Сэрэг хуудаһанай эхэ кодые хаража байна

[[Файл:Samurai with sword.jpg|мини|[[Япон]]ой самурай сэрэг]]
'''Сэрэг''' — [[ниигэм]]һээ [[хуули|хууляар]], албан ёһоор [[Үхэл#алалга|үхэлэй хүсые]] хэрэглэхэ эрхэтэй, ехэбшэлэн [[буу зэбсэг]]ые ашаглаха, аюулһаа уласые баталан хамгаалха байгуулга юм. Сэрэг өөрын ниигэмдэ бусад үүргэтэй байжа болохо. Жээшэнь, улас түрын [[үзэл суртал]]ые дүүтэлүүлхэ ([[сэрэгэй хунта]]), [[империализм|империалис]] замаар эдэй засагай дэмжэхэ гү, али ниигэмэй дотоодо хиналгын нэгэ хэлбэри байха үүргэ.

{{Хадамал
|монгол_бэшэг = [[Файл:Cherig.png|25px]]
|кирилл_буряад = Сэрэг
|кирилл_монгол = Цэрэг
|кирилл_хальмаг = Церг
}}
Cэрэгэй мэргэжэл ба [[түүхэ]] адли эртэ байна. Эртэ хамагай эртэнэй зураг зарим ударидагшадай гэһэн номыень эрхэ мэдэл, хүсэн шадалые харуулжа байна. {{МЭҮ}} 1274 ондо Кадешэй тулаанда [[II Рамзес]] засаглалай гол мүсэнүүдэй нэгэ байһан, [[эртэнэй Египет]]эй барельефынь магтажа байһан. Ази дахи мянган жэл Хитадай анханай эзэн хаан [[Цинь Ши Хуан]] тула тэрэнэй сэрэгэй болобо сохихо зорилготой бурхад тэрэнэй терракота сэрэгэйхээ хамта оршуулагдаһан бэлэй. Хамагай үнэншэ сэрэгэй хэрэгэй нэгэниинь олон [[хэрээл]]нүүд, [[удха зохёол]]ой ном судар, түүншэлэн триумфай арка багана зэргэ дурсагалта үбые үлдээһэн Рома байһан.

== Түүхэ ==
Сэрэгүүд [[хүн түрэлхитэн]]эй изагуур ашаг һонирхолые нүлөөлхэ хүн түрэлхитэнэй түүхые танилсуулжа байна. {{МЭҮ}} 3600 онһоо хугасаада 1980 он болотор үедэ ойролсоогоор 1455 [[дайн]] гараһан (энэ тоондо [[дэлхэйн нэгэдүгээр дайн|нэгэдүгээр]] ба [[дэлхэйн хоёрдугаар дайн|хоёрдугаар дэлхэйн дайнууд]] оруулна), энэ үедэ 3.6 [[тэрбүм]] хүн үлүү алагдаһан гү, али [[үбшэн]]һээ, [[үлэсхэлэн]]һээ наһа бараһан байна. [[Николай Михневич|Николай Петрович Михневичэй]] тоосоолһоноор энэ үедэ [[хүн түрэлхитэн]]эй түүхэ дэхи [[энхэ тайбан]]ай нэгэ жэлдэ [[хүн түрэлхитэн]]эй бүхы дайнай 13 жэл дундажаар байна. Ниигэм (уласай) дотоодын ба хороондын зүришэл хүнэй ниигэмэй хүгжэлэй бүхы үе шатанда байһан, хүгжэлэй зарим нүлөө үзүүлһэн байна.
=== Сэрэгэй технологи ===
[[Файл:Arrow-head Olynthus BM GR1912.4-19.4.jpg|мини|left|{{МЭҮ}} 4 зуун, Сурхай]]
Ямар нэгэ мэргэжэл адли эртэнэй онһоо хойшо сэрэгэй тэдэнэй багажа хэрэгсэл, сэрэгэй зэбсэг, тэмсэхэ ашаглажа сэрэгэй тоног түхеэрэмжын хамта ниигэмэй бусад гишүүдэй илгаж байна. 
Шулуун зэбсэгэй үеын хүн түрэлхитэн хамагай анха жада оройнь [[сахюур]] шулуунь хаагдаһан болоһон үедэ зэбсэг сайжаруулха технологиие хэрэглэхэ эхинэй жэшээ байһан юм.

