Перейти к содержанию

Дэлхэй

Ссылкэнүүдые заһаха
Сүлөөтэ Нэбтэрхы Толи — Википеэдиһээ
Дэлхэй  🜨
Дэлхэй
Дэлхэй
Аполлон 17-һоо абаһан дэлхэйн үнгэтэ зураг
Эрин J2000.0
Апоцентр 152,097,701 км
1.0167103335 а.н.
Перицентр 147,098,074 км
0.9832898912 А.Н.
Ехэ хахад тэнхэлиг 149,597,887.5 км
1.0000001124 А.Н.
Экцентриситет 0.016710219
Орбитын үе 365.256366 үдэр
1.0000175 Юлианай жэл
Дундажа орбитын хурдан 29.783 км/с
107,218 км/саг
Хазайлта 1°34'43.3"[1]
тогтомол хабтанда
Үгһэгшэ уулзабарай уртараг 348.73936°
Перицентрай аргумент 114.20783°
Дахуул 1 (Һара)
Физик шэнжэ шанар
Дундажа радиус 6,371.0 км[2]
Экваторын радиус 6,378.1 км[3]
Туйлай радуис 6,356.8 км[4]
Хабтагайжэлтэ 0.0033528[3]
Тойрогой урта 40,075.02 км (экваторын)
40,007.86 км (уртрагийн)
40,041.47 км (дундаж)
Гадаргай талбай 510,072,000 км²[5][6]

148,940,000 км² - хуурай газар   (29.2 %)

361,132,000 км² - ус  (70.8 %)
Эзлэхүүн 1.0832073X1012 км3
Масса 5.9736X1024 кг[7]
Дундажанягташал 5.5153 г/см3
Экваторай гадаргуугай гравитациин хүсэн9.780327 м/с²[8]
0.99732 g
Сансрын хоёрдугаар хурдан11.186 км/с 
Экватортахи
эрьехэ үе		 0.99726968 өдөр[9]
23ц 56м 4.100с
Экваторай эрьелтын хурдан 1,674.4 км/саг (465.1 м/с)
Тэнхэлигэй хазайлта 23.439281°
Албедо0.367[7]
Гадаргуугай темп.
   Кельвин
   Цельс
багадундажаехэ
184 K287 K331 K
−89 °C14 °C57.7 °C
Агаар мандал
Гадаргын даралт 101.3 кПа (Дундаж далайн түвшин)
Бүтэсэ 78.08% Азот (N2)
20.95% Хүшэлтүрэгшэ (O2)
0.93% Аргон
0.038% Нүүрһэнхүшэлэй хии
1% оршомой уһанай уурал (уурал амисхалһаа хамаарша өөр байна)[7]
Хадамал
Монгол үзэгээр
буряад кирилл. Дэлхэй
монгол кирилл. Дэлхий
хальмаг кирилл. Делкә

Дэлхэй (тэмдэг: 🜨) — наранай аймагай гурбадахи гараг, сори ганса амидаралтай юртэмсэ юм. Дэлхэйнь 4,57 тэрбум жэлэй урда тээ бии болоһон[10], нэгэ дахуултай (Һара), 365,26 үдэр соо Нараниие бүтэн тойродог).[11]. Дэлхэйн эрьелтын тэнхэлиг 23,5° хазайһан байдаг, дэлхэй дээрэхи уларилай хубилалтын шалтагаан болоно[12]. Дэлхэй болбол шулуун гараг мүн. Дэлхэй ойролсоогоор бүмбэрсэг шэнги дүрсэтэй. Дэлхэйн Наранһаа дунда зэргын зайнь 149,6 сая км болоод энэнь 1 одон орон шудалалгын нэгэжэтэй адли болоно.[13]

Дэлхэй хадаа агаар мандалтай, гадаргуунь 71 % далай (уһан), үлэһэн 29 % — хуурай газар (түбинүүд, аралнууд). Дэлхэйн гадаргуунь тектоник плитануудта хубаагдаха ба тэдэгээрэнь таһаралтагүй нүүжэ (хүбжэ) байдаг. Эрьелдэдэг, багахан хабшагар Дэлхэйн бүмбэрсэг бүһэлүүрлиг тогтосотой болоод сүм, манти, холтоһонһоо тогтоно.

