэлжэлһэн хүйтэн үбэл, халуун зунтай эхэ газарай эрид таһа уларил бараг бүхы нютагта ажаглагдадаг. Алас Дурнын урда хэһэгээр нэгэдүгээр һарад дундажаар 0-һоо −5&nbsp;°C градус хүрэтэр хүйтэрдэг дулаабтар уларилтай.

Эгээн ехэ шииг нойтон (жэлдээ 2000 мм хүрэтэр) [[Кавказ]], Алтайн уулаар унадаг байгаад, эгээн хуурай нютагынь (жэлдээ 150 мм оршом шииг нойтонтой) [[Каспиин тэнгис]]эй ойролсоор нам доро газар байдаг.

== Улас түрын бодолго ==
[[Файл:Moscow Kremlin from Kamenny bridge.jpg|thumb|right|Орос уласай улас түрын бодолгын түб болохо [[Кремль]]]]
Оросой холбоото уласай гүрэн түрын системэнь 1993 оной 12 һарын 12-нда бүхэ ниитын һанал хураалтаар баталһан [[Оросой холбоото уласай Үндэһэн Хуули|Үндэһэн Хууляар]] тодорхойлогдоно. Үндэһэн Хуулида засагай хуули тогтоохо, гүйсэдхэхэ, шүүхэ һалаада хубааха заршам тохёолдуулагдаһан байдаг.

Оросой холбоото уласай тэргүүн ОХУ-ай Юрэнхылэгшэ байна. Юрэнхылэгшэнь Үндэһэн Хуулиин баталга болон ОХУ-ай зэбсэгтэ хүсэнэй юрэнхы дээдэ командировалагша байна. Юрэнхылэгшээр ОХУ-ай эргэн эрхэтэд зургаан жэлэй хугасаатай һунгагдадаг.

=== Гүйсэдхэхэ засаг ===
Орос уласай гүйсэдхэхэ засагые Оросой холбоото уласай Засагай газар хэрэгжүүлдэг. Оросой холбоото уласай Засагай газарынь Засагай газарай Толгойлогшо, Засагай газарай Толгойлогшын орлогшонууд, Холбооной сайдуудһаа бүридэдэг.

Оросой холбоото уласай юрэнхылэгшэ Сайднарай танхимые бүридүүлжэ, Оросой холбоото уласай Засагай газарай Толгойлогшые [[Гүрэнэй Дүүмэ]]тэй зүбшэлсэжэ томилдог. Шэнээр һунгагдаһан юрэнхылэгшын үмэнэ Оросой холбоото уласай Засагай газарай бүрин эхэ дууһабари болодог.

=== Хуули тогтоохо засаг ===
[[Файл:Langman sto.jpg|thumb|Оросой холбоото уласай Холбооной Хуралай Гүрэнэй Думын байра]]
Холбооной Хурал — гү, али Оросой холбоото уласай парламент хуули тогтоохо ба түлөөлэгшэдэй засаглалай байгуулга юм.

Холбооной Хурал Холбоото Уласай Зүблэл, Гүрэнэй Дума гэһэн 2 танхимтай. Холбоото Уласай Зүблэлдэ Оросой холбоото уласай бүрилдүүн можо нютагһаа бүриһөө 2 түлөөлэгшэ, түрын засаглалай гүйсэдхэхэ ба түлөөлэлэй байгуулгануудһаа тус бүри нэгэ түлөөлэл байдаг. Гүрэнэй Дума нээлтэтэй һанал хураалтаар 4 жэлэй хугасаатай һунгагдаһан 450 гэшүүтэй.

Холбооной Хурал байнгын ажаллалгатай байгуулга юм.

=== Шүүхэ засаг ===
Шүүхэ эрхэ мэдэлые Орос уласта гансал шүүхэ хэрэгжүүлнэ. Шүүхэ засаглалынь хуули тогтоох ба гүйсэдхэхэ засаглалһаа хараата буса бэе даанги байдаг. Шүүхын тогтолсоонь Орос уласта холбооной шүүгшэд, Үндэһэн хуулиин Шүүхын газар (хууль ёсны) гэшүүд болон анхан шатын шүүгшэдһээ бүридэнэ.

