Цэдэн Дон
| Цэдэн-Жаб Дондупович Дондубон | |
| Түрэһэн үдэр: |
31 3 һарын (13 4 һарын) 1905 оной |
|---|---|
| Түрэһэн газар: | |
| Эрхэтэнэй харьяалал: | |
| Наһа бараһан үдэр: |
1938 оной 6 һарын 14 (33 наһатай) |
.svg){kind=small}
Цэдэн-Жаб Дондупович Дондубон (1905—1938, Буряад Улас) Буряадай АССР-эй Бэшүүрэй аймагай Аяга нютагта таряашанай бүлэдэ 1905 ондо түрэһэн юм. Ерээдүйн уран зохёолшо багаһаа хойшо ухаансар һүбэлгэн, һонюушархуу юм һэн. Таба наһатай байхадаа, монгол бэшэг мэдэхэ болоһон, зургаатайдаа хоёр класстай һургуулида (табан жэл соо һурадаг) ороод, тэрэнээ 1922 ондо эрхимээр дүүргэбэ.
Энэ үедэ гэр бүлэеэ хамгаалха ганса хүниинь болоһон дээрэһээ саашаа һуралсалаа үргэлжэлүүлхэ аргагүй болоһон юм. Ц. Дон шэнэ совет засаг бүхэжүүлхэ хэрэгтэ залуу наһанһаа хойшо эдэбхитэй оролсобо.
1928 онһоо Ц. Дон «Буряад-Монголой үнэн» сониной редакцида хүдэлжэ эхилээд, 1930 онһоо харюусалгата редактор болобо. Сурбалжалагшын ажал һайн зохёол бэшэхэ ехэ һургуулинь боложо үгөө һэн. Уран зохёолшо бодото байдал нюдөөрөө хаража, ниитын ажабайдалай орёо хүшэр үзэгдэлнүүдые гүнзэгыгөөр шэнжэлжэ үзэдэг байгаа.
Хурса бэлигтэй уран зохёолшо Ц. Дон оройдоо гушан гурба хүрөө һэн. Энэ богонихон наһан соогоо прозоор, шүлэгөөршье эрхим һайн зохёолнуудые бүтээжэ үрдеэ. Гадна, публицистическэ, шүүмжэлэлэй статьянуудые бэшэдэг, оршуулга хэдэг, ниитын туйлай ехэ хүдэлмэри ябуулдаг байгаа.
1935 ондо Буряад-Монголой АССР-эй арадай гэгээрэлэй комиссараар томилогдоо, 1936 онһоо 1937 он болотор Буряадай номой хэблэлдэ хүдэлһэн намтартай.
Ц. Доной «Шуһата хюдалга» гэжэ түрүүшын рассказ 1930 ондо «Тэмсэлэй шэмэг» гэжэ сэтгүүлдэ толилогдоһон юм. 1927 ондо буряадай литературын түүхэдэ эгээн тү- рүүшын туужа — «Хиртэһэн һара» гэжэ зохёолынь хэблэлһээ гараа бэлэй. Туужа соогоо автор урдын барга зан заншалай эбдэрэн түригдэжэ, шэнэ байдалда, хамтын ажалда буряад зоной орожо байһые тобойсо зураглажа шадаа бэлэй.
1935 ондо Ц. Дон «Брынзын санха» гэжэ томохон туужа, 1936 ондо «Үбгэн Жэбжээнэй Мэргэн» гэжэ үльгэр-поэмэ хэблэн гаргаа. Бэлигтэ уран зохёолшын гушаад онуудта бэшэһэн зохёолнууд ганса урдын байдал тухай юрэ хөөрөөд үнгэрнэ бэшэ, мүн мүнөөдэрэйнгөө ажабайдал зүбөөр ойлгожо, эгээн һайн һайханаа аршалан тэмсэхээр һургана гээшэ.
1937-1938 онуудай хардалга мүрдэлгын харата муухай сагта буруугаар гэмнэгдэжэ тамалуулһан, алуулһан юм.1958 ондо нэрэнь сагааруулагдаа.