Дэлхэйн бойжолго

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

4.57 тэрбум жэлэй үмэнэ[10] Дэлхэй болон Hаранай аймагай бусад гарагууд, хиин манарһаа (Solar Nebula) үүдэһэн гэжэ таамаглажа байгаа болоод Дэлхэйнь эхилээд халуун хайламаг байгаад аажамаар хүрэжэ, хатуу холтоһотой болоһон байна. Дэлхэйн дахуул Һарань, Дэлхэйе Мягмар гарагтай ойролсоо хэмжээтэй бэетэ («Тейя» гэжэ нэрэлдэг) мүргэхэ үедэ үүдэһэн гэжэ таамагладаг[14].

Аажамаар Дэлхэйн температура 100 °C (212 °F) оршом болоход эртын агаар мандал дахи уһанай уурал конденсат болоһон, далай үүдэжэ эхилһэн байна. Агаар мандалда хүшэлтүрэгшэ, уламаар агаар мандалай дээд дабхаргад озон (O3) үүдэһэнээр, наранһаа ерэхэ ультраягаан туяа багадхажа, анханай ниилэмэл эстэй амитад, улмаар жинхэнэ олон эстэй амитад үүдэжэ эхилбэ[15].

Дэлхэйн гадаргуу байнга, таһаралтагүй хубилагдажа байһан гэжэ үзэдэг. Ондоогоор хэлэбэл, эхэ газарнууд нүүжэ, хоорондоо нэгэдэн супертүби үүсхэн, һүүлдэнь задаржа байһанһаа нилээд шухала супертүбинь 600—540 сая жэлэй үмэнэ бии боложо, 180 сая жэлэй үмэнэ задарһан (Гондвана, Лаврази 2 супертүби үүсхэһэн) Пангея юм[16]. Дэлхэй дээрэ хэд хэдэн томохон мүльһэтэлгүүд ябагдаһан гэжэ таамагладаг ба эхинэйхэнь 750—580 сая жэлэй үмэнэ (Неопротерозой), һүүлынхэнь 10,000 жэлэй үмэнэ дууһаһан байна[17].

Дэлхэйн хүгжөөлэй түүхэдэ амиды махабадай томохон задаралганууд тохёолдожо байһанһаа һүүлынхинь 65 сая жэлэй үмэнэ болоһон үлэг гүрбэлнүүдэй мүхэл юм (шалтагааниинь дэлхэй дээрэ солир унаһантай холбон таамагладаг). Уг задаралгын дараагаар жажаг амитад, жэшээлбэл, һүн тэжээлтэн амитад эршэмтэй тархажа эхилһэн ба хэдэн сая жэлэй үмэнэ Африкын мэшэтэй түһөөтэй амитадые хоёр хүлэ дээрээ ябадаг болоһон гэжэ таамагладаг[18].

Дэлхэйн бүтэсэ

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Наранай аймагай 4 гараг (Наранда ойрхон 4 гараг) хатуу, шулуурхаг гадаргуутай («Хүрьһэтэ гараг») болоод тэдгээрһээ Дэлхэйнь хамагай томо, ехэ нягтатай, хүсэтэй суранзан оронтой, газарай татадаг хүсэн хамагай ехэтэй гараг юм. Дэлхэйнь юрэнхыдөө үндэгэлиг бүмбэлэг хэлбэритэй болобош, үнэндээ гадаргуунь тэгшэ бэшэ ушар Дэлхэйн хэлбэриие Геоид гэжэ нэрэлнэ.