Шүүхын тогтолсоо:
* Оросой холбоото уласай Үндэһэн хуулиин Шүүхын газар
* Оросой холбоото уласай Дээдэ Шүүхын газар;
* Оросой холбоото уласай Арбитрын Дээдэ Шүүхын газар;

Оросой холбоото уласай Үндэһэн хуулиин Шүүхын газар бол Үндэһэн хуулида хиналта табиха шүүхэ байгуулга юм. Тэрэ үндэһэн хуулиин тогтолсоо, эргэн эрхэтэдэй хүнэй эрхэ, эрхэ сүлөөе хамгаалха, Орос уласай бүхы нютаг дэбисхэр дээрэ Оросой холбоото уласай Үндэһэн хуулиин дээдэ хиналтые хэрэгжүүлжэ байдаг.
Оросой холбоото уласай Дээдэ Шүүхын газар бол эргэн эрхэтэдэй, эрүүгэй (уголовно), захиргаанай болон бусад асуудал, тухайлбал, хэрэгтэ татагдаһан шүүгшын асуудалые хэлэлсэдэг шүүхын дээдэ байгуулга мүн.
Оросой холбоото уласай Дээдэ Шүүхын газар бүхы шатын шүүхын байгуулгын, тухайлбал, сэрэгэй, холбооной тусхай шүүхын ажалда шүүхын хиналта табижа байдаг. Оросой холбоото уласай Дээдэ Шүүхын газар бүгэдэ найрамдаха улас, хизаар, можо, холбооной уласай хэмжээнэй хото, автономито можо, автономито тойрог, сэрэгэй тойрогой болон уһан сэрэгэй зэргэ шүүхын хубида шүүхын асуудалаар дээдэ байгуулга байна.
Оросой холбоото уласай Арбитрын Дээдэ Шүүхын газар бол арбитрын шүүхээр хэлэлсэһэн эдэй засагай маргаан, бусад асуудалые шиидхэ шүүхын дээдэ байгуулга болоод холбоото уласай хууляар олгогдоһон эрхые дахан шүүхын хиналта табиха, шүүхын практика асуудалаар тайлбари үгэнэ.

=== Һунгуули ===
[[Файл:Vladimir Putin 18 January 2000-2.jpg|thumb|Владимир Путин Гүрэнэй Думада үгэ хэлэнэ]]
Үндэһэн хуулиин ёһоор, Оросто һунгуулиин системэ бүхы эргэн эрхэтэдээ һунгуули, бүхы ниитын һанал асуулгада хамаруулжа һанаа бодолоо сүлөөтэй элирхылхэ эрхээр хангажа, һунгаха эрхэ, һанал асуулгада оролсохо арадшалһан заршам, хэб хэмжээе хамгаалжа байдаг.

Оросой холбоото уласай Үндэһэн хуулиие дахан улас түрын олон талата шэнжэ, олон намай тогтолсоое хүлеэн зүбшөөрдэг. Үндэһэн хуулиин энэ заршамһаа үүдэн түрэһөө улас түрын намуудай мүрын хүтэлбэри, дүрэм баримта бэшэгтэ тусгагдаһан зорилго, үзэл баримталалһаа үл хамааран хуулиин үмэнэ тэгшэ байдалые хангана.

Улас түрын намуудай хуулиин эрхэ ашагые гүрэн түрэһөө хангажа байна.

== Засаг захиргаанай хубаари ==
{{main|Оросой холбоото уласай нютаг можонууд}}
ОХУ-ай Үндэһэн хуулиие дахабал, Орос улас бол хүнэй эрхые дээдэлһэн, холбоото уласай зохёон байгуулгатай, арадшалһан бүгэдэ найрамдаха улас юм.

