Украина хуудаһанай эхэ кодые хаража байна

{{Бусад ашаглалта}}

{{Инфобокс улас
| conventional_long_name      = Украина
| common_name                 = Украина
| native_name                 = Україна ([[Украин хэлэн|украин]])
| image_flag                  = Flag of Ukraine.svg
| image_coat                  = Lesser Coat of Arms of Ukraine.svg
| symbol_type                 = {{nowrap|[[Украина уласай һүлдэ|Түрын һүлдэ]]}}
| flag_type                   = {{nowrap|[[Украина уласай туг|Түрын туг]]}}
| national_anthem             = <br />"[[Украинын Түрын Дуулал|Ще не вмерла України ні слава, ні воля]]"<br />«Украина алдар суушье </br>сүлөөшье үшөө үжөөгүй»</br>[[File:National anthem of Ukraine, instrumental.oga|center]]
| image_map                   = [[File:Europe-Ukraine (disputed territory).svg|upright=1.15|frameless]]
| map_caption                 = {{map caption |location_color=ногоон}} [[Оросой Украина руу добтолон оролго (2022)|2022 оной Оросой добтолон оролгын]] үмэнэхи [[Украинын эзэмдэгдэһэн газар нютаг|эзэмдэгдэһэн/аннексидэ байгаа нютаг]] (сайбар ногоон)
| capital                     = [[Киев]]<!--See [[Talk:Kyiv/naming]] re Kiev/Kyiv. -->
| coordinates                 = {{coord|49|N|32|E|scale:10000000_source:GNS|display=inline,title}}
| largest_city                = capital
<!-- Please discuss on talk before changing any languages. -->
| official_languages          = [[Украин хэлэн]]
| ethnic_groups               = 77.8% [[Украиншууд]] </br>17.3% [[Украиндахи Ородууд|Ородууд]] </br>{{nowrap|4.9% бусад}}
| ethnic_groups_year          = 2001
| ethnic_groups_ref           = 
| demonym                     = 
| government_type             = {{nowrap|[[Нэгэдэмэл улас|Нэгэдэмэл]] </br>[[Хахад-Юрэнхылэгшын систем|Хахад</br>Юрэнхылэгшын]]</br> [[бүгэдэ найрамдаха улас|бүгэдэ найрамдаха </br>улас]]}}
| leader_title1               = [[Украина уласай Юрэнхылэгшэ|Юрэнхылэгшэ]]
| leader_name1                = [[Владимир Зеленский]]
| leader_title2               = [[Украина уласай Юрэнхы сайд|Юрэнхы сайд]]
| leader_name2                = [[Денис Шмыгаль]]
| legislature                 = [[Дээдэ Зүблэл|Дээдэ Рада]]
| sovereignty_type            = [[Украинын Түүхэ|Түүхэ]]
| established_event1          = {{nowrap|[[Киевэй Русь]]}}
| established_date1           = 879
| established_event2          = {{nowrap|[[Галич-Волыниин гүнлиг|Галич-Волынь]]}}
| established_date2           = 1199
| established_event3          = [[Гетманщина]]
| established_date3           = 1649 оной </br>8 һарын 18
| established_event4          = [[Бүгэдэ Найрамдаха Украина Арад Улас|Оросһоо]]
| established_date4          = 1918 оной </br>1 һарын 22
| established_event6          = {{nowrap|[[Бүгэдэ Найрамдаха Баруун Украина Арад Улас|Австриһаа]]}}
| established_date6           = 1918 оной </br>11 һарын 1
| established_event7          = {{nowrap|[[БНУАУ ба БНБУАУ-ай нэгэдэлгын акт|Нэгэдэлгын акт]]}}
| established_date7          = 1919 оной </br>1 һарын 22
| established_event8          = {{nowrap|[[Украинын Тусгаар Тогтонолой Тунхаглал|ЗХУ-һаа]]}}
| established_date8          = 1991 оной </br>8 һарын 24
| established_event9          = {{nowrap|[[Украинын Үндэһэн Хуули|Мүнөөнэй </br>Үндэһэн хуули]]}}
| established_date9          = 1996 оной </br>6 һарын 28
| area_km2                    = 603,628
| area_rank                   = 45 <!-- Area rank should match [[List of countries and dependencies by area]] -->
| area_sq_mi                  = or 233,013/ 223,013<!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
| percent_water               = 7
| population_estimate         = {{DecreaseNeutral}} 41,442,615<ref name="auto">{{cite web|url=https://ukrstat.org/en/operativ/operativ2020/ds/kn/xls/kn1220_ue.xls|title=Population (by estimate) as of 1 May 2021.|website=ukrcensus.gov.ua|access-date=23 June 2021|accessdate=28 June 2021|archivedate=6 March 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210306154326/https://ukrstat.org/en/operativ/operativ2020/ds/kn/xls/kn1220_ue.xls}}</ref>
<br/>
| population_census           = 48,457,102
