Бата Базарон

Бата Базарон (1907-1966) Буряадай ирагуу найрагша, СССР-эй Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн юм.

Буряад поэзиин эхи табигшадай нэгэн болохо, хурса гуурһата Бато Базарон Хэжэнгын аймагай Дээдэ-Хэжэнгэ нютагта малшадай бүлэдэ түрөө. Эсэгэнь хуушан монголоор уншажа шададаг байжа, хүбүүгээ һургаһан юм. Б. Базарон арбан нэгэтэйдээ 1918 ондо Дээдэ Хэжэнгэдэ һая нээгдэһэн эхин һургуулида ороо бэлэй. 1922 ондо арбан табатай Бато Базарон багша боложо, хотоной һургуулида ехэ наһатаниие үзэг бэшэгтэ һургажа эхилһэн юм. Хоёр жэл тухай амжалтатай хүдэлөөд байхадань, Хориин аймагай арадай гэгээрэлэй таһаг Б. Базарониие Буряадай багшын техникумдэ һурахыень эльгээһэн байна. Бато Базарон техникумдэ һуража байхадаа, түрүүшынгээ шүлэгүүдые бэшэжэ туршаһан. Зохёолнуудынь «Буряад-Монголой үнэн» сониндо, «Соёлой хубисхал», «Эрдэм ба шажан», «Тэмсэлэй шэмэг» гэжэ сэтгүүлнүүдэй хуудаһануудта гарадаг боложо, «Уран үгын шэмэг» (1929), «Дээжэ» (1931), «Оршуулһан зохёолнууд» (1936) болон бусад суглуулбаринууд соо оруулагдаа.

Поэт 1929 ондо техникум дүүргэһээр, комсомолой обкомдо таһагые эрхилэгшээр, залуушуулай сониной редакциин секретаряар хүдэлөө. 1931 ондо урдань багша ябаһан хүнүүдые һургуулиин хүдэлмэри һайжаруулха хэрэгтэ уригдажа, энээнһээ хойшо 1942 он хүрэтэр Бато Базарон эхин һургуулида, монгол рабфагта, Хэжэнгын дунда һургуулида багшална, буряад һургуулида үзэхэ ном зохёолгодо, мүн оршуулгадань хабаадалсаа.

1942 онһоо 1945 он хүрэтэр поэт Б. Базарон Улаан Армида алба хээ. Сэрэгһээ табигдаһанай һүүлээр «Хэжэнгын колхозник» гэжэ аймагай сониной редактораар хүдэлһэн. Удаань 1955 ондо багшын хүдэлмэридэ дахин бусаа бэлэй. «Сэлэнгын үер» гэжэ поэдэй шүлэгүүдэй түрүүшын суглуулбари 1934 ондо хэблэгдэн гараа һэн. Тэрэ жэлдэ СССР-эй Уран зохёолшодой холбооной гэшүүндэ абтаһан байна.

Бато Базароной зохёохы ажалай уран бэлигынь бүри хүгжэжэ, үхибүүдтэ зорюулһан шүлэгшье, түрэл оронойнгоо байгаалиин лирическэ зураглалшье, гражданска эрэлхэг лирикэшье, хурса сатирашье адли һайнаар бэшэдэг һэн. Гушаад онуудта Б. Базарон тэрэ үеын илалтануудые баталан харуулһан, арадуудай эрхэ сүлөөгэйнгөө түлөө тэмсэл зураглаһан зохёолнуудые бэшэһэн юм («Зүгы» поэмэ, «Хоёр Север», «Мэргэн бууша»). Дайнай жэлнүүдтэ поэдэй хоолой илангаяа хүсэтэйгөөр, эршэтэйгээр ханхинаа бэлэй. Энэ үеынь патриотическа удхатай шүлэгүүдынь («Жада», «Арьяатан», «Геройнуудта») 1945 ондо гараһан «Пост дээрэ» гэжэ ном соо ороһон байна. Бато Базарон дайнай һүүлээршье дайнай шэрүүн жэлнүүдэй темые орхёогүй. Советскэ Союзай Герой Дарма Жанаевай дайшалхы баатаршалгануудые харуулһан поэмэ бэшэһэн юм. Бато Базарон хэдэн рассказуудые, нэгэ акттай зүжэгүүдые бэшэһэн байна. 1967 ондо поэдэй эрхим бүтээлнүүдынь «Шэлэгдэмэл зохёолнууд» гэһэн нэрэтэйгээр хэблэгдэжэ гараа һэн.

Поэт оршуулгын ажалда горитой хүсэ шадалаа гаргаһан юм. Тэрэ А. Пушкинай, Н. Некрасовай, А. Кольцовой, М. Лермонтовэй шүлэгүүдые буряад хэлэн дээрээ оршуулаа бэлэй.