==== Холбооной нютаг можонуудай анги ====
Оросой холбоото уласай Үндэһэн хуулиин ёһоор, Оросой холбоото уласай наян табан холбооной нютаг можонуудһаа бүридэнэ. Эдэ нютаг можонууд Холбоото Уласай Зүблэлдэ адлихан тус бүри 2 түлөөлэгшын эрхэтэй. Хэдышье, өөртөө засаглаха эрхээр харилсан адлигүй доорохи нэгэжэнүүдтэ хамаарна.
* 46 можонууд: захирагшатай, орон нютагай һунгуулита хуули тогтоохо хуралтай.
* 22 уласууд: өөртөө засаха эрхэтэй үсөөнхи яһатан, арад түмэдэй үлгы нютаг. Тус бүридээ үндэһэн хуули, юрынхэлэгшэ (толгойлогшо), хуули тогтоохо хуралтай. Ород хэлэнэй хамтаар түрэлхи хэлэниинь албан ёһоной хэлэн болоно, гэбэшье Орос улас даяар болон олон уласай харилсаанда гансал ород хэлэн хэрэглэнэ.
* 9 хизаарнууд: үнэндөө можотой адли ородууд голшолон амидардаг нютаг. Гансашье алас, шанад, захын нютаг болоод хүн зон багатай, түүхэдээ заха хизаар гэһээр ерэһэн.
* 4 автономито тойрогууд: можо, хизаарай мэдэлдэхи үсөөнхи арад түмэдэй үлгы. 1990 онһоо байра һуури үндыһэн болобошье Чукоткын автономито тойрогһоо бусад үнэндөө можо гү, али хизаарта захирагдадаг.
* 1 автономито можо: түүхэдээ, өөртөө засаха можо байһан, һүүлдэнь хизаарта захирагдаһан. 1990 ондо Еврейн автономито можоһоо бусад уласууд болоһон.
* 3 холбооной хото: зангилаа хоёр томо хото [[Москва]], [[Санкт-Петербург]], ба 2014 ондо Украинаһаа эзэмдэгдэһэн [[Севастополь]].
[[Файл:Russian-regions.png|thumb|centre|600px|Оросой холбоото уласай засаг захиргаанай хубаари]]

==== Холбооной тойрог ====
Мүн нютаг можонууд Орос уласай юрэнхылэгшын бүрин эрхэтэ түлөөлэгшэд ударидагдаха найман [[Оросой холбоото уласай холбооной тойрог]]уудта ангилагдадаг. Холбооной тойрог гэжэ холбооной хуулиие улас даяар мүрдүүлхэдэ анхаардаг.

== Хүн зон ==
2015 оной байдалаар, Орос уласай ниитэ хүн зоной тоо янза бүриин баримта тоосоогоор ойролсоогоор 143 975 923 хүн байна.

Орос уласай хүн зоной байрын онсолиг газар нютагай хоёр түрэлэй һуурижалһаа бүридэдэг байна. Орос уласай нютаг дэбисхэрэй хоёрой гурбые эзэлхэ хойто заха хизаар нютагта хүн зоной 15-най нэгэ гү, али 10 оршон сая хүн амидаржа байна. [[Тайга]], [[тундра|тундрын]] хилэ хизааргүй уудам нютагта хүн зониинь хэһэг хэһэгээрээ тархуу амидардаг. Тухайлбал, [[Хамниган автономито тойрог]]то тосхонуудай хоорондо 180 км зайтай байдаг. Орос гүрэнэй Европо түби газарта оршохо талын диилэнхи хэһэг, [[Сибирь]], [[Алас Дурна|Алас Дурнын]] урда хэһэгтэ хүн зоной нягта һуурижалтай байна. Хүн зоной һуурижалай үндэһэн бүһэ гэжэ энэ бүһэ нютагые нэрлэдэг. Нютаг дэбисхэрэй гурбанай нэгые эзэлхэ энэ хэһэгтэ хүн зоной 93 % амидаржа байна. Эндэ Орос уласай бараг бүхы томо хотонууд, болбосоруулха ажаүйлэдбэри, хүдөө ажахы байрладаг.

