Интернет

Интернедэй 35 жэл, 1969—2004. Азербайджанай шууданай марка 2004.

Интернет гэдэгынь стандарт IP протоколые ашаглан үгэгдэлые дамжуулха боломжо бүхы харилсан холбогдоһон компьютернуудай сүлжээ болоод энэ сүлжээнь Дэлхэй даяар тархаһан байдаг. Үндэһэндээ интернетые «сүлжээнүүдэй сүлжээ» гэжэ нэрлэжэ болохо ба уг сүлжээдэ хото хоорондын, һуралсал, бизнес болон засагай газарай гэхэ мэтэ хэдэн сая сүлжээнүүд багтаһан байна.

Интернет анха АНУ-ай сэрэг дайнай тагнуулай зорюулалтаар 1969 ондо байгуулагдаһан ARPANET сүлжээ болоод 1980-аад оной үедэ INTERNET, MILNET гэһэн хубаагдажа, INTERNET-ые 1990 оной үедэ хүйтэн дайнай уурал амисхал намжаһантай холбогдуулан АНУ-ай Засагай газарһаа дэлхэй ниитын мэдээсэлэй сүлжээ болгон ашаглаха шиидбэри гараһан гэдэг. Мүнөөдэр интернетые мэдээсэлээ түгээхэ, мэдээсэл абаха зорилгоор сахим газар байралуулха, хоорондоо харилсаха зорилгоор сахим шуудангай гэһэн хоёр үндэһэн хэлбэреэр ашаглажа байна.

Түүхэ

Түрүүн 1969 ондо АНУ-ай Баталан Хамгаалха Яаман Интернетые ARPANET гэжэ нэтрэйгээр анха дүрбэн компьютерые хоорондонь холбожо үүсхэбэ. Энэнэй гол зорилго сэрэгэй шудалга шэнжэлгэ хэжэ байһан үсөөн хэдэн ехэ дээдэ һургуулиинуудай компьютернуудые холбохо ябадал байгаа. Энэ сүлжээдэ компьютернуудые нэмэжэ холбоһоноор 1974 он гэхэдэ 62 компьютер холбогдоод байгаа. 1983 ондо уг сүлжээе хоёр һалгаһан болон нэгэниинь сэбэр сэрэгэй хэрэгсээндэ MILNET нүгөөдэхииень ехэ дээдэ һургуулиинуудай эрдэм шэнжэлгын һудалганда зорюулжа INTERNET гэжэ нэрлэбэ. Энэ үедэ интернэт сүлжээндээ 1000 хүрэхэгүй толгой гү, али сервер компьютертэй байгаа.

1985 ондо Канадын засагай газар тус уласдахи бүхы ехэ дээдэ һургуулиинуудые холбоһон BITNET сүлжээе үүсхээд тэрэниие INTERNET-тэй холбоһон байна. Тухайн үедээ BITNET интернэттэй зүршэлдэжэ байгаа гэбэшье яагаад нэгэдэһэнииень хэншье таашагүй. 1986 ондо АНУ-ай Үндэһэнэй Шэнжэлхэ Ухаанай Сан томохон ехэ дээдэ һургуулиинуудые хамарһан NFSNET сүлжээе байгуулба. 1987 оной эсэсээр интернетдэмнай 10’000, BITNET-дэ 1000 толгой компьютер холбогдоһон бэлэй.

Олон хэрэглэгшэдтэй болохо тусам сүлжээнэй хурдан ехэдэ удаашаржа ерэһэн байна. Иимэһээ 1987 ондо АНУ-ай Үндэсний ШУ-най санһаа NFSNET-дэ зорюулан үндэр хурдатай холболто табижа эхилбэ. Иигээд 1988 ондо 13 дэд бүһын Интернет, 170 Lan сүлжээ (Local Area Network, LAN-иие линкээр гү, али RJ45 холболтоор мүн утаһагүй Wireless үүсхэжэ болоно. Харин утаһанай шугамаар холбогдодог аналог системэ RJ11 толгойтой линкээр холбогдодог бэлэй), 56’000 сервер компьютер холбоодо байба. Канадын BITNET сүлжээе 1989 онһоо эхилэн Интернэттэй эжэлхэн протокол хэрэглэхэ болгожо (TCP/IP = Transmition Control Protocol/ Internet Protocol) тус ондо АНУ Канадын ниитэ сүлжээе 20’000 тухай сервер компьютер холбогдоод байгаа.

Дэлхийн бусад орондошье гэһэн энэтэй эжэл сүлжээдэ байгуулагдажа эхилһэн болоод, ехэнхидээ Интернэдэй эжэлхэн стандарттай байгуулжа эхилээ. 1992 оной эсэс гэхэдэ дэлхэй даяар ниитэ 1 сая сервер компьютер холбогдоһон байна.

Анхадаа интернет огтохоншье бизнесэй зорилготой үйлэ ажалалга ябуулха том һалбари болоно гэжэ өөрынгөө мэдээгүй. Тухайн үедэ бүхы санхүүжэлтые улас оронуудай засагай газар хэгээд шудалгын байгуулалгануудынь гаргадаг байһан ажа. Харин 1992 оной эсэсээр бизнесэй жаахан сүлжээнүүд интернетдэ холбогдон эхилээ. Иигээд лэ интернэт нэгэн түрэлэй шэнэ түлэбэритэ үйлэшэлгэ гаража хүнүүдые түлэбэритэйгээр интернетдэ холбожо үгэхэ боложо, интернетээр бизнесэй шэглэлэй реклама сасагдаха эхилэл табигдаба.

1994 он гэхэдэ ниитэ дүрбэн сая сервер компьютер холбогдоһон байхада ехэнхинь бизнесэй зорилготой байгаа. АНУ, Канадын засагай газарнууд өөрһэдөө харьялагдаха үсөөн хэдэн сүлжээдээ санхүүжэлтэ зогсооһон ба удалгүй бусад байгуулалганууд, бусад ороной засагай газарнуудшье гэһэн тэдэнтэй эжэл арга хэмжээ абаа.

Холбооһон

• «10 Years that changed the world»—WiReD looks back at the evolution of the Internet over last 10 years
• Berkman Center for Internet and Society at Harvard
• A comprehensive history with people, concepts and quotations
• CBC Digital Archives—Inventing the Internet Age
• How the Internet Came to Be Архивировалһан 1 долоо һара 2006 оной.
• Internet Explained Архивировалһан 25 зургаа һара 2011 оной.
• Global Internet Traffic Report
• The Internet Society History Page
• RFC 801, planning the TCP/IP switchover
• Archive CBC Video Circa 1990 about the Internet
• «The beginners guide the the internet.» Архивировалһан 27 юһэ һара 2007 оной.