| population_estimate_year    = 2021
| population_estimate_rank    = 35
| population_census_year      = 2001
| population_density_km2      = 73.8
| population_density_sq_mi    = 191 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
| population_density_rank     = 115
| GDP_PPP                     = {{increase}} $429.947 </br>тэрбүм<ref name="IMFWEOUA">{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=80&pr.y=5&sy=2017&ey=2024&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=926&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a= |title=World Economic Outlook Database, October 2019 |publisher=[[International Monetary Fund]] |website=IMF.org |access-date=16 May 2020}}</ref>
| GDP_PPP_year                = 2020
| GDP_PPP_rank                = 48
| GDP_PPP_per_capita          = {{increase}} $10,310<ref name="IMFWEOUA"/>
| GDP_PPP_per_capita_rank     = 108
| GDP_nominal                 = {{increase}} $161.872 </br>тэрбүм<ref name="IMFWEOUA"/>
| GDP_nominal_year            = 2020
| GDP_nominal_rank            = 56
| GDP_nominal_per_capita      = {{increase}} $3,881<ref name="IMFWEOUA"/>
| GDP_nominal_per_capita_rank = 119
| Gini                        = 26.1 <!--number only-->
| Gini_year                   = 2018
| Gini_change                 = increase <!--increase/decrease/steady-->
| Gini_ref                    = <ref>{{cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=UA |title=GINI index (World Bank estimate) - Ukraine |publisher=[[World Bank]] |website=data.worldbank.org |access-date=22 March 2020}}</ref>
| Gini_rank                   = 18
| HDI                         = 0.779 <!--number only-->
| HDI_year                    = 2019 <!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year-->
| HDI_change                  = increase<!--increase/decrease/steady-->
| HDI_ref                     = <ref name="HDI">{{cite book|title=Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene|date=15 December 2020|publisher=United Nations Development Programme|isbn=978-92-1-126442-5|pages=343–346|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|access-date=16 December 2020}}</ref>
| HDI_rank                    = 74
| currency                    = [[Украинын гривня|Гривня]] (₴)
| currency_code               = UAH
| time_zone                   = [[Зүүн Европын Саг|EET]]
| utc_offset                  = +2<ref name="timechange">{{cite web |url=http://ua.korrespondent.net/ukraine/events/1273613-rishennya-radi-ukrayina-30-zhovtnya-perejde-na-zimovij-chas|script-title=uk:Рішення Ради: Україна 30 жовтня перейде на зимовий час|trans-title=Rada Decision: Ukraine will change to winter time on 30 October |language=uk |publisher=korrespondent.net |date=18 October 2011 |access-date=31 October 2011}}</ref>
| utc_offset_DST              = +3
| time_zone_DST               = [[Зүүн Европын Зунай Саг|EEST]]
| drives_on                   = 
| calling_code                = +380
| cctld                       = [[.ua]] {{*}}[[.укр]]
| religion                    = 87.3% [[Христосой шажан|Христосой]] </br>11.0% Шажангүй </br>0.8% Бусад </br>0.9% Харюулагүй
| religion_year               = 2018
| religion_ref                = <ref>{{citation|url=http://razumkov.org.ua/uploads/article/2018_Religiya.pdf|script-title=uk:Особливості Релігійного І Церковно-Релігійного Самовизначення Українських Громадян: Тенденції 2010-2018|trans-title=Features of Religious and Church - Religious Self-Determination of Ukrainian Citizens: Trends 2010-2018|date=22 April 2018|publisher=[[Razumkov Center]] in collaboration with the All-Ukrainian Council of Churches|pages=12, 13, 16, 31|archive-url=https://web.archive.org/web/20180426194313/http://razumkov.org.ua/uploads/article/2018_Religiya.pdf|archive-date=26 April 2018 <!-- Archive date guessed from URL -->|url-status = live|language=uk|place=Kyiv}}<br>Sample of 2,018 respondents aged 18 years and over, interviewed 23–28 March 2018 in all regions of Ukraine except Crimea and the occupied territories of the Donetsk and Lugansk regions.</ref>
}}