=== Хотонууд ===
{{main|Россиин хотонууд}}
2010 оной Бүхэроссиин хүн амын тоололгын мэдээсэлээр, Орос уласта 1100 һуури газар байгаа.<ref>[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/Documents/Vol1/pub-01-05.xlsx Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов — районных центров и сельских населенных пунктов с населением 3 тысячи человек и более.]</ref>.

{{clear}}
{| class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%"
|-
! rowspan=21 |
[[Файл:Red Square, Moscow, Russia.jpg|border|115px]]<br />[[Москва]]<br />[[Файл:Palace Square, Saint Petersburg, Russia.jpg|border|115px]]<br />[[Санкт-Петербург]]<br />[[Файл:Novosibirsk Vauhxall.jpg|border|115px]]<br />[[Новосибирск]]<br />[[Файл:Yekaterinburg skyline2.jpg|border|115px]]<br />[[Екатеринбург]]
! align=center style="background:#f5f5f5;" | Дугаар
! align=center style="background:#f5f5f5;" | Хото
! align=center style="background:#f5f5f5;" | [[Оросой холбоото уласай нютаг можонууд|Нютаг можо]]
! align=center style="background:#f5f5f5;" | Хүн зон
! rowspan=21 | {{navbar|Largest cities of Russia|plain=1}}
[[Файл:Nizhny Novgorod. Kremlin and Strelka.jpg|border|115px]]<br />[[Доодо Новгород]]<br />[[Файл:Street_view_Kuybisheva_st,_Samara.jpg|border|115px]]<br />[[Самара]]<br />[[Файл:Омск. Фонтан на театральной площади и городской совет.jpg|border|115px]]<br />[[Омск]]<br />[[Файл:Kremlin Qazansu.JPG|border|115px]]<br />[[Казань]]
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 1 ||align=left | '''[[Москва]]''' || ''Холбооной хото'' || 11 514 330
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 2 ||align=left | '''[[Санкт-Петербург]]''' || ''Холбооной хото'' || 4 848 742
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 3 ||align=left | '''[[Новосибирск]]''' || [[Новосибирскын можо]] || 1 473 737
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 4 ||align=left | '''[[Екатеринбург]]''' || [[Свердловскын можо]] || 1 383 448
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 5 ||align=left | '''[[Доодо Новгород]]''' || [[Доодо Новгород можо]] || 1 259 730
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 6 ||align=left | '''[[Самара]]''' || [[Самарын можо]] || 1 165 025
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 7 ||align=left | '''[[Омск]]''' || [[Омскын можо]] || 1 153 971
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 8 ||align=left | '''[[Казань]]''' || [[Татарстан]] || 1 143 546
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 9 ||align=left | '''[[Челябинск]]''' || [[Челябинскын можо]] || 1 130 273
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 10 ||align=left | '''[[Дондохи Ростов]]''' || [[Ростовой можо]] || 1 089 851
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 11 ||align=left | '''[[Уфа]]''' || [[Башкортостан]] || 1 062 300
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 12 ||align=left | '''[[Волгоград]]''' || [[Волгоградай можо]] || 1 021 244

|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 13 ||align=left | '''[[Пермь]]''' || [[Пермиин хизаар]] || 991 530
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 14 || align=left | '''[[Красноярск]]''' || [[Красноярскын хизаар]] || 973 891
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 15 ||align=left | '''[[Воронеж]]''' || [[Воронежэй можо]] || 889 989
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 16 ||align=left | '''[[Саратов]]''' || [[Саратовой можо]] || 837 831
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 17 ||align=left | '''[[Краснодар]]''' || [[Краснодарай хизаар]] || 744 933
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 18 ||align=left | '''[[Тольятти]]''' || [[Самарын можо]] || 719 514
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 19 ||align=left | '''[[Ижевск]]''' || [[Удмурти]] || 628 116
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 20 ||align=left | '''[[Ульяновск]]''' || [[Ульяновскын можо]] || 613 793
|-
| colspan="11" align=center style="background:#f5f5f5;" |<ref>http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/perepis2010/svod.xls</ref>
|}<noinclude>
{{clear}}

