Улаан Баатар хуудаһанай эхэ кодые хаража байна

{{Инфобокс һуурин
|name                   = Улаан Баатар
|official_name          =
|other_name             = 
|native_name            = Улаанбаатар
|native_name_lang       = mn
|nickname               = <center>УБ, Нийслэл, Хот</center>
|settlement_type        = [[Монголой аймагнууд|Муниципалитет]]<!--such as Town, Village, City, Borough etc.-->
|total_type             = <!-- to set a non-standard label for total area and population rows -->
|motto                  =
|image_skyline          = UlaanBaatar-2009.jpg
|imagesize              = 300px
|image_caption          = Улаан Баатар хото
|image_flag             = Flag of Ulaanbaatar, Mongolia.svg
|flag_size              = 150px
|image_seal             = 
|seal_size              =
|image_shield           = Ulanbataar.svg
|shield_size            = 100px
|image_map              = {{maplink|frame=yes|plain=yes|type=shape|stroke-width=2|stroke-color=#000000|zoom=8|frame-lat=47.90|frame-long=107.05}}
|pushpin_map = Mongolia
|pushpin_map_caption= 
|pushpin_relief         = 1
|subdivision_type       = Улас
|subdivision_name       = [[Монгол]]
|subdivision_type1      =
|subdivision_name1      =
|governing_body         = Эрхэтэн' </br>Ниислэл Хотоной Хуралай Түлөөлэгшэд
|leader_title           = Ниислэл Хотоной губернатор ба Улаан Баатарай хотын дарга
|leader_name            = [[Долгорсүрэнгийн Сумъяабазар]] ([[Монголой Арадай Нам|МАН]])<ref>{{cite news |last1=Sh |first1=Chimeg |title=Шинэ хотын даргад боломж, хариуцлагыг нь үүрүүл! |url=https://news.mn/r/2364501/ |agency=News.mn |date=2020-10-26}}</ref>
|leader_title1          = 
|leader_name1           = 
|leader_title2          =
|leader_name2           =
|leader_title3          =
|leader_name3           =
|leader_title4          =
|leader_name4           =
|established_title      = Үргөө байгуулагдаһан
|established_date       = 1639
|established_title2     = Ехэ Хүреэ болоһон
|established_date2      = 1709
|established_title3     = Мүнөөнэй байдаг газар
|established_date3      = 1778
|established_title4     = Ниислэл Хүреэ болоһон
|established_date4      = 1911
|established_title5     = Улаан Баатар болоһон
|established_date5      = 1924
|area_magnitude         =
|unit_pref              = <!--Enter: Imperial, if Imperial (metric) is desired-->
|area_footnotes         =
|area_total_km2         = 4704.4
|area_land_km2          =
|area_water_km2         =
|area_total_sq_mi       = 1816.3
|area_water_percent     =
|area_urban_km2         =
|area_metro_km2         =
|population_as_of               = 2020
|population_footnotes           =
|population_note                =
|population_total               = 1,466,125<ref name="1212.mn">{{cite web |url=https://www.1212.mn/BookLibraryDownload.ashx?url=Ulaanbaatar_XAOCT_Negdsen_dun.pdf&ln=Mn |title=Хүн ам, орон сууцны 2020 оны улсын ээлжит тооллого - Нийслэлийн нэгсэн дүн  |publisher=1212.mn |access-date=2021-04-24}}</ref>
|population_density_km2         = 311
|population_density_sq_mi       = 807
|population_metro               =
|population_density_metro_km2   =
|population_urban               =
|population_density_urban_km2   =
|blank_name_sec1                = [[Human Development Index|HDI]] (2018)
|blank_info_sec1                = 0.810<ref>{{cite web |last1=Sub-national HDI |title=Area Database – Global Data Lab |url=https://globaldatalab.org/shdi/shdi/MNG/?levels=1%2B4&interpolation=0&extrapolation=0&nearest_real=0&years=2018 |website=hdi.globaldatalab.org |language=en}}</ref> – <span style="color:#090;">маша үндэр</span> 
|timezone               = H
|utc_offset             = +08:00
|coordinates            = {{coord|47|55|13|N|106|55|02|E|region:MN|display=it}}
|elevation_footnotes    =  <!--for references: use <ref> </ref> tags-->
|elevation_m            = 1350
|elevation_ft           = 4429
|postal_code_type       = Почтын индекс
|postal_code            = 210 xxx
|blank1_name_sec1       = Уласай дугаар
|blank1_info_sec1       = УБ, УН
|blank2_name_sec1       = [[ISO 3166-2]]
|blank2_info_sec1       = MN-1
|website                = {{URL|http://www.ulaanbaatar.mn/}}
}}

