Хүбшэтэн хуудаһанай эхэ кодые хаража байна

{{Таксон
| name              = Хүбшэтэн (Chordata)
| regnum            = [[Амитан]]
| images_set = {{4 зураг|im1=Branchiostoma lanceolatum.jpg|cap1=Ланцетник|im2=Panthera tigris sumatran subspecies.jpg|cap2=Суматрын бар|im3=Turdus migratorius 4494.jpg|cap3=Зайгуул нохой дуудааша|im4=YellowPerch.jpg|cap4=Шара алгана}}
| domain = [[Эукариот]]
| phylum = '''Хүбшэтэн''' (Chordata)
| phylum_authority = ([[Уильям Бэтсон|Bateson]], [[1885]])
| parent = Deuterostomia
| rang = Тип
| syn =
| typus =
| children name =
| children =
| range map =
| range map caption =
| range map width =
| range legend =
| iucnstatus =
| wikispecies = Chordata
| commons = Category:Chordata
| iucn =
| itis = 158852
| ncbi = 7711
| eol =
| grin =
| ipni =
}}
'''Хүбшэтэн''' ({{lang-la|''Chordata''}}) — [[дахин аматан]] [[амитан|амитадай]] хүрээ. Хүбшэтэн амитад ''хүбшэн'' нэрэтэй мезодермаль тэнхэлэгэй араг яһанай дэргэдэһээ тодорхойлогдоно, дээдэ хэлбэри [[Һээр нюргатан|һээр нюргань]] һолино. Хүбшэтэн түрэлһээ дагуу мэдэрэлэй тогтолсооной бүтэсэ, үйлэ ажалалгаа амитадта хамагай үндэр байра һуури эзэлжэ байна. Энэ [[Дэлхэй]]дэ хүбшэтэнһээ дээшэ 60,000 зүйл, [[ОХУ|Россида]] 4300 зүйл байдаг.<ref name=autogenerated1>[http://www.zin.ru/projects/zooint_r/zi2.htm ZOOINT Part21]</ref>.

== Үзэл баримталал ==
Хүбшэтэн үзэл баримталал [[һээр нюргатан]] амитадые, зарим һээр нюргагүй амитадые нэгэдхэдэг. Тэдэнэй амидаралай циклэй наад захань тодорхой хугасаанда бүхы ''хүбшэтэн'' хүбшэтэй, хүнды нюрганай мэдэрэлэй сошортой, [[загаһан]]ай хэрээһэнэй илгаатай, эндостильтай болон гургалдай дараа байрлуулһан һүүлтэй байна. Хүбшэтэн түрэл гурбан дэд хэбшэлэй хубаажа болоно: [[Cephalochordata|толгой хүбшэтэн]] (''Cephalochordata''), [[Tunicata|туникадууд]] (''Tunicata''), [[һээр нюргатан]] (''Vertebrata'') — габалай яһаниинь сорын ганса дэд хэбшэл.

== Бүтэсын онсолигууд ==
[[Файл:BranchiostomaLanceolatum PioM.svg|thumb|right|700px|[[Ланцетник]] жээшэгээр ''Cephalochordata'' бүридэлэй зураг: 1 — [[Мэдэрэлэй хоолой]]н урда хэһэгтээ бүдүүн («[[уураг тархи]]»); 2 — [[хүбшэн]]; 3 — мэдэрэлэй таталга («[[нугарһан]]»); 4 — һүүлэй һэрбээ; 5 — [[хонзооһон]]; 6 — [[гэдэһэ дотор]]; 7 — [[Шуһанай ябаса|һудаһан]]; 8 — [[зангалай]]н хүндын нүхэн (атриопор); 9 — зангалайн хүнды; 10 — бахалуурай ([[зангалай]]н) забһар; 11 — [[бахалуур]]; 12 — [[аманай хүнды]]; 13 — аман хажуудын [[тэмтэрүүл]]; 14 — [[аман|аманай нүхэн]]; 15 — [[бэлгын булшархай]] ([[хибһэн]] гү, али [[үндэгэбшэ]]); 16 — [[нюудэн]]; 17 — [[мэдэрэл]]; 18 — метаплевраль эбхэлеэ; 19 — [[эльгэн|мухар эльгэнэй һалаа]]. [[Амисхал]] (хиин андалдалга): хүхэ һуршань [[хүшэлтүрэгшэ]] баянтай уһанай оролгые тэмдэглэдэг, улаан һуршань — [[нүүрһэнтүрэгшын дабхар эһэл]] баянтай уһанай гаралга.]]
Хүбшэтэн — [[хоёр талын симметри]]да тодорхойлогдоһон [[амитан|амитадай]] хүрээ, хүгжэлэй тодорхойн үе шатанда дарааха шэнжэ тэмдэгтэй:
* [[Хүбшэн]] — [[гэдэһэн]]эй хоолойн нюрганай талын хүрхылгэлгээр байгуулһан [[энтодерма|энтодермын]] гаралһан уян хатан барюул. [[Һээр нюргатан|Һээр нюргатадай]] хүбшэн [[үрэ хүбрэл]]эй хүгжэлэй ябасада бүрэн гү, али хэһэгшэлэн [[һээр нюрга]] байгуулһан [[мэнгээрһэн]]эй, [[яһан]]ай эдээр һолигдоно.
* [[Мэдэрэлэй системэ|Мэдэрэлэй хоолой]], дорсаль байрладаг. Һээр нюргатадта [[уураг тархи]]да, [[нугарһан]]да хүгжэлнэ.
* [[Зангалайн забһар]] — [[бахалуурай хоолой]]до хоһолһон нүхэн. Доодо хүбшэтэд шүүлтэ уһан хангамжа оролсоһон. Газарай [[һээр нюргатан|һээр нюргатадта]] зангалайн забһар үрэ хүбрэлэй шатада хэрээһэн уутаар байгуулгана.
* Булшанай [[һүүл]] — бэеын хонзооһон дараа хэһэг.
* [[Эндостиль]] — бахалуурай хэблын талада хобол. Доодо хүбшэтэд (фильтратор) энэ хэһэгдэ хоолой хэһэг шуглуулха, улаан хоолой руу тэдэные сүлөөлжэ туһалха саляа үйлэдбэрилһэн.