=== Яһатанууд ===
[[Файл:Percentage of Russians by region.svg|right|320px|thumb|Орос уласай можо нютаг бүридэ ородуудай эзэлжэ бай процентые элидхэһэн газарай зураг (улаарха бүридэ ород хүн олон)]]
Оросой холбоото уласта һуужа бай олон [[яһатан]] [[үндэһэтэн]]иие Оросой [[арад түмэн]] гэнэ. Өөрынгөө уластай [[украиншууд]] мэтые хороожо тоосоходошье гэһэн 160 гаран яһатан үндэһэтэн орон, гол нютаг Оросто байна. 2010 оной хүн зоной тоололгын дүнгээр 144 сая хүнтэйһөө 80,9 % али 111 016 896 хүн [[ородууд]] байгаа. Уласай үсөөнхи арад түмэд болохо 19,1 %-һаа сая дабаһан тоотойнь гэбэл:
* 3,9 % — [[татарнууд]] (5,310,000)
* 1,41 % — [[украиншууд]] (1,930,000)
* 1,16 % — [[башкирнууд]] (1,580,000)
* 1,05 % — [[чувашууд]] (1,440,000)
* 1,04 % — [[чеченүүд]] (1,430,000)
* 0,86 % — [[армянууд]] (1,180,000) байжа тааража байгаа юм.<ref name="perepis-2010.ru">http://www.perepis-2010.ru/results_of_the_census/result-december-2011.ppt</ref><ref name="rg.ru">http://www.rg.ru/2011/12/16/perepis.html</ref>

Орос уласай хүн зоной диилэнхи хэһэгынь (88 %) Энэдхэг-Европо хэлэнэй бүлэдэ багтадаг болон голынь славян бүлэгтэ хамарагдадаг. Энэдхэг-Европо хэлэнэй бүлэдэ славян бэшэ бүлэгүүдһөө эгээн олониинь осетин, германи яһатанууд болон тэдэнэй тоо 1985 онойнхиһоо эрид буураһаниинь Германи улас руу сагаашалһантай холбоотой. Алтай хэлэнэй бүлэ (12 сая оршом хүн) тоонойнгоо хубида дараань ородог. Үндэһэндээ энэнь [[түрэг хэлэнэй бүлэг]]тэ багтадаг арадууд (11.2 сая хүн) юм. Ородууд дараа татарнууд (5.5 сая хүн) орохо болон [[Татарстан]]да 1,8 сая, [[Башкортостан]]да 1,1 сая бусадынь [[Ураал]], [[Эжэл мүрэн]], Сибирьда тархан амидардаг. Хүн зонойнгоо тоогоор тэрэнэй дараа түрэг гаралтай яһатанууд ородог болон [[чувашууд|чуваш]] (1,8 сая хүн) [[башкирнууд|башкир]] (1,3 сая хүн) байна. Тэдэһээ ехэнхинь (908 мянган чуваш, 864 мянган башкир) өөһэдын уласуудта амидаржа байна. Казакстантай хилэ оршом, Урда Сибирь, Ураал, Эжэл мүрэнэй һаба газараар [[хасагууд|хасаг]] үндэһэтэнүүд һууна. Өөрөөр хэлэбэл, түрэг гаралтай яһатанууд Ураал, Эжэл мүрэн хабяар түблэрһэн байна. Түрэг гаралтай бусад арадууд ([[алтайшууд|алтай]], [[шорцууд|шорц]], [[хакасууд|хакас]], [[уряанхай]]) Сибириин урда хэһэгһээ Алас Дурна ([[яхад]]) хүрэтэр һуужа байна. Дараань Хойто Кавказын ([[кумыгууд|кумык]], [[ногайшууд|ногай]], [[карачайшууд|карачаев]], [[балкарнууд|балкар]]) арадууд ороно. Ураал-Юкагир бүлын, голынь фин-угор бүлэг яһатанууд гол түлэб Ураал-Эжэл мүрэнэй һаба нютаг, Орос уласай Европын тала хэһэгэй хойто захаар амидардаг. Эдэһээ эгээн том яһатан [[мордвинууд|мордвин]] (1 сая хүн) юм. Тэдэнэй дүнгэжэ гурбанай нэгэниинь [[Мордови Улас]]айнгаа нютаг дэбисхэртэ амидардаг. Бусадынь Ураал-Эжэл мүрэнэй һаба нютагаар тархан амидардаг.