'''Украина''' ({{Lang-uk|Україна}}) — [[Зүүн Европо]]до байрладаг улас юм. Зүүн талаараа [[Ород]], хойто талаараа [[Беларусь]], баруун талаараа [[Польшо]], [[Словаки]], [[Унгар]], баруун урда талаараа [[Румыни]], [[Молдави|Молдово]] (мүн маргаантай газар нютаг болохо [[Приднестрови]]) оронуудтай хилэлдэг. Мүн урда таладань [[Хара тэнгис]], [[Азовой тэнгис]] оршодог. Ниислэл хото [[Киев]] юм.

Украина хадаа Европын хоёрдохи томо орон юм. Хорин долоон засаг захиргаанай нэгэжэдэ хубаагдана, тэдэнэй дунда хорин дүрбэниинь можо нютагууд, нэгэниинь автономито бүгэдэ найрамдаха улас ([[Крым]]), хоёрынь тусхай эрхэтэй хото ([[Киев]], [[Севастополь]]). 2022 оной эсэсэй байдалаар, Орос Украинын 18% оршомые эзэлһэн байна.<ref name=gov_uk_2022_12_20>{{cite web |url=https://www.gov.uk/government/speeches/defence-secretary-oral-statement-on-war-in-ukraine |title=Defence Secretary oral statement on war in Ukraine |date=2022-12-20 |publisher=Government of the United Kingdom |access-date=2023-12-16 |archive-date=2023-07-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230727100827/https://www.gov.uk/government/speeches/defence-secretary-oral-statement-on-war-in-ukraine |url-status=live }}</ref>.

X—XI зуун жэлэй үедэ Украина хадаа Европын эгээн томо, эгээн хүсэтэй улас байһан зүүн славян улас болохо Киевэй Русиин түб байгаа. Хэрүүл тэмсэл, Ехэ Монгол Уласай добтололгоһоо һула болоһон Киевэй Русь Литвагай ехэ гүнлиг, һүүлдэнь [[Польшо-Литва]]гай хамтын нүхэрлэлэй бүридэлдэ ороһон байна. Киевэй Русиин соёлой ба шажанай уг гарбал Украинын үндэһэтэнэй үзэл бодолой үндэһэ табиһан юм. XVII зуун жэлэй дунда үедэ полякуудта эсэргүү буһалгаан боложо, казак [[һетьманщина]] гэжэ улас байгуулагдаһан. Москвагай үргэлжэлһэн дарамта үзүүлһэншье һаа, һетьманщина 100 гаран жэлэй туршада автономито байжа шадаһан. XVIII зуунай һүүлшын үедэ [[Ородой эзэнтэ гүрэн]] Украинын ехэнхи газарые эзэмдэбэ. Хаанта Орос 1917 ондо һандарһанай һүүлдэ, Украина богони хугасаанай бэеэ даанхай болобошье һаа (1917—1920), эрхэтэнэй дайнай үрэ дүндэ Зүблэлтэ Оросто эзэмдэһэн байгаа. 1922 онһоо 1991 он болотор [[СССР]]-эй нэгэ холбооной улас, болон СССР-эй үндэһэлэгшэ дүрбэн гэшүүдэй нэгэн байгаа. 