Химиин найралга

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Дэлхэйн масса ойролсоогоор 5,98 ×1024 кг. Гол бүрдүүлэгшэ элементүүд түмэр (32.1 %), хүшэлтүрэгшэ (30.1 %), сахюур (15.1 %), магни (13.9 %), хүхэр (2.9 %), никель (1.8 %), кальци (1.5 %), хүнгэнсагаан (1.4 %) ба үлэхэ 1,2 % бусад химиин элементууд юм[19].

АНУ-ай геохимик Франк Кларкын тоосоогоор, Дэлхэйн холтоһоной 47 % хүшэлтүрэгшэ болоод ниитэ шулуулагай 99,22 % сахюур, хүнгэнсагаан, түмэр, кальци зэргэ ниитэ 11 эһэлһээ тогтодог байна.

Ф.Кларкын хүсэнэгтэ
(Дэлхэйн холтоһоной үндэһэн эһэлнүүд)
Найралга Химиин томьёо Тархалта
Сахюурай эһэл SiO2 59.71 %
Хүнгэнсагаан эһэл Al2O3 15.41 %
Кальциин эһэл CaO 4.90 %
Магниин эһэл MgO 4.36 %
Натриин эһэл Na2O 3.55 %
Түмэрэй (II) эһэл FeO 3.52 %
Калиин эһэл K2O 2.80 %
Түмэрэй (III) эһэл Fe2O3 2.63 %
Уһан H2O 1.52 %
Титанай дабхар эһэл TiO2 0.60 %
Фосфорой тавч эһэл P2O5 0.22 %
Ниитэ 99.22 %

Дэлхэйн дотоодо бүтэсэ

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Дэлхэйн бүтэсэ (хэмжээ харгалзаагүй, cхем).

Дэлхэйнь гүн тээшээ дабхар бүтэсэтэй болоод химиин найралгынгаа хубида:

Харин геологиин хубида литосферэ, астеносферэ, дээдэ манти, доодо манти, гадаада болон дотоодо сүм гэһэн үе дабхаргуудтай[20] .

Гүн Үе дабхарга Нягта
гр/см3
Километр Мили
0-60 0-37 Литосферэ (Зузааниинь 5-200 км хүрэтэр өөршэлэгдэдэг) —
0-35 0-22 … холтоһон (Зузааниинь 5-70 км хүрэтэр өөршэлэгдэдэг) 2.2-2.9
35-60 22-37 … Мантиин дээдэ хэһэг 3.4-4.4
35-2890 22-1790 Манти 3.4-5.6
100-700 62-435 … Астеносферэ —
2890-5100 1790-3160 Гадаада сүм 9.9-12.2
5100-6378 3160-3954 Дотоодо сүм 12.8-13.1

Сүм

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Гол үгүүлэл: Сүм

Дэлхэйн дундажа нягта 5515 кг/м3, харин гадаргуугай дундажа нягта 3017 кг/м3 тула Дэлхэйн сүмые харисангы дэлюун нягтатай гэжэ үзэдэг ба энэнь сейсмическа шудалгаагаар баталагдадаг байна. Сейсмическа (шэшэргэлэлэй) S долгиной хурданай һааралтаар гадаада сүмые шэнгэн зуурмаг гээд баталаа. Ушарынь S долгиниинь шэнгэн бэеэ нэбтэрдэггүй байна. Дэлхэйн бойжолгын эхинэй үедэ, ойролсоогоор 4.52 тэрбум жэлэй оршом, хүндэ химиин нэгэдэлнүүд дэлхэйн түб руу һуужа гү, али бөөгнэрэн, хүнгэниинь дэлхэйн холтоһон гү, али гадаргуу руу шэлжэнэ, илгаралта ябагдаһанай үрэ дүндэ сүмынь бойжоһон гэжэ үзэдэг. Сүмынь үндэһэндөө түмэр (80 %), никель, мүн багахан хэмжээнэй бусад химиин элементһээ тогтоно. Эдэ хүхэр, карбон, уһантүрэгшэ зэргын бусад элементүүдые багтаха магадгүй гэжэ үзэдэг.

