Георг Һегель
| Георг Вильһельм Фридрих Һегель | |
| Georg Wilhelm Friedrich Hegel | |
 | |
| Ажал үйлэ: | |
|---|---|
| Түрэһэн үдэр: |
1770 оной 8 һарын 27[1][2][3][4][5][6][7][8][9][10][11][12][13] |
| Түрэһэн газар: | |
| Эрхэтэнэй харьяалал: | |
| Наһа бараһан үдэр: |
1831 оной 11 һарын 14[1][2][3][4][5][6][7][8][9][10][11][12][13] (61 наһатай) |
| Наһа бараһан газар: | |
| Хэб маяг: | |
| Гарай үзэг: |
|
Георг Вильһельм Фридрих Һегель (герман: Georg Wilhelm Friedrich Hegel) — Германиин гүн ухаантан юм. Һегель болбол Фихтетэй болон Шеллингтэй хамта Кантын уг залгамжалагша, Германиин һунгадаг гүн ухааниие болон идеализмын гүн ухааниие үндэһэлэгшэдэй нэгэ бэлэй.
Һегель хадаа баруунай гүн ухаанда сэгнэшэгүй ехэ нүлөө үзүүлһээр юм. Һегель диалектикэ гэһэн үзэл баримталалые хүгжүүлһэн болоод диалектикэ гээшэнь түүхэ, ниигэм, сэдьхэлгээнэй хүгжэлынь тезис (нэгэ һанаан), антитезис (тезистэ зүршэлдэгшэ һанаан), синтез (шэнэ, үлүү дэвшэлтэтэй һанаан) гэһэн гурбан үе шататай ябагдадаг гэһэн ойлголто юм. Һегелиин гол бүтээлнүүдэй нэгэ болохо «Ухаан сэдьхэлэй феноменологи» (Phänomenologie des Geistes, 1807) гэжэ номдоо тэрэ ухамсар хэрхэн хүгжэжэ, өөрыгөө танин мэдэжэ байхые тайлбарилһан байна.
Һегель мүн баһал түрэ, эрхэ сүлөө, ёһо зүйн тухай гүнзэгы һанаануудые дэбшүүлһэн хүн байгаа. Тэрэ ниигэм, улас түрын тогтолсоон аажамаар хүгжэдэг зүйл гээд үзэжэ, хүн түрэлхитэн эрхэ сүлөөе улам бүри ухамсарлажа хүгжэдэг гэжэ тайлбарилһан байна. Тэрэнэй философи структурализм, феноменологи, экзистенциализм, прагматизм, марксизм зэргэ дараа үеын олон онолнуудта нүлөөлһэн юм. Мүнөөдэршье болотор Һегелиин үзэл һанаан эрдэм ухаан, улас түрэ, шажан, уралиг, түүхэ, цадма зэргэ олон һалбарида шудалһаар байна.
Һегелиин гүн ухаанай гол удхань гээшэнь «абсолют ухаан сэдьхэл» (der absolute Geist) гэжэ нэрлэһэн бодолой хүгжэлтэ юм. Һегель хадаа түүхэ болон байгаалиин хүгжэлтэ тезис, антитезис, синтез гэгшэ диалектикын гурбан шататай гэжэ баталһан байна. Һегель «Ухаан сэдьхэлэй феноменологи» (1807), «Цадмын эрдэм ухаан» (Wissenschaft der Logik, 1812—1816), «Гүн ухаанай эрдэм ухаануудай хуряангы нэбтэрхэй толи» (Encyklopädie der philosophischen Wissenschaften im Grundrisse, 1817), «Эрхэ зүйн гүн ухаанай үндэһэн» (Philosophie des Rechts, 1821) зэргэ олон томо бүтээлнүүдые бэшэһэн.
Намтар
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]Һегель 1770 оной 8 һарын 27-до Штуттгард хотодо үндэр тушаалай түшэмэл Георг Людвиг Һегель (1733—1799)-эй гэр бүлэдэ түрэһэн. 1788—1793 оной хоорондо Тюбингенэй ехэ һургуулиин дэргэдэхи шажанай институдта (семинарида) һуража гүн ухаанай болон шажан шудлалай курснуудые һонин магистрын диссертаци хамгаалһан байгаа. Өөрынгөө ангиинхидһаа Шеллинг, Һёльдерлин хоёртой ехэ дотоно нүхэрлэн тэдэнтэй хамта Франциин хубисхалай үзэл һанаае һонирхогшо оюутадай улас түрын клубын гэшүүн болоһон.