== Түүхэ ==
[[Файл:Vasnetsov_Bapt_Vladimir.jpg|thumb|left|[[Киев]]эй хаан [[Владимир Святославич|Владимирай]] [[хэрээснэг бололго]]]]
Украина уласай түүхэ [[Славян|зүүн славянуудһаа]] эхилээ. [[IX-р зуун жэл]]эй үедэ Украинын газар нютаг [[викинг]]үүдээр ударидуулһан зүүн славянуудай эргэншэл болохо [[Киевэй Русь|Киевэй Русиин]] түб байһан [[XII-р зуун жэл]]дэ хубаагдажа задарһан бэлэй. [[XIV-р зуун жэл]]һээ хойшо Украинын газар нютаг бүһэ нютагай хүсэрхэг гүрэнүүдэй хоорондо хубаагдажа, [[XIX-р зуун жэл]] гэхэдэ ехэнхи хэһэг [[Ородой эзэнтэ гүрэн]]дэ шэнгэжэ, бусад [[Австри-Унгар]]ай эрхэ мэдэл дооро байба. Оросой [[Октябриин хубисхал]], [[эрхэтэнэй дайн]]ай дараа 1917—1921 оной хоорондо тусгаар тогтонолой түлөөхи үргэлжэлһэн тэмсэл боложо, уламаар Украина 1922 ондо [[Зүблэлтэ Холбоо]]ной анханай бүгэдэ найрамдаха уласуудай нэгэ болобо. [[Дэлхэйн хоёрдугаар дайн]]ай үмэнэхэн ба дараахан болон 1954 ондошье Крымые шэлжүүлһэнэй дараа [[Украинын ССР]]-эй газар нютаг баруун тиишэ нэмээ. 1945 ондо Украинын ССР [[НҮБ]]-ын үндэһэлэгшэ гэшүүн оронуудай нэгэ болоһон түүхэтэй. 1991 ондо СССР задарһанаар Украина дахин тусгаар тогтониһон улас болһон байна. Энэнэй үрэ дүндэ заха зээлиин эдэй засагта шэлжэхэ боложо, найман жэл дараалан эдэй засагай уналтада оробо. Гэбэшье шэнэ зуун жэл эхилһэнһээ хойшо эдэй засаг тогтоборитой хүгжэжэ, [[ҮНБ]]-нь жэл бүридөө 7 хубяар нэмэгдэжэ байгаа.

Тусгаар тогтониһонһоо хойшо Украина Оросһоо [[байгаалиин хии]], [[нефть]] импортировалхаһаа дулдыдажа байгаа аад, Оростой харилсаан шанга байгаа. 2014 оной [[Крымэй химарал]]ай үедэ [[Крымэй хахад арал]]ые Орос гүрэндэ абтажа, зүүн Украинада (Донбасс) дайн эхилһэн, тэндэ Оросой дэмжэһэн хоёр бүгэдэ найрамдаха улас байгуулһан. 2022 ондо Орос гүрэн уласхоорондын хуули журам эбдэн Украинада добтолжо, тэрэ сагһаа хойшо дайн үргэлжэлһөөр.

== Зүүлтэ ==
{{зүүлтэ}}

== Холбооһон ==
* {{commons|Ukraine}}

{{Европо}}

[[Категори:Украина| ]]
[[Категори:1991 ондо Украинада байгуулагдаhан]]
[[Категори:Европын уласууд]]
[[Категори:Зүүн Европын уласууд]]
[[Категори:Киевэй Русь]]
[[Категори:Европын Зүблэлэй гэшүүн уласууд]]
[[Категори:НҮБ-эй гэшүүн уласууд]]
[[Категори:Бүгэдэ Найрамдаха Уласууд]]
[[Категори:1991 ондо байгуулагдаhан улас ба газар нютаг]]
[[Категори:Украин хэлээр хэлэлсэдэг уласууд ба газар нютагууд]]


{{1000 үгүүлэл}}