Манти

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Дэлхэйн дотоодо бүтэсэ. 1. Эхэ газарай холтоһон — 2. Далайн холтоһон — 3. Дээдэ манти — 4. Доодо манти — 5. Гадаада сүм — 6. Дотоодо сүм
A: Мохиин зааг
B: Гутенбергай зааг
C: Лехманай зааг
Гол үгүүлэл: Манти

Мантинь Дэлхэйн ниитэ эзэлхүүнэй 70%-ийг эзэлдэг, ниитэдээ 2,890 км зузаан. Даралта манти ба сүмэй заагта ~140 ГПа (1.4 Maтм), температура 500 °C-900 °C (932 °F-1,652 °F) хоорондо хэлбэлзэхэ ба манти, гадаада сүмэй зааг дээрэ 4,000 °C (7,200 °F) байна. Мантиие үндэһэн 2 хэһэгтэ хубаадаг. Дээдэ болон доодо манти. Энэ хоёр үень бүрдүүлэгшэ эрдэс минералаараа илгагдана.

Холтоһон

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Гол үгүүлэл: Дэлхэйн холтоһон

Геологиин үүдэнһээ, Дэлхэйн холтоһониинь Дэлхэйн хамагай гадана талын хатуу бүрхөөл (литосфериин дээдэ хэһэг) болоод базальтлаг болон боржинлиг шулуунһаа тогтоно. Дэлхэйн ниитэ эзэлхүүнэй < 1 % эзэлнэ.

Тектоникын плита

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Гол үгүүлэл: Плитануудай тектоника

Литосферэнь тектоникын плитанууд гэжэ нэрэлэгдэхэ хэһэгүүдтэ хубаагдаһан (эбдэрһэн) байдаг болоод астеносферэ дээгүүр нүүжэ (хүбэжэ) байдаг байна. Ниитэдээ 7 томо плита, олон тооной жэжэг плитанууд байна.

Дэлхэйн гадаргуу

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Дэлхэйн ниитэ гадаргуугай 70,8 % уһаар (Далайгаар) бүрхэгдэнэ[21]. Далайн ёроолын гадаргуунь тэгшэ бус болоод уула нюрганууд (Далайн голшо нюруу), галта уула, хабсал, дэбисэг зэргэтэй байна[22]. Үлдэх 29,2 % нь хуурай газар болоод сүл, тэгшэ тала, үндэр уулас зэргэ геоморфологиин олон элементүүдһээ бүрдэнэ. Хуурай газарай гадаргуугай 75 % тунамал шулуулгаар хушагдана[23]. үлэхэ хэһэгтэнь магмын болон хубирмал шулуулаг тархана. Дэлхэйн газарай гадаргуу дээрэ хамагай үргэн тархалтатай эрдэсүүд бол кварц, хээрын жоншо, амфибол, гялтгануур, пироксен, оливин, кальцит, доломит зэргэ юм[24]. Дэлхэйн гадаргуунь тектоник хүдэлгөөн болон элэгдэл, үгэршһээ хамааран тасаралтагүй өөршэлэгдэдэг байна.

Дэлхэйн хуурай газарай хамагай нам дор сэгэнь далайн түбшэнһөө доошо 418 м-т оршохо Һүнэһэн тэнгис, хамагай үргэгдэһэн сэгэнь 8,848 м үргэгдэһэн Эверест орьёл юм. Эхэ газар дундажаар далайн түбшэнһөө дээшэ 686 м үргэгдэһэн байдаг[25].

Уһан мандал

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Гол үгүүлэл: Уһан мандал
Дэлхэйн уһан мандал

Дэлхэйн ниитэ гадаргуугай ехэнхинь уһаар бүрхэгдэһэн байдагаараа Наранай аймагайн бусад гарагуудһаа илгаатай болоод «Сэнхир Гараг» гэжэ нэрэлэгдэдэг. Дэлхэйн уһан мандал үндэһэндээ Дэлхэйн далайнуудһаа бүрдэхэ болобош, үүндэ баһа эхэ газарай тэнгис, нуур, гол мүрэн, газарай гадаргууһаа 2000 м хүрэтэр гүндэ оршохо гүнэй уһаные оруулдаг байна. Дэлхэйн хамагай гүн уһатай газар бол Номгон далайда оршохо Марианай хотигор (10,911 м гүн)[26]. Далайн дундажа гүн 3,794 м байдаг.

