Хасагууд хуудаһанай эхэ кодые хаража байна

{{Инфобокс үндэһэтэн
|group= Хасагууд
|image= [[File:SB - Inside a Kazakh yurt.jpg|250px]]
|image_caption‍=Хасагууд
|pop = 25 сая тухай<ref name="perepis">{{cite web|author=Lewis, M. Paul (ed.)|year=2009|url=http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=bak|title=Ethnologue: Languages of the World, Sixteenth edition.|publisher=Dallas, Tex.: SIL International.|accessdate=}}</ref>
|region1   = {{flagcountry|Kazakhstan}}
|pop1      = &nbsp;11&nbsp;748&nbsp;179<br /> (1.01.2016)
|ref1      = <ref name="KZ2016">{{Cite web |title=Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на начало 2016 года |url=http://www.stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT118979 |accessdate=2016-12-05 |archivedate=2016-06-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160625045800/http://www.stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT118979 }}</ref>  <br />
|region2   = {{flagcountry|PRC}}
|pop2      = &nbsp;1&nbsp;462&nbsp;588<br />(2010 оной тоололго)
|ref2      = <ref name="China">[http://www.stats.gov.cn/tjsj/pcsj/rkpc/6rp/excel/A0201.xls Этнический состав населения КНР] (на кит. языке)</ref>
|region3   = {{flagcountry|Uzbekistan}}
|pop3      = 990&nbsp;002 (2000)
|ref3      = <ref name="Узбекистан">{{Cite web |title=Этнического атласа Узбекистана |url=http://www.library.cjes.ru/online/?a=con&b_id=416 |accessdate=2016-12-05 |archivedate=2012-09-03 |archiveurl=https://archive.is/20120903195859/http://www.library.cjes.ru/online/?a=con&b_id=416 }}</ref>
|region4   = {{flagcountry|RUS}}
|pop4      = 647&nbsp;732 (2010)
|ref4      = <ref name="Prerepis2010total">[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab5.xls Данные переписи населения РФ 2010 года]</ref>
|region5   = {{flagcountry|Монгол}}
|pop5      = 101&nbsp;526 (2010)
|ref5      = <ref name="Mongol">[http://www.toollogo2010.mn/doc/Main%20results_20110615_to%20EZBH_for%20print.pdf Перепись населения Монголии 2010 года]</ref>
|languages= [[Хасаг хэлэн|Хасаг]]
|related= 
|religions= [[Лалын шажан]]
}}
'''Хасагууд''' ({{lang-kk|қазақтар}}) — [[Казахстан]]ай уугуул [[Тюркууд|тюрк]] арад зон. Казахстанда шадархи [[Бүгэдэ Найрамдаха Хитад Арад Улас|Хитад Уласай]] ([[Или-Хасаг автономито тойрог]]), [[Оросой холбоото улас|Оросой]] ([[Астраханиин можо]], [[Оренбургын можо]], [[Тюмень]], [[Омск]], [[Самара]], [[Алтай хизаар]]), [[Узбекистан]]ай, [[Туркменистан]]ай, [[Киргизстан]]ай хүн зоной ехэхэн хуби. Энэһээ гадна [[Монгол Улас|Монголой]] [[Баян-Үлгы аймаг]] нютагта ажаһууна. Антропологиин талаар, хасагууд [[Европеоид раса|европеоид]] болон [[Монголоид раса|монголоид]] томо расануудай хоорондохи [[Урда Сибириин раса]]да агуулна<ref>{{книга |автор= |заглавие=Народы мира: историко-этнографический справочник |оригинал= |ссылка= |викитека= |ответственный=Гл. ред. [[Бромлей, Юлиан Владимирович|Ю. В. Бромлей]]. Ред. коллегия: [[Арутюнов, Сергей Александрович|С. А. Арутюнов]], [[Брук, Соломон Ильич|С. И. Брук]], [[Жданко, Татьяна Александровна|Т. А. Жданко]] и др |издание= |место=М. |издательство=[[Советская энциклопедия]] |год=1988 |том= |страницы= |столбцы= |страниц=624 |серия= |isbn= |тираж= |ref= }}</ref>. Хэлэниинь — [[Тюрк хэлэнүүд|тюрк хэлэнэй бүлэгэй]] [[хибчаг хэлэнүүд|хибчаг дэд бүлэгтэ]] агуулдаг [[хасаг хэлэн|хасаг]] юм.

== Түүхэ ==
[[Файл:SB - Kazakh man on horse with golden eagle.jpg|280px|thumb|1911-1914 оной хоорондо  һүүдэрлэгдэһэн бүргэд гартаа бариһан моритон хасаг эрэ хүн]]

Хасагууд [[тюркууд|тюрк]] угсаатанай [[хибчагууд|хибчаг]], монгол угсаатанай [[найман]], [[хэрэйд]], [[жалайр]], [[хонгирад]], [[хатагин]] (2-3 сая? хүн), иран угсаанай [[скиф]], [[сак]], [[сармат]], [[массагет]] зэргэ аймагуудһаа бүридэһэн үндэһэтэн юм. Хасагуудай дундахи [[найман]], [[хэрэйд]], [[жалайр]], [[хонгирад]] тус бүри олон зуун мянган хүнтэй томохон обогууд юм.