Энэ үеын хойшо, хүнэй ниигэм болон зэбсэг гаргаһан уридшалгаа холбоотой байна. [[Шулуун зэбсэгэй үе|Шулуун зэбсэгүүд]] [[хүрэл зэбсэгэй үе]]ын зэбсэг замые үгэһэн, дараань [[түмэр зэбсэгэй үе]]ын зэбсэг. Тус бүриин технологиин хубилалтын хамта сэрэгэй боломжодо зарим бэетэ нэмэгдэһэн ойлгоһон байһан, жээшэнь арһан ширэн хуяг гү, али зэбсэг үйлэдбэрилхэд ашаглаһан материал, һайжаруулһан нягтарал илаһаниинь хурса ирмэгынь үлүү үрэ дүнтэй.

Газар дээрэ дайнай эхинэй үнэхээр шухала ажа холбогдолтой технологиин дээдэ хэлбэлзэжэ зэбсэг, илангаяа дүүгүүртэ хүгжүүлхэ юм. 
Дараагай томохон уридшалгаа адуу, [[морин|мориной гэршүүлгэ]] болон [[морито сэрэг]] юм. Зэбсэгэй хүреэн болон хуяг дуулга нэбтэрхэ үйлэ ажалалгаае хоёулангынь нэмэгдүүлхэ зорилгоор [[номо]]нь улам үлүү томо, үлүү хүсэтэй хубилбаринуудта үйлэдбэрилһэн байна. Эдэгээр хүсэрхэг ниилмэл номо болгон болбосоруулжа, [[Эртэнэй Хитад]]ай [[һаали]].

== Зэбсэгтэй хүсэн ==
{{main|Зэбсэгтэй хүсэн}}
[[Файл:The Mongolian Expeditionary Task Force 1 performs a drill demonstration during Mongolian Army Day. (4443128748).jpg|300px|мини|[[Монгол Улас]]ай [[Зэбсэгтэй хүсэн]]эй [[Афганистан]]да ябуулын сэрэгүүдэй харуулга]]
[[Файл:Chinese honor guard in column 070322-F-0193C-014.JPEG|300px|мини|[[БНХАУ|Хитад Уласай]] хүндэтэ харуул]]
* '''Байнгын арми ба флот''' — шууд дайтаха ажалалгаа ябуулахтай [[дайн]]ай үедэ ашаглажа уласай зэбсэгтэй хүсэнэй нэгэ хэһэг (ара талада байрлаха уласай зэбсэгтэй хүсэнэй бусад хэһэг, илгаатайнь). Арми, флотой сэрэг хабаатай тушаалынь [[засагай газар]]ай тусхай тогтоол байгуулһан, тус бүри түрын ондоо гэһэн шэнжэ шанартай байдаг. СССР-эй Зэбсэгтэй хүсэнэй арми, флотын бүрилдэхүүндэнь хээрын ударидалгын шэглэлээр (армиин хэһэг) хамааруулан абажа, флот ударидалгын байһан холбоо (хүлэг онгосын) нэгэдэл: үйлэ ажалалгаанай бэлтэгэл, үйлэ ажалалгаае ударидаһан.
* '''[[Добтолго|Добтолгын]] сэрэгүүд''' — ондоо нэгэн улас орониие дайража зорилготой, тагые болон гол хүсэнэй хэһэг шэглүүлэлтэ, [[хорлон һүйдхэхэ үйлэ ажаллалга]] дайшалга, агууламжа болон эсэргүү талын зэбсэгтэ хүсэнэй байрашуулха, нютаг дэбисхэрэй тодорхой хэһэгые эзэмшэхэ стратегиин һанаашлагые булаан абаха, таатай нүхэсэлдэ, мүн дайнай дайралтан доро улас ороноо абжаржа зорилготой нэгэ уласай зэбсэгтэ хүсэнэй бэе бүрилдэхүүн хэһэг юм.
* '''Халхалгын сэрэгүүд''' — дайсанай гэнтэ добтолгоһоо хилые хамгаалха, дайшалха, агууламжа, гол хүсэнэй хубаарилалта хангаха нэгэ уласай зэбсэгтэ хүсэнэй бэе бүрилдэхүүн хэһэг юм. Халхалгын армиин бүридэл уласай хилын ута, тэдэгээрэй хүртээмжэ, айлган һүрдүүлхэ зэргэһээ хамааран тогтооһон байгаа. Ехэбшэлэн халхалгын сэрэгүүд хилын бэхэлэлтэнь системэ дээрэ тулгууриладаг байһан. Халхалгын сэрэгүүд одоогоор хамаархагүй<ref  name=BS>БСЭ. — М., «Советская энциклопедия», 1969—1978.</ref>.
* '''Ябуулын (экспедиционно) сэрэгүүд''' —  сэрэгэй үйлэ ажалалгаа ябуулха ондоо уласай нютаг дэбисхэртэ хаягдаһан нэгэ уласай гү, али холбооной зэбсэгтэ хүсэнэй бэе бүрилдэхүүн хэһэг юм. Ябуулын армиин бүридэл, хамрха хүрээ, үйлэ ажалалгаа, үйлэ ажалалгаанай театр ажа холбогдолой талаар зорилто хамаарха ба эсэргүүсэлэй хүсэн үзэжэ байна. Экспедиционно сэрэгүүд ехэбшэлэн [[колониализм|колониалис]] [[дайн]], сэрэгэй үйлэ ажалалгаанай хэрэгжэлтын үйлэ ажалалгаанда ашаглагдадаг (жэшээнь [[Хитад]]та 1899-1901 ондо Европын гүрэнүүд [[Ихэтуаниин боһолго]] таһалан зогсооходынь). 
* '''[[Бүһэлэлгэ|Бүһэлэлгын]] сэрэгүүд''' — дайсанай бэхэлэлтын томо бүһэлэлтын зорюулагдаһан байһан уласай зэбсэгтэ хүсэнэй нэгэ хэһэг.
* '''Ажаглалтын сэрэгүүд''' — дайсанай эзэмдэлгын гү, али дайсанай ойро оршомдо хянаха зорилготой байһан уласай зэбсэгтэ хүсэнэй нэгэ хэһэг.
* '''[[Эзэмдэлгэ|Эзэмдэлгын]] сэрэгүүд''' — ондоо улас ороной нютаг дэбисхэрые эзэлһэн уласай гү, али уласуудай холбооной зэбсэгтэ хүсэнэй нэгэ хэһэг.