Далайн ниитэ масса 1.35 х 1018 тонно гү, али Дэлхэйн ниитэ массын 1/4400, эзэлхүүниинь 1,386 × 109 км³. Дэлхэй дээрхи ниитэ уһанай 97,5 % дабһатай уһан болоод үлэхэ 2,5 % сэбэр уһан юм. Сэбэр уһанай 68,7 % мүльһэн хэлбэрээр оршоно[27].

Далайн уһаниинь наранай энергиие ехэ хэмжээгээр шэнгээдэг ушар далайн уһанай температурын тархалтаар дэлхэйн саг уурал тодорхойлогдоно[28]. Үүнэй тод жэшээ бол ЭНСО (El Niño-Southern Oscillation) юм[29].

Агаар мандал

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Гол үгүүлэл: Агаар мандал
Дэлхэйн агаар мандал
A.
Агаар мандал.

Дэлхэйн агаар мандал гэжэ Дэлхэйн татаха хүсэндэ захирагдан, Дэлхэйн гадна талаар хүрээлэн байгаа хиин дабхргые хэлэнэ. Агаар мандалай 78 % азот, 20,95 % хүшэлтүрэгшэ, 0,93 % аргон, 0,038 % нүүрһэнтүрэгшын дабхар эһэл, 1 % уһанай уурал болон маша бага хэмжээтэй бусад хиинүүд байна. Эдэгээр хиинүүдые ниүлүүлээд бидэ агаар гэжэ нэрэлдэг. Агаар мандалиинь Наранһаа ерэхэ ультраягаан туяае шэнгээжэ, үдэр, һүниин температурын илгаае тогтоборжуулан, Дэлхэй дээрэ амидарал байха нүхэсэлые бүрдүүлнэ[30].

Гaзарай гадаргуу оршомын агаар мандалай дундажа температура 15 °C байдаг.

Дэлхэйн агаар мандал бол олон дабхартай:

Һара

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Гол үгүүлэл: Һара
Дэлхэйн, Һарын хороондо зай болон хэмжээн нюруутай масштабтай зураг

Һара — дэлхэйн ганса байгаалиин дахуул юм.

Дэлхэйн эрьелтэ ба орбита

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Дэлхэй тэнхлэгээрээ 23 саг, 56 минут, 4.091 секундта нэгэ бүтэн эрьедэг болоод[31] Наранһаа дундажаар 150 сая км зайда, 30 км/сек (108,000 км/саг) хурдатайгаар 365.2564 үдэртэ Нараниие нэгэ бүтэн тойрожо эрьелдэдэг.

Дэлхэйн тэнхэлигэнь Наран-Дэлхэйе дайраһан хабтагайтай харисуулхада 23,5 градусаар хазайһан байха ба энэнь Дэлхэй дээрэхи үбэл зунай уларил һолигдохо шалтагаан болоно.

Ниигэмэй газарзүй

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Гол үгүүлэл: Ниигэмэй газарзүй

Дэлхэйн хүн зониинь 2006 оной 2 һарын байдалаар 6,600,000,000 байгаа[32][33] болоод 2013 ондо 7 тэрбум, 2050 ондо 9.2 тэрбум хүрнэ гэһэн тоосоо байдаг[34]. Хүн зоной үсэлтэ ехэнхидээ хүгжэжэ бай гүрэнүүдтэ болоно. Дэлхэйн ниитэ гадаргуугай 1/8 хубинь хүнэй амидархада таарамжатай гэжэ тоосогдодог (2/3 хэһэгынь далай, үлэһэн газарай тэн хахадынь сүл газар (14 %)[35], өндөр уулс (27 %) зэргэ)[36].