== Ангилал ==
Хүбшэтэн хүрээ, '''Chordata'''
* Дэд хүреэн '''Tunicata''' гү, али '''Urochordata''' (туникат, гү, али урохордат)
**** Анги '''Ascidiacea''' (асциди)
**** Анги '''[[Thaliacea]]''' 
**** Анги '''Appendicularia''' ([[аппендикуляри]])
**** Анги '''[[Sorberacea]]'''
* Дэд хүреэн '''Cephalochordata''' гү, али '''Acraniata''' (толгойн хүбшэтэн ''гү, али'' цефалохордовые)
**** Анги '''Leptocardii''' ([[ланцетник]])
* Дэд хүреэн '''Vertebrata''' гү, али '''Craniata''' ([[һээр нюргатан]])
**** Анги '''Agnatha''' ([[хасартагүй]])
***** Дэд анги '''[[Myxinoidea]]''' (миксиноид)
***** Дэд анги '''[[Petromyzontida]]'''
***** Дэд анги '''[[Conodonta]]''' †
***** Дэд анги '''[[Pteraspidomorphi]]''' †
** Инфратип '''Gnathostomata'''
**** Анги '''Placodermi''' ([[плакодерма]]) †
**** Анги '''Acanthodii''' ([[акантода]]) †
**** Анги '''Chondrichthyes''' ([[мэнгээрһэнэй загаһан]])
***** Дэд анги '''Elasmobranchii''' ([[хабтагай зангалайтан]]): [[абарга загаһан]], [[скат]]
***** Дэд анги '''[[Holocephali]]'''
**** Анги '''Osteichthyes''' ([[яһатай загаһан]])
***** Дэд анги '''Actinopterygii''' ([[туяа үдэтэй загаһан]])
***** Дэд анги '''Sarcopterygii''' ([[һэлюур үдэтэй загаһан]])
*** Баг '''Tetrapoda''' ([[дүрбэн хүлтэн]])
**** Анги '''Amphibia''' ([[газар уһанай амитан]] гү, али амфиби),
**** Анги '''Reptilia''' ([[мүлхигшэд]] ''гү, али'' рептили)
***** Дэд анги '''Anapsida''' ([[анапсида]])
***** Дэд анги '''Diapsida''' ([[диапсида]])
**** Анги '''Aves''' ([[шубуун]])
**** Анги '''Mammalia''' ([[хүхэтэн]])

== Зүүлтэ ==
{{зүүлтэ}}

== Мүн үзэхэ ==
* [[Һээр нюргагүй]]
* [[Амитад]]
* [[Хүхэтэн]]

== Ном зохёол ==
* {{книга|автор = Н. Н. Гуртовой, Б. С. Матвеев, Ф. Я. Дзержинский.|заглавие = Практическая зоотомия позвоночных (низшие хордовые, бесчелюстные, рыбы)|ссылка = http://lib.prometey.org/?id=14441&page=9|место = М.|издательство = Высшая школа|год = 1976|страницы = 351}}
* Биологический энциклопедический словарь под редакцией М. С. Гилярова и др., М., изд. Советская Энциклопедия, [[1989]].

{{1000 үгүүлэл}}

[[Категори:Амитад]]


{{animal-stub}}