Хасагуудай жүз гү, али ордониинь баруун, дунда, зүүн гэһэн гурбан жэгүүрһээ бүридэдэг обог аймагай зохёон байгуулалта юм. Бии болоһон саг хугасаанай хубида эрдэмтэд янза бүри һаналтай байдаг ба XV-р зуунһаа эртэгүй бии болоһон түүхэтэй<ref name=kaz10>Қазақстан тарихы: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық / Ә. Төлеубаев, Ж. Қасымбаев, М. Қойгелдиев, т.б.  — [[Алматы]]: "Мектеп" баспасы,  [[2006]]. — 232 бет. ISBN 9965-33-633-4</ref>.

Анха жүзүүд XVI зуун жэлһээ [[Зүүнгарай хаанта улас]]та эсэргүү байлдаанда түрэ зуура нэгэдэдэг байгаа.
Мүнөөнэй Казахстанда, аймгархахань амидаралда түгээмэл. Мүнөөшье гэһэн ушаралдахадаа ямар аймагайнхи бэ гэжэ бэе бэеһээн асуусагаадаг. Гэхыдээ аймагуудай хоорондо ямар нэгэн үһөө хоросол үгы болоод аймаг харгалзахагүйгөөр тэдэ нэгэл үндэһэтэн гэжэ үзэгдэдэг. 
Мүнөөнэй Казахстандахи ехэнхи Хасагуудынь:
* Ехэ (Аха) жүз - хамгийн үсөөн хүнтэй
* Бага (Дүү) жүз
* Дунда жүз  гэхэ гурбан жүзэй али нэгэндэнь хамаардаг. 
Жүз бүри дотороо олон тооной аймагай бүлэгүүд, аймагууд болон обогуудые багтаадаг.

[[Ехэ жүз|Ехэ]], [[дунда жүз]] хасагуудай дунда монгол гаралтай хүн зон нилээдгүй байдаг бол [[бага жүз]] түрэг гаралай хүн зон зонхилдог гэжэ зарим түүхэшэд хөөрэнэ.<ref>{{Cite web |title=М.Жампеисов: Казахская этнология. Старший жуз – монголы, Средний – ойраты, Младший – тюрки |url=http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1245927300 |accessdate=2016-12-05 |archivedate=2017-04-02 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170402082014/http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1245927300 }}</ref> Бага жүзтэ адай зэргэ монгол обог бий. Ехэ жүз хүн зоноор эгээн үсөөншье, тэдэ [[Долоон уһан]]ай гү, али баруун [[Моголистан]]һаа гаралтай ушар хасагай түрые тэригүүлхэ үүргэ гүйсэдхэдэг байһан бололтой. Моголистанай ноёд Монголой Алтан ургын ноёд байһан тула хасагуудые ударидаха байра һууритай болоходо нүлөөлһэн байжа болохо юм.

== Хасагуудай обог аймагууд ==
{{col-begin}}{{col-4}}
'''Ехэ жүз:'''
* Албан 
* Жалайр 
* Дулат 
* Ошакты
* Сары-уйсун 
* Сиргели 
* Суан 
* Шанышкылы 
* Канлы 
* Шакшам 
* Шапырашты 
* Ысты 
{{col-4}}
'''Дунда жүз:'''
* Аргын 
* [[Хэрэйд]]
* [[Хонгирад]]
* [[Хибчагууд|Хибчаг]]
* [[Наймад]]
* Уак 
* Таракты
{{col-4}}
'''Бага жүз:''' 
* '''Алимулы'''
* Шекты 
* Шомекей 
* Торткара
* Кете 
* Каракесек 
* Карасакал 
{{col-4}}
* '''Жетыру'''
* Табын 
* Жагалбайлы 
* Керейт 
* Тама 
* Телеу 
* Кердери 
* Рамадан 
{{col-4}}
* '''Байулы''' 
* Адай
* Байбакты 
* Берш 
* Таз 
* Шеркеш 
* Маскар 
* Тана 
* Кызылкурт 
* Алтын 
* Жаппас 
* Ысык 
* Есентемир 
* Алаша 
{{col-end}}

<gallery>
Image:Kazpoststamp.jpg
</gallery>

== Зүүлтэ ==
{{зүүлтэ}}

== Холбооһон ==
* [http://www.rusnations.ru/etnos/kz Лица России: Казахи] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130601192903/http://www.rusnations.ru/etnos/kz |date=2013-06-01 }} {{ref-ru}}
* [http://www.arba.ru/article/632 Ундасынов И.Н. История казахов и их предков] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130602081109/http://www.arba.ru/article/632 |date=2013-06-02 }} {{ref-ru}}
* [http://www.arba.ru/article/713 Казахские поверья] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130812063810/http://www.arba.ru/article/713 |date=2013-08-12 }} {{ref-ru}}
* [http://www.ethnomuseum.ru/section69/71/284/1619.htm Фотографии из архива Российского Этнографического музея] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140204005145/http://www.ethnomuseum.ru/section69/71/284/1619.htm |date=2014-02-04 }} {{ref-ru}}
* [http://www.ethnomuseum.ru/section69/71/279/146.htm Казахи. Кочевать – значит жить] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140331064224/http://www.ethnomuseum.ru/section69/71/279/146.htm |date=2014-03-31 }} {{ref-ru}}
* [http://www.kyrgyz.ru/?page=235 Ш.К.Ахметова. "Пища казахов Западной Сибири: традиции и новации"] {{ref-ru}}

[[Категори:Казахстанай арадууд]]
[[Категори:Оросой арадууд]]
[[Категори:Хитадай арадууд]]
[[Категори:Узбекистанай арадууд]]
[[Категори:Монголой арадууд]]