2007 оной байдалаар тусгаар статустай 201 бэеэ даанхай орон, НҮБ-ын гишүүн 192 улас байна.

Мүн үзэхэ

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Зүүлтэ

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
  1. ↑ (2000) Allen's Astrophysical Quantities. Springer, 294. ISBN 0387987460. 
  2. ↑ (2000) David R. Lide: Handbook of Chemistry and Physics, 81st, CRC. ISBN 0849304814. 
  3. ↑ 3,0 3,1 Загбар:Cite conference
  4. ↑ Cazenave, Anny (1995). Ahrens, Thomas J.: Global earth physics a handbook of physical constants (PDF), Washington, DC: American Geophysical Union. ISBN 0-87590-851-9. Retrieved on 2008-08-03.  Архивировалһан 16 арба һара 2006 оной.
  5. ↑ Pidwirny, Michael (2006-02-02). «Surface area of our planet covered by oceans and continents.(Table 8o-1)» (University of British Columbia, Okanagan). Проверено 2007-11-26.
  6. ↑ Staff (2008-07-24). World. The World Factbook. Central Intelligence Agency. the original on 2010-01-05 үдэрһөө архивлагдаһан. 2008-08-05 үдэртэ хандаһан.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Williams, David R. (2004-09-01). Earth Fact Sheet. NASA. 2007-03-17 үдэртэ хандаһан.
  8. ↑ Yoder, C. F. (1995) p. 12.
  9. ↑ (2000) Allen's Astrophysical Quantities. Springer, 296. ISBN 0387987460. 
  10. ↑ 10,0 10,1 Dalrymple, G.B. (1991). The Age of the Earth. California: Stanford University Press. ISBN 0-8047-1569-6. 
  11. ↑ Энэ үеые сидеральна жэл гэжэ нэрлэдэг. Наранай үдэрэй тоо сидеральна үдэрэй тооһоо нэгээр бага, юундэб гэхэдэ Дэлхэйн Наранай тойрохо хүдэлөөн гарагай тэнхэлигэй тойрогто нэгэ нэмэлтэ эрьелтэ үүсхэнэ.
  12. ↑ Ahrens, Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants, p. 8.
  13. ↑ Ringnes, Truls; Aksnes, Kaare; Ramberg, Ivar; Bryhni, Inge (2024). Jorden. Store norske leksikon. 2024-07-04 үдэртэ хандаһан.
  14. ↑ R. Canup and E. Asphа.н.g (2001). «Origin of the Moon in a giant impact near the end of the Earth's formation». Nature 412: 708-712.
  15. ↑ Burton, Kathleen (November 29, 2000). Astrobiologists Find Evidence of Early Life on Land. NASA. the original on 2011-10-11 үдэрһөө архивлагдаһан. 2007-03-05 үдэртэ хандаһан.
  16. ↑ (1965) «How do supercontinents assemble?». American Scientist 92: 324–33. Проверено 2007-03-05.
  17. ↑ Paleoclimatology - The Study of Ancient Climates. Page Paleontology Science Center. 2007-03-02 үдэртэ хандаһан.
  18. ↑ Gould, Stephan J. (October , 1994). «The Evolution of Life on Earth». Scientific American. Проверено 2007-03-05.
  19. ↑ (1980) «Chemical composition of Earth, Venus, and Mercury». Proceedings of the National Academy of Science 71 (12): 6973–6977. Проверено 2007-02-04. Архивировалһан 18 долоо һара 2013 оной.
  20. ↑ Tanimoto, Toshiro (1995). Thomas J. Ahrens: Crustal Structure of the Earth. Washington, DC: American Geophysical Union. ISBN 0-87590-851-9. Retrieved on 2007-02-03.  Архивировалһан 16 арба һара 2006 оной.