2010 оной тоололгын дүн үндэһэлэн арад түмэниие олонһоо эхилэн дооро жагсааба. Иигэхэдээ ойлгомжотой байхые бодолсожо хэлэн-угсаагаарынь бүлэглэжэ баганада оруулаа:<ref name="perepis-2010.ru"/>
{{col-begin}}
{{col-break}}
* [[Энэдхэг-Европо хэлэнэй бүлэ|Энэдхэг-Европо]] 118,687,275 (84.81 %;<br />энэһээн 82,75 % [[славян]])
** [[Ородууд|Ород]] 111,016,896 (80.90 %)
** [[Украиншууд|Украин]] 1,930,000 (1.41 %)
** [[Армянууд|Армян]] 1,180,000 (0.86 %)
** [[Белорусууд|Белорус]] 521,443 (0.38 %)
** [[Германшууд|Герман]] 394,138 (0.29 %)
** [[Осетинүүд|Осетин]] 528,515 (0.39 %)
** [[Цыганууд|Цыган]] 204,958 (0.15 %)
** [[Таджигууд|Тажик]] 200,303 (0.15 %)
** [[Молдованууд|Молдавян]] 156,400 (0.12 %)
** [[Грегүүд|Грек]] 85,640 (0.06 %)
** [[Полягууд|Поляк]] 47.125 (0.04 %)
** [[Литовшууд|Литва]] 31,377 (0.03 %)
** [[Болгарнууд|Болгар]] 24,038 (0.02 %)
** [[Латвишууд|Латви]] 18,979 (0.01 %)
{{col-break}}
* [[Түрэг хэлэнэй бүлэг|Түрэг]] 11,998,830 (бүгд 8,78 %)
** [[Татарнууд|Татар]] 5,310,649 (3.9 %)
** [[Башкирнууд|Башкир]] 1,584,554 (1.16 %)
** [[Чувашууд|Чуваш]] 1,435,872 (1.05 %)
** [[Хасагууд|Хасаг]] 647,732 (0.47 %)
** [[Азербайджанууд|Азербайжан]] 603,070 (0.44 %)
** [[Кумыгууд|Кумык]] 503,060 (0.37 %)
** [[Яхад яһатан|Яхад]] 478,085 (0.35 %)
** [[Узбегүүд|Узбек]] 289,862 (0.21 %)
** [[Уряанхай]] 263,934 (0.19 %)
** [[Карачай яһатан|Карачай]] 218,403 (0.16 %)
** [[Балкар яһатан|Балкар]] 112,924 (0.08 %)
** [[Туркууд|Турк]] 105,058 (0.08 %)
** [[Ногай яһатан|Ногай]] 103,660 (0.08 %)
** [[Хиргис яһатан|Хиргис]] 103,422 (0.08 %)
** [[Алтай яһатан|Алтай]] 74,238 (0.05 %)
** [[Хакас яһатан|Хакас]] 72,959 (0.05 %)
** [[Туркменууд|Түркмен]] 36,885 (0.03 %)
** [[Гагауз яһатан|Гагауз]] 13,690 (0.01 %)
** [[Шор яһатан|Шор]] 12,888 (0.01 %)
** [[Долган яһатан|Долган]] 7,885 (0.01 %)
{{col-break}}
* [[Кавказын ард түмний хэлнүүд|Кавказ]] 5,152,275 (бүгд 3,77 %)
** [[Чеченүүд|Чечен]] 1,431,360 (1.04 %)
** [[Авар яһатан|Авар]] 912,090 (0.66 %)
** [[Дарган яһатан|Дарган]] 589,396 (0.43 %)
** [[Кабард яһатан|Кабард]] 516,826 (0.38 %)
** [[Лезги яһатан|Лезги]] 473,722 (0.35 %)
** [[Ингуш яһатан|Ингуш]] 443,833 (0.32 %)
** [[Лак яһатан|Лак]] 178,630 (0.13 %)
** [[Гүржинүүд|Гүржи]] 157,803 (0.11 %)
** [[Табасаран яһатан|Табасаран]] 146,360 (0.11 %)
** [[Адыгэ яһатан|Адыгэ]] 124,835 (0.09 %)
** [[Черкес яһатан|Черкес]] 73,184 (0.05 %)
** Абаза 43,341 (0.03 %)
** Рутул 35,240 (0.03 %)
** Агул 34,160 (0.02 %)
** [[Абхаз яһатан|Абхаз]] 11,249 (0.01 %)
** Цахур 12,769 (0.01 %)
{{col-end}}