'''Улаан Баатар''' ([[Монгол хэлэн|монг.]] ''Улаанбаатар'') — [[Монгол Улас]]ай ниислэл хото. Улаанбаатар хото Монголой түб хэһэгтэ, урданай Алтан хонхорто, мүнөө Туул-Сэлби голой хонхорто, далайн нюрууһаа 1300-1350 метр үндэртэ оршодог, Богдохаан, Сонгинохайрхан, Шэнгэлтэй ба Баянзүрхэн гэжэ дүрбэн хада уулануудаар хүреэлэгдэнхэй. 4 704,4 км² талмайтай.

1693 он соо Шэрээтэ сагаан нуурта Үндэр Гэгээниие залажа ордон үргөө босоhон сагhаа эхилэн ниислэл хотой түүхые тоолоно. 1778 он соо газарhаа нүүлэгүй тогтобо. Урид сагта шажан, худалдаанай түб байhан бол 1911 онhоо уласай ниислэл хото боложо, ХХ зуунда үндэр барилганууд баригдажа, үйлэдбэрилэл эхилээ. Улаанбаатар хото хадаа МУ-ай улас түрэ, эдэй засаг, эрдэм болбосоролой түб ха юм.

== Нэр ==
1639 он соо Шэрээтэ сагаан нуурай газар Занабазарийе бурханай шажанай богдо гэжэ үргэмжилжэ ордон үргөө бариhан сагhаа томо болсоор Улаанбаатар хото болоо. Түүхэн соо олон нэрые солиhон байна. 1639 онhоо Үргөө (ᠥᠷᠭᠦᠭᠡ), 1651 онhоо Номой хүреэн (ᠨᠣᠮ ᠤᠨ ᠬᠦᠷᠢᠶᠡᠨ), 1706 онhоо Ехэ хүреэн (ᠶᠡᠬᠡ ᠬᠦᠷᠢᠶᠡᠨ), 1912 онhоо Ниислэл хүреэн (ᠨᠡᠶᠢᠰᠯᠡᠯ ᠬᠦᠷᠢᠶᠡᠨ) гэжэ байгаад 1924 онhоо мүнөөдэр хүртэр Улаан Баатар (ᠤᠯᠠᠭᠠᠨᠪᠠᠭᠠᠲᠤᠷ) гэжэ нэрлэжэ байна. 20-р зуунай эхин соо Богдой хүрээ, Да хүрээ, Хүреэн гэжэ ойлгодог байhан шэнги одоо УБ, Ниислэл гэжэ бэшэхэ, Хото гэжэ хөөрэлдэхэдэ тодорхой мэдэдэг болжээ. 

=== Гадаада орон соо ===
Европо зүгэй хэлэн соо түрүүшын удаа Урга ''(Urga)'' гэжэ байhан бол одоо Улан-Батор ''(Ulan Bator)'' гэхэ маягаар галиглажа нэрлэн байна. Һүүлын үедэ ''Ulaanbaatar'' гэжэ нэрлэжэ байна.

==Түүхэ==

Монголой нюуса товчоогой мэдээсэһээр, «XII зуун жэлэй хоёрдохи хахадта Хэрэйдүүдэй ударидагша Тоорил хаанай гэр Туул хара бутаг гэжэ газарта оршодог байгаа» гэжэ шэнжэлэгшэдэй тоосоогоор мүнөөнэй хонхорто Улаанбаатар оршодог.
Агууехэ Монголой эзэнтэ гүрэнэй түрүүшын ниислэл Хархорум Орхон голой хонхорто баригдажа, Юань уласай һандарһанай һүүлдэ Миниин добтололгоһоо хоёр дахин шатаһан.
Тэрээнһээ хойшо монголшууд үнинэй нүүдэлшэ, нүүдэлшэ болоод, хото бодхоохоёо оролдонгүй, гэртээ, хари гүрэндэ дайлалдаа. Тэрэнэй үрэ дүндэ монголшуудай хото нютагуудые бариха ажаябуулга һэргэжэ, түрүүшын Абтай Зайн хаан Хар Хорумой захада Эрдэнэ дасан бодхообо.

