Тархи хуудаһанай эхэ кодые хаража байна

[[Файл:Human brain midsagittal cut description.JPG|350px|мини|Хүнэй тархи:<br />1. Томо тархиин хахад бүмбэрсэг ([[Һүүлэй тархи]])<br />2. [[Таламус]] ([[Забһарай тархи]])<br />3. [[Гипоталамус]] ([[Забһарай тархи]])<br />4. [[Дунда тархи]]<br />5. [[Варолиин хүүргэ|Хүүргэ]]<br />6. [[Бага тархи]]<br />7. [[Уртабтар тархи]]<br />8. [[Нюрганай тархи]]]]
'''Тархи''' ({{mongolUnicode|ᠲᠠᠷᠢᠬᠢ|h}}, {{lang-la|cerebrum}}) [[хохимой]]н дотор байха түб мэдэрэлэй тогтолсооной [[эрхэтэн]] болохо эд. Тархи синаптик холболтотой олон тооной нейронуудһаа бүридэнэ. Эдэ холболтонууд дамжуулан харилсаха, мэдэрэлэй эсүүд бүхы организмын үйлэ ажалалгые хинаха эжэ бүрин сахилгаан сэгүүдые үүдхэдэг.

== Хүнэй тархиин бүридэл == 
[[Ухаанта хүн|Хүнэй]] тархинь [[хохимой]]н (габалын) хүнды дотор байрладаг. Тархиин хатуу гадар зөөлэн эдһээ [[нугаһан (анатоми)|нугаһанай]] шэнгэтэй забһараар тусгаарлагдаһан байна. Баялиг һудалай һүлжээ тархиин эдые [[хүшэлтүрэгшэ]]эр, шэмэ тэжээлээр хангана. Тархиин хэмжээ дундажаар 1300–1400 г. байна. [[Боро бодос]] үүсхэгшэ мэдэрэлэй эсүүдэй бэенүүд тархиин гадарда (тархиин холтоһодо) болон тархиин доторой [[сагаан бодос]]ой дунда болоно. Мэдэрэлэй 12 хос тархиһаа эхилнэ, энэ тоодо досоохи эрхэтэнэй ажаллалгые хүтэлхэ [[төөригшэ мэдэрэл]] ({{lang-la|nervus vagus}}). Энэнь симпатик эшэ хажууда ябана ба симпатик мэдэрэлэй адли эрхэтэндэ һалбари үгэдэг. Ехэнхи тохёолдолдо тэдэнэй үйлэдэл нүгөөдэ байдаг.

=== Тархиин хэһэгүүд ===
Тархи орёо бүтэсэтэй, энэнь хэд хэдэн хэһэгүүдһээ бүридэнэ.

[[Уртабтар тархи]] ({{lang-la|medulla oblongata}}) нугаһанай үргэлжэлэл юм. Энэнь [[зүрхэн]]эй үйлэ ажаллалгые, [[амисхал]]ые, [[эдиһэнээ шэнгээлтэ|эдиһэнээ шэнгээлтые]] болон [[хүлэрэлтэ|хүлэрэлтые]] ударидадаг. Уртабтар тархи ''[[Варолиин хүүргэ|Варолиин хүүргээр]]'' ({{lang-la|pons Varolii}}) тархиин бусад хэһэгтэ холбожо болоно.

Уртабтар тархи дээрэ [[бага тархи]] ({{lang-la|cerebellum}}) байна. Олон уршалаатай, хотирхойтой, һубагтай бага тархиин гадар ([[Тархиин холтоһон|холтоһон]], {{lang-la|cortex}}) боро бодосһоо бүридэлнэ. Бага тархи дотор сүмэ — боро бодосой багса — байдаг. Бага тархи хүдэлсын эб, бэеын тэнcүүри, хүдэлсын уялдаа холбоое хангадаг.

Уртабтар тархи, [[дунда тархи|дунда]] болон [[забһарай тархи]] холбоотой юм. Эдэ хэһэгүүдынь орёо хүдэлсын рефлекс, бодосой солилсоо болон досоо оршоной тогтомолые зохисуулна.

Забһарай тархи 3-дахи тархиин хобдолоор хубагдаһан хос [[таламус|таламусһаа]] (хараанай тобгор, ({{lang-la|thalamus}}) ба гипоталамусһаа ({{lang-la|hypothalamus}}) бүридэнэ. 

Мэдэрхын эрхэтэнүүдһээ абаһан бүхы мэдээсэл таламуста шэлжэнэ. Тэдэнь шухала бэшэ мэдээсэлые шүүнэ, шухала ажа холбогдолтой үйлэ ябадалай тохёолдолдо холтоһые ажалалгада оруулна.
Гипоталамус соо тархиин автономито үүргэ сугларжа байна: эндэ үлдэхын, садахын, ундаа хүрэлгын, бэеын температурын түбүүд хадгалдаг. Гипоталамусай нейронууд [[үншэн тархи]] (гипофиз, {{lang-la|hypophysis}}) зохисуулха нейрогормониие эльгээнэ.

Тархиин эгээн томо хэһэг — баруун, зүүн томо тархиин хахад бүмбэрсэгүүд байна. Зүүн хахад бүмбэрсэг бэеын баруун талые ударидана, баруун хахад бүмбэрсэг зүүн талые ударидана. Хахад бүмбэрсэгүүд холтоһотой байна. Холтоһоной гадарынь уршалаа, хотирхой, һубаг ушарһаа маша ехэ байна. Һубагууд тархиин хахад бүмбэрсэгые  4 хубида (духын хуби, зулайн хуби, сохын хуби, дагзын хуби) хубаана. Духын хуби [[балсан]]гай хүдэлөөниие хинаха түб юм.

== Ном зохёол ==
* Драгомилов А.Г., Маш Р.Д. «Биология. Человек», 8 класс: Учебник для учащихся 8 класса общеобразовательных учреждений. - 2-е изд., переработ. - М.: Вентана-Граф, 2004. - 272 с.: ил.

== Холбооһон ==
{{commonscat|brain}}

{{1000 үгүүлэл}}

[[Категори:Анатоми]]
[[Категори:Мэдэрэлэй системэ]]

{{biology-stub}}