{{col-begin}}
{{col-break}}
* [[Ураал хэлний язгуур|Ураал]] 2,317,001 (1.68 %)
** [[Фин-Угор хэлний бүлэг|Фин-Угор]] 2,266,020 (1.65 %)
*** [[Мордвинууд|Мордвин]] 744,237 (0.54 %)
*** [[Удмурт яһатан|Удмурт]] 552,299 (0.40 %)
*** [[Марийнууд|Мари]] 547,605 (0.40 %)
*** [[Коми-зырянууд|Коми]] 228,235 (0.17 %)
*** [[Коми-пермягууд|Пермиин Коми]] 94,456 (0.07 %)
*** [[Карелнууд|Карел]] 60,815 (0.04 %)
*** [[Хантууд|Ханты]] 30,943 (0.02 %)
*** [[Фин үндэһэтэн|Фин]] 20,267 (0.02 %)
*** [[Эстонишүүд|Эстон]] 17,875 (0.02 %)
*** [[Мансинууд|Манси]] 12,269 (0.01 %)
*** [[Вепсүүд|Вепс]] 5,936 (0.00 %)
*** [[Саамууд|Саам]] 1,771 (0.00 %)
*** [[Ижорнууд|Ижор]] 266 (0.00 %)
** [[Самоед хэлний бүлэг|Самоед]] 50,981 (0.03 %)
*** [[Ненецүүд|Ненец]] 44,640 (0.03 %)
*** [[Селкуп яһатан|Селкуп]] 3,649 (0.00 %)
*** [[Нганасан]] 862 (0.00 %)
*** [[Энец]] 227 (0.00 %)
*** [[Камасин]] 2 (0.00 %)
*** [[Юкагир яһатан|Юкагир]] 1,603 (0.00 %)
{{col-break}}
* [[Монголшууд|Монгол]] 647,761 (0.47 %)
** [[Буряадууд|Буряад]] 461,389 (0.34 %)
** [[Хальмагууд|Хальмаг]] 183,372 (0.13 %)
* [[Вьетнам үндэһэтэн|Вьетнам]] 13,954 (0.01 %)
* [[Семит хэлэнэй бүлэг|Семит]] 167,885 (0.12 %)
** [[Еврейшүүд|Еврей]] 156,801 (0.11 %)
** Ассир 11,084 (0.01 %)
* [[Солонгосууд|Солонгос]] 153,156 (0.11 %)
* [[Манжа-Тунгус хэлэнэй бүлэг|Манж-Тунгус]] 77,599 (0.05 %)
** [[Хамнигад|Хамниган]] 38,396 (0.02 %)
** [[Эвэн яһатан|Эвэн]] 21,830 (0.02 %)
** [[Нанай яһатан|Нанай]] 12,003 (0.01 %)
** [[Ульч яһатан|Ульч]] 2,765 (0.00 %)
** Удэгей 1,496 (0.00 %)
** Ороч 596 (0.00 %)
** Негидаль 513 (0.00 %)
{{col-break}}
* [[Чукотк-Камчатк хэлний бүлэг|Чукотка-Камчаткын]] 28,056 (0.02 %)
** [[Чукча эскимосууд]] 15,908 (0.02 %)
** Коряк 7,953 (0.01 %)
** Ителмени 3,193 (0.00 %)
** Чуван 1,002 (0.00 %)
** Керек 4 (0.00 %)
* [[Нивх яһатан|Нивх]] 4,652 (0.00 %)
* [[Эскимос-Алеут хэлний бүлэг|Эскимос-Алеут]] 2,220 (0.00 %)
** [[Юпигүүд|Юпик эскимосууд]] 1,738 (0.00 %)
** [[Алеутууд]] 482 (0.00 %)
* Кет 1,219 (0.00 %)
* Айну 109 (0.00 %)
{{col-end}}