Һегель хадаа 1793—1796 оной хоорондо Берн хотодо гэрэй багшаар ажаллаһан, 1797—1800 оной хоорондо Майндахи Франкфуртда гэрэй багшаар ажаллаһан байгаад, 1799 ондо эсэгынгээ наһа бараһанай һүүлдэ шэнжэлхэ ухаанай талбарида ажаллахаяа болоһон. Һегель болбол 1801—1805 оной хоорондо Йенагай ехэ һургуулиин доцентоор багшалһан, тигээд 1805-1807 ондо Йенагай ехэ һургуулиин профессор болоһон байгаа. 1807 ондо Һегель Бамбергдэ һониной редактороор ажаллажа, 1808-1816 оной хоорондо Нюрнбергтэ һунгадаг (классичискэ) гимназиин захиралаар ажаллаһан бэлэй. 1811 ондо Мари фон Тухертай гэрлэһэн. 1816-1818 онуудта Һейдельбергын ехэ һургуулида гүн ухаанай профессороор ажаллаһан болоод 1818 ондо Берлинэй ехэ һургуулиин гүн ухаанай профессороор ажаллаһан.
1821 ондо «Эрхэ зүйн гүн ухаан» (Philosophie des Rechts) гэһэн үндэһэн номоо хэблүүлһэн. Энэ үедэ тэрэниие нэрэ хүндэ Германида түдыгүй гадагшаа алдаршажа эхилһэн байна. 1830 ондо Берлин ехэ һургуулиин ректороор томилогдобо. 1831 ондо 11 һарын 14-ндэ наһа бараһан.
Германиин һунгадаг идеалис гүн ухаанай хүгжэлэй хамагай дээдэ шата, ноён орьёл түгэсхэл Һегелиин (1770-1831) диалектикэ гүн ухаанай үзэл болодог юм. Һегель болобол XIX зуун жэлэй эхин үеын Германи хүрэнгэтэн ангиин үзэл һурталша, Пруссиин феодалай эрхэ мэдэлтэнүүдтэй улас түрын талаар эблэрхэ гэһэн хүрэнгэтэнэй үхээнсэ бодолгые гүн ухаан сэдьхэлгээгээр элирхылэгшэ идеалис гүн ухаанай түүхэндэ хамагай томо гарамгай түлөөлэгшэ байгаа.
Зүүлтэ
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]- ↑ 1,0 1,1 Nationalencyklopedin — 1999.
- ↑ 2,0 2,1 Энциклопедия Брокгауз
- ↑ 3,0 3,1 Store norske leksikon — 1978. — ISSN 2464-1480
- ↑ 4,0 4,1 Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF: اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم, платформа відкритих даних, платформа открытых данных, plateforme de données ouvertes, piattaforma di dati aperti, Opendata-Plattform, otevřená data platforma, åben-data-platform, տվյալների բաց շտեմարան, platforma za odprte podatke, plataforma de datos abierta, plataforma de dados aberta, платформа адкрытых даных, платформа на отворените данни, platforma otwartych danych, ашық деректер платформасы, ачык маалыматтарды платформа, açıq məlumat platforması, ochiq ma'lumotlar platforma, açık verilerin platformu, платформа отвореног података, platforma otvorenih podataka, platforma otvorenog podataka, platforma otvorených údajov, πλατφόρμα ανοικτών δεδομένων, platformu atklātā datu, platforma atvira duomenų, platvormi avatud andmete, avoimen datan foorumi, nyílt adatok platformja, პლატფორმა ღია მონაცემები, платформа за отворени податоци, нээлттэй мэдээллийн тавцан, platformă de date deschise, platformo de malferma datumoj, open data platform, плятформа адкрытых зьвестак, Усьтэм даннойёслэн платформазы, асыҡ мәғлүмәт платформаһы, açıq malümat platforması, açıq malümat platforması, ачык малюмат платформасы, öppen dataplattform, платформаи додаҳои боз, ачык кӧргӱзӱлердиҥ платформазы, гом бæрæггæнæнты платформæ — 2011.
- ↑ 5,0 5,1 RKDartists
- ↑ 6,0 6,1 Gardiner P. Hegel, Georg Wilhelm Friedrich // Grove Art Online / J. Turner — [Oxford, England], Houndmills, Basingstoke, England, New York: OUP, 2017. — doi:10.1093/GAO/9781884446054.ARTICLE.T037197
- ↑ 7,0 7,1 Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia, 1968.
- ↑ 8,0 8,1 Internet Philosophy Ontology project
- ↑ 9,0 9,1 AlKindi (онлайн-каталог Доминиканского института востоковедения)
- ↑ 10,0 10,1 Proleksis enciklopedija, Opća i nacionalna enciklopedija — 2009.
- ↑ 11,0 11,1 Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedija — LZMK, 1999. — 9272 с.
- ↑ 12,0 12,1 BeWeB
- ↑ 13,0 13,1 (unspecified title)