== Зүүлтэ ==
{{зүүлтэ}}

== Мүн үзэхэ ==
* [[Зэбсэгтэй хүсэн]]
* [[Дайн]]
* [[Эрхэтэнэй дайн]]

== Ном зохёол ==
* Большая советская энциклопедия, Третье издание, М., «Советская энциклопедия», 1969—1978;
* Военный энциклопедический словарь, М., Военное издательство Министерства обороны СССР, 1984, 863 с. с илл.;
* Во Имя России: Российское государство, армия и воинское воспитание / под ред. В. А. Золотарева, В. В. Марущенко, С. С. Автюшина / учебное пособие по общественно-государственной подготовке (ОГП) для офицеров и прапорщиков Вооружённых Сил Российской Федерации. М. «Русь-РКБ», 1999, 336 с. ISBN 5-86273-020-6
* [http://elar.usu.ru/bitstream/1234.56789/3357/1/word_text_sense_2_11.pdf Савинкова О. Социальный институт армии и его отражение в современной литературе (научный руководитель: доктор филологических наук, профессор М. А. Литовская).]{{Dead link|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

== Холбооһон ==
{{commonscat|Military}}
* [http://bse.sci-lib.com/article071405.html «Армия» в БСЭ]
* [http://enc.mail.ru/article/1900393144 «Армия» в РЭС]{{Dead link|date=September 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://www.soldat.ru/doc/casualties/book/chapter5_13_01.html Армии в период Великой Отечественной войны.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100413094224/http://www.soldat.ru/doc/casualties/book/chapter5_13_01.html |date=2010-04-13 }}
* [http://www.rg.ru/2007/03/13/reg-jugrossii/miroshnichenko.html Воздушная Армия в России]
* [http://www.yasoldat.ru Сайт о срочной службе] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140105150348/http://yasoldat.ru/ |date=2014-01-05 }}
* [http://asker.kz Армия Казахстана]
* [http://militera.lib.ru/h/istoriya_voyny_na_tihom_okeane/41.html Сайт милитера, История войны на Тихом океане (в пяти томах). — Москва: Издательство Иностранной литературы, 1957, 1958.]

{{1000 үгүүлэл}}

[[Категори:Дайн]]