== Зурагай суглуулбари ==
<center>{{Gallery
|title= Россиин яһатанууд 
|width=170
|height=180
|lines=5
|Файл:Archangel reindeer3.jpg|Архангельск хотын оршомдо [[буга]]ар ябалга, 20 зуунай эхин
|Файл:Prokudin-Gorskii-08.jpg|Ород басагад, 20 зуунай эхин
|Файл:Dagestani man and woman.jpg|[[Дагестан]]айнхин эрэ хүн ба һамган, 20 зуунай эхин
|Файл:Altais.jpg|[[Алтай Улас|Алтайн]] [[тэлэнгэд]], 20 зуунай эхин
|Файл:Siberian-eskimo-Nabogatova-.PNG|[[Юпигүүд|Юпиг]] хүн
|Файл:Komi peoples.jpg|[[Коми яһатан|Коми]] хүнүүд
}}</center>

== Мүн үзэхэ ==
* [[Ород хэлэн]]
* [[Ородууд]]
* [[Оросой холбоото уласай холбооной тойрогууд]]
* [[Оросой холбоото уласай нютаг можонууд]]

== Зүүлтэ ==
<references/>
<references group="К"/>

== Холбооһон ==
{{commons|Россия|Оросой холбоото улас }}
; Засагай газар
* [http://www.gov.ru// gov.ru]—Засгийн газрын албан ёсны вэбсайт
* [http://www.duma.ru/ Duma] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140401074830/http://www.duma.ru/ |date=2014-04-01 }}—Парламентийн доод танхим
* [http://archive.is/20120805045016/www.council.gov.ru/eng/index.html Federation Council]—Парламентийн дээд танхим
* [https://web.archive.org/web/20030908005515/http://www.kremlin.ru/eng/ Kremlin]—Ерөнхийлөгчийн албан ёсны вэбсайт
* [https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-r/russia.html Төрийн тэргүүн болон түүний кабинет] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120926195007/https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-r/russia.html |date=2012-09-26 }}
* [http://www.cbr.ru/eng/ Оросын төв банк]
* [http://www.fms.gov.ru/ Federal Migration Service] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120804041150/http://www.fms.gov.ru/ |date=2012-08-04 }}
* [http://www.customs.ru/en/ Russian Federal Customs Service] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110219024441/http://www.customs.ru/en/ |date=2011-02-19 }}
* [http://tonto.eia.doe.gov/country/country_energy_data.cfm?fips=RS Energy Statistics for Russia] from the Energy Information Administration
* [http://ria.ru/ РИА Новости]
; Юрэнхы мэдээсэл
* [http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/russia.htm Russia] at ''UCB Libraries GovPubs''
; Бусад
* [http://www.tass.com ТАСС] {{ref-ru}}
* [http://www.interfax.com/ Интерфакс] {{ref-ru}}
* [http://www.ib.hu-berlin.de/~pbruhn/russgus.htm RussGUS Datenbank] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080408132601/http://www.ib.hu-berlin.de/~pbruhn/russgus.htm |date=2008-04-08 }}
* [http://rbth.ru/ Russia Beyond the Headlines] {{ref-en}}

{{G8}}
{{Ородой холбооной улас}}
{{Европо}}
{{Ази}}
{{1000 үгүүлэл}}

[[Категори:Оросой холбоото улас| ]]
[[Категори:Европын уласууд]]
[[Категори:Азиин уласууд]]