Түшээт хаан Гомбодоржиин хүбүүн Занабазар 1639 ондо түрүүшын Богд Жавзандамбын ноён гэжэ хүндэлэгдэһэн, 1639 ондо Ехэ Монголой хормойдо Ширээт Сагаан нуурай эрьедэ, Доодо Монголой хада уулануудай ара талада мүнөө үеын Уворхангай аймагай Бурд Сүмын дэбисхэр, хожомынь «Шара бүһын хото» гэжэ алдаршаһан, мүнөөнэй һуури болоһон юм.

1639—1778 онуудай хоорондо Орхон, Тамир, Туул голой хонхорнуудаар 28 дахин нүүжэ ябаһанай удаа энэ бүлэ 1778 ондо мүнөө байһан газартаа түбхинэжэ, Их Хрэмэ гэжэ нэрэтэй болоһон юм. Иигэжэ Эрдэнэ зуун дасанай досоо мүнхэ галтай Баруун байшан гаргажа, Занабазарай байшантай нэгэдэжэ, Ширээ Сагаан нуур абаашагдаа. Баруун байшан гүрэнэй гал гуламтын һүлдэ тэмдэг байгаа. Гүрэнэй болон шажанай гол үнэтэ зүйлнүүдые нэгэдхэжэ, ниислэл байгуулагдаһан гэжэ үзэдэг.

1756 ондо түрүүшын «Цаниг» гэһэн шажанай һургуули байгуулагдажа, 1786 онһоо хойшо Сэцэн хаан, Түшээт хаан хоёр Манж Амбандта можо ударидажа байгаа. 1780—1870 онуудай хоорондо 70 гаран тогтомол дугангууд, дасангууд баригдаһан, илангаяа мүнөөнэй Гандантэченлин дасан 1809 ондо, Дамбадаржаалин дасан. 1861 ондо Ородой консулын газар байгуулагдаа. Хүрэйн хүн зон олошоржо, 1910 ондо 50 мянга гаран хүрэбэ

== Зүүлтэ ==
<references />
== Холбооһон ==
* [http://www.infomongolia.com/ct/ci/208/137/Ulaanbaatar%20General%20Information/ Ulaanbaatar] General Information about Ulan-Bator, Up-to-date {{en icon}}
* [http://map.gogo.mn/en/ Digital map of Ulan Bator] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080916172821/http://map.gogo.mn/en/ |date=2008-09-16 }} yurt districts including {{en icon}}
* [http://www.iras.ucalgary.ca/~volk/sylvia/Pozdneyev.htm «Urga or Da Khuree»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051124235219/http://www.iras.ucalgary.ca/~volk/sylvia/Pozdneyev.htm |date=2005-11-24 }} from A. M. Pozdneyev’s ''Mongolia and the Mongols''
* [http://ulaanbaatar.mn Ulaanbaatar.mn] — Улаанбаатар хотын албан ёсны вэбсайт
* [http://www.citycouncil.mn/ Нийслэлийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210509103300/https://citycouncil.mn/ |date=2021-05-09 }} — албан ёсны сайт
* [http://www.mayor.mn/ Хотын дарга] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130118133949/http://mayor.mn/ |date=2013-01-18 }} — албан ёсны сайт

;Бусад
* [http://map.gogo.mn/ Улаанбаатар хотын газрын зураг] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120920001144/http://map.gogo.mn/ |date=2012-09-20 }}
{{commons|Ulan Bator|Улаан Баатар}}

[[Категори:Улаан Баатар]]
[[Категори:Азиин ниислэлнүүд]]
[[Категори:1639 ондо үүдхэн байгуулагдаhан һуурин]]