  21. ↑ Pidwirny, Michael (2006). Fundamentals of Physical Geography. PhysicalGeography.net. 2007-03-19 үдэртэ хандаһан.
  22. ↑ Sandwell, D. T.; Smith, W. H. F. (2006-07-07). Exploring the Ocean Basins with Satellite Altimeter Data. NOAA/NGDC. 2007-04-21 үдэртэ хандаһан.
  23. ↑ Jessey, David. Weathering and Sedimentary Rocks. Cal Poly Pomona. the original on 2007-07-03 үдэрһөө архивлагдаһан. 2007-03-20 үдэртэ хандаһан.
  24. ↑ Minerals. Museum of Natural History, Oregon. the original on 2007-07-03 үдэрһөө архивлагдаһан. 2007-03-20 үдэртэ хандаһан.
  25. ↑ Mill, Hugh Robert (1893). «The Permanence of Ocean Basins». The Geographical Journal 1 (3): 230-234. Проверено 2007-02-25. Архивировалһан 25 хоёр һара 2007 оной.
  26. ↑ "Deep Ocean Studies". Ocean Studies. RAIN National Public Internet and Community Technology Center. 2006-04-02 үдэртэ хандаһан.
  27. ↑ World Water Resources and their use Beginning of the 21st Century" Prepared in the Framework of IHP UNESCO. State Hydrological Institute, St. Petersburg (1999). the original on 2006-08-08 үдэрһөө архивлагдаһан. 2006-08-10 үдэртэ хандаһан.
  28. ↑ Scott, Michon (April 24, 2006). Earth's Big heat Bucket. NASA Earth Observatory. 2007-03-14 үдэртэ хандаһан.
  29. ↑ Sample, Sharron (June 21, 2005). Sea Surface Temperature. NASA. the original on 2007-04-29 үдэрһөө архивлагдаһан. 2007-04-21 үдэртэ хандаһан.
  30. ↑ Earth's Atmosphere. NASA (October 8, 2003). 2007-03-21 үдэртэ хандаһан.[permanent dead link]
  31. ↑ Fisher, Rick (January, 30, 1996). Astronomical Times. National Radio Astronomy Observatory. the original on 2011-08-18 үдэрһөө архивлагдаһан. 2007-03-21 үдэртэ хандаһан.
  32. ↑ Currently it is closer to 6.6 billion than 6.5 billion. It will reach 6.6 billion in June 2007.
  33. ↑ David, Leonard. "Planet's Population Hit 6.5 Billion Saturday", Live Science, 2006-02-24. 2006-04-02-нд авсан. 
  34. ↑ World Population Prospects: The 2006 Revision. United Nations. 2007-03-07 үдэртэ хандаһан.
  35. ↑ (2007) «Updated world map of the Köppen-Geiger climate classification». Hydrology and Earth System Sciences Discussions 4: 439-473. Проверено 2007-03-31.
  36. ↑ Themes & Issues. Secretariat of the Convention on Biological Diversity. 2007-03-29 үдэртэ хандаһан.[permanent dead link]

Гадаада холбооһон

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Наранай аймаг
НаранҺагбаБаасанҺараДэлхэйФобос ба ДеймосМягмарЦерераБага гарагай бүһэПүрбэ (гараг)Пүрбын дахуулнуудБямбаБямбын дахуулнуудТэнгэриин ванТэнгэриин вангай дахуулнуудДалайн вангай дахуулнуудДалайн ванДэлхэйн вангай дахуулнуудДэлхэйн ванХаумеагийн дахуулнуудХаумеаМакемакеКюперийн бүһэДисномиаЭридаСарнисан дискОортын үүл
Наран · Һагба · Баасан · Дэлхэй · Мягмар · Церера · Пүрбэ · Бямба · Тэнгэриин ван · Далайн ван · Дэлхэйн ван · Хаумеа · Макемаке · Эрида
"https://bxr.wikipedia.org/w/index.php?title=Дэлхэй&oldid=72996" хуудаһанһаа абтаһан