Балдано Намжил Гармаевич
| Балдано Намжил Гармаевич | |
| Түрэһэн үдэр: | |
|---|---|
| Түрэһэн газар: | |
| Эрхэтэнэй харьяалал: | |
| Наһа бараһан үдэр: | |
Балдано Намжил Гармаевич (1907—1984, Буряад Улас) — 1954-1965 онуудта Буряадай Уран зохёолшодой холбооной түрүүлэгшэ, СССР-эй Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн, 1965 онһоо союзна удха шанартай персональна пенсионер, Буряадай арадай уран зохёолшо, Буряадай АССР-эй Гүрэнэй шангай лауреат юм.
Намжил Гармаевич Балдано Ивалгын аймагай Оронго нютагта түрэһэн юм. 1916-1918 онуудта Жаргалантын эхин һургуулида һуража гараа һэн. 1925 ондо нютагтаа эхи татажа комсомолдо ороод, 1926-1928 онуудта комсомолой хүдэлмэридэ ябаһан байна. Һуралсалай жэлэй туршада түрэлхи хэлэнэй багшаар хүдэлөөд абаа. Тэрэ үедөө хүдөөгэй залуушуулда зорюулжа багахан зүжэгүүдые зохёодог, тэрэнээ өөрөө наадалсажа байгаад табидаг болоһон Намжил Балдано 1929 ондо Буряадай искусствануудай техникумдэ орожо, тэрэнээ 1932 ондо дүүргэһэн юм.
Техникумээ дүүргэһээр һая эмхидхэгдэһэн Буряадай драмын театр эльгээгдэжэ, тэндэ 1952 он болотор артистаар, режиссёроор, уран һайханай хүтэлбэрилэгшөөр, удаань директорээр хүдэлөө һэн. Энэ xугacaa coo Н. Г. Балданодо Буряадай АССР-эй габьяата, удаань арадай артистын, РСФСР-эй искусствануудай габьяата ажал ябуулагшын хүндэтэ нэрэ зэргэнүүд олгогдоо бэлэй.
1928 онһоо хойшо Намжил Балдано драмын жанраар дүшөөд зохёолнуудые бэшэнхэй. Эдэнэйнь темэнүүд хадаа Байгалай үмэнэ зүблэлтэ засагай түлөө болоһон тэмсэл, хүдөө нютагта хамтаралгын үедэ ангиин тэмсэлэй хурсадалга, арадуудай хоорондын эб найрамдал, хани барисаан, мүн түүхын темэ болоно. Драматургын бэшэһэн пьесэнүүдэй тоодо республикын соёл болбосоролой ажабайдалда эли тодо үзэгдэл болоһон «Нюдарган ба тэрэнэй туһамаршад» (1930), «Таһалдал» (1932), «Хэн бэ тэрэ?» (1963), «Олоной нэгэн» (1935), «Хоёр нүхэд» (1936), «Энхэ Булад-баатар» (1938), адли нэрэтэй оперын либреттэ (1939), «Эржэн» (1940), «Байгалай загаһашад» (1942), «Бабжа-Барас баатар» (1943), «Баян гол» (1946), «Сахюуртын голдо» (1945), мүн «Голой толон» гэжэ баледэй либреттэ (1955), Семён Метелицэтэй хамта бэшэһэн «Байгалай үмэнэ болоһон ушар» гэжэ зүжэгүүд ороно. «Таһалдал» зүжэгөөрнь 1932 ондо Буряадай, мүнөө Академическэ солотой болоһон, драмын театр нээгдээ бэлэй. 1940, 1959 онуудта Москвада болоһон искусствын декадануудай үедэ Н. Балданогой либреттээр зохёогдоһон «Энхэ Булад-баатар», «Анда нүхэд» гэжэ оперонууд, «Ангара гоохон дүүхэй» гэжэ балет, мүн «Эржэн» гэжэ зүжэг харуулагдаа һэн. Бэшэ зүжэгүүдынь республикын театрнуудта, орон дотор, мүн Монголдо табигдаа.
1971 ондо Буряадай театр Н. Балданогой «Губиин нашан» гэжэ шэнэ зүжэг табяа. Энэ зүжэг монгол арадай ажабайдал тухай харуулна, темэнь — арадуудай хани барисаан болоно. 1972 ондо Н. Балдано композитор Ж. Батуевтай «Газарай хүбүүн» гэжэ балет бүтээһэн.
Н.Г. Балданогой зүжэгөөр бэшэһэн эрхим дээдэ зохёолнуудынь ород хэлэндэ оршуулагданхай: «Энхэ Булад баатар», «Эржэн», «Булагай эхиндэ», «Дүлэн» гэһэн зохёолнуудыень «Искусство» гэжэ хэблэл гаргаа, һүүлэй үедэ бэшэгдэһэн «Губиин нашан», «Гэсэрэй зүрхэн» гэжэ зүжэгүүдэйнь оролсоһон «Шэлэгдэмэл пьесэнүүдые» «Советский писатель» хэблэл гаргаба. «Гэсэр» гэжэ буряад үльгэрые эмхидхэн гуримшуулжа, шүлэглэмэл нэгэ янзада оруулха талаар ехэ хүдэлмэри гушаад жэлэй туршада (1943-1976) хэһэн габъяатай. «Гэсэрэй» олон вариантнуудһаа эгээн һайниие шэлэжэ, үльгэрэй шүлэглэл тэрэ зандань үлөөхэ зуураа, сюжедыень нэгэ гуримда оруулжа найруулаа һэн. Энэ ажалые Н. Балдано онсо һайнаар бүтээһэн юм.
1954-1965 онуудта Н.Г. Балдано Буряадай Уран зохёолшодой холбооной түрүүлэгшээр хүдэлөө һэн. Н. Балдано ниитын элитэ ажал ябуулагша мүн, 1935 онһоо СССР-эй Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн, 1965 онһоо союзна удха шанартай персональна пенсионер, Буряадай арадай уран зохёолшо, Буряадай АССР-эй Гүрэнэй шангай лауреат болоһон юм.