Заан хуудаһанай эхэ кодые хаража байна

{{Таксон
| name = Заан
| image =African Bush Elephant.jpg
| image_width =200px
| image_caption =Африкын заан
| regnum = [[Амитан]]
| phylum = [[Хүбшэтэн]]
| subphylum = [[Һээр нюргатан]]
| superclass = [[Дүрбэн хүлтэн]]
| classis = [[Хүхэтэн]]
| ordo = [[Хошуутан]]
| familia = '''Elephantidae'''
| genus = ''Elephas'', ''Loxodonta''
| familia_authority = [[Джон Эдвард Грей|Грей]], 1821
}}
{{Хадамал
|монгол_бэшэг =[[Файл:Jagan.PNG]]
|кирилл_буряад =заан
|кирилл_монгол =заан
|кирилл_хальмаг =зан
}}
'''Заан''' гээшэ одоогоор хуурай газар дээрэхи эгээн томо [[хүхэтэн|һүн тэжээлтэн]] [[амитан]] юм. Манай гараг дээрэ 400 үлүү түрэл зүйлэй заан нютаглажа байһанһаа [[Энэдхэгэй заан|Энэдхэгэйхи]] болон [[Африкын заан|Африкынхи]] гэһэн юрэнхы 2 түрэл үлөө һэн. [[Африкын заан]] бэеэр томо ба томо [[шэхэн|шэхэтэй]] байна. Мүн эмэ Африкын заан һоёотой байхада Энэдхэгэй эмэ заанда һоёогүй. Заанай тоо толгой багадхаһаар байдаг ба 2007 оной шудалгаар Африкын түби газарта 470,000-690,000 оршом байна.

== Анатоми ==
Эгээн томо заан 1956 ондо [[Ангола]] уласта бүридхэгдэһэн байдаг. Мүрын үндэрынь 4,2 метр ба шэгнүүрынь 12 тонно байгаа һэн. Эмэ заан 22 һарын турша үрэ түлөө тээдэг ба энэнь хуурай газарай амитадһаа эгээн удаанда тоосогдоно. Дүнгэжэ түрэһэн заанай тугал дундажаар 120 кг байна. Заан 50-70 наһалха ба эгээн үндэр наһалһаниинь 82 хүрэһэн тэмдэглэл бии.
Зааниинь ута хамар (хошуу), томо шэхээрээ онсолиг ба богони хүзүүтэй. Зогсожо байхадаа амаа газар хүргэжэ шадахагүй тула үбдэгөө нугалан тонгойхо гү, али балсанлиг ута хамараа ашаглан хоол тэжээл, уһа гэхэ мэтые амандаа абажа хэдэг. Мүн хамраараа уһа һороод бэе рүүгээ сэсэрэн уһалжа сарсуулна. Заанай хамарай үзүүр маша уян зөөлэн эблиг ба һамар зэргын жаахан зүйлыешье шадабарилгаар шэмхэн абажа шадана.

Үнэрлэхэ шадабари һайн хүгжэһэн ба хамараа үндэртэ һунгажа һалхяар үлээгдэн ерэхэ үнэрые илгадаг. Соносол мүн һайн болобошье хараа муутай, үнгэ илгахагүй. Заанай томо шэхэниинь һудаһаар дүүрэн ба энэнь гүйһэн шуһые хүргэжэ бэеэ сарсуулхада туһалдаг гэжэ эрдэмтэд үзэдэг ажа.
Африкын эрэ заанай һоёоной ута 3,5 метр, шэгнүүрынь 90 кг хүрэхэ тохёолдол бии. Хобор, үндэр үнэ хүрэхэ һоёонһоо боложо хулгайн аншадай гарта үртэжэ алуулхань үсөөнгүй бэлэй.

== Классификаци ==
[[Файл:Elefants comparative anatomy.png|thumb|right|Энэдхэгэй заан ('''1''') ба Африкын заан ('''2''') харисуулһан толгойн ба бэеын хэб шэнжэ]]
Заанай омогто хоёр түрэлдэ хамаарха заануудай оршон үеын гурбан<ref>[http://www.bucknell.edu/msw3/browse.asp?id=11500002 ''Elephantidae''] в книге Wilson D. E. & Reeder D. M. (editors). 2005. [[Mammal Species of the World]]. A Taxonomic and Geographic Reference (3rd ed.). — Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2 vols. (2142 pp.) ISBN 978-0-8018-8221-0 [http://www.google.com/books?id=JgAMbNSt8ikC&printsec=frontcover&hl=ru]</ref> (үмэнэнь зүбхэн хоёр гаргаһан<ref name="в">[http://zmmu.msu.ru/personal/pavlinov/mam_world/paenung.htm Отряд Хоботные — Proboscidea] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305034840/http://zmmu.msu.ru/personal/pavlinov/mam_world/paenung.htm |date=2016-03-05 }} // Павлинов И. Я. Систематика современных млекопитающих. — {{М.}}: изд-во МГУ, 2003. — 297 с.</ref>) зүйл, относящихся к двум родам, и несколько древних вымерших родов<ref name="а" /><ref name="б">[http://paleodb.org/cgi-bin/bridge.pl?a=checkTaxonInfo&taxon_no=43264&is_real_user=1 The Paleobiology Database: ''Elephas'']{{Dead link|date=March 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>:
* Африкын заан — {{lang-la|Loxodonta}}
** Саваннын заан — {{lang-la|Loxodonta africana}}
** Ойн заан — {{lang-la|Loxodonta cyclotis}}
** {{lang-la|Loxodonta creutzburgi|}} †
* Энэдхэгэй заан — {{lang-la|Elephas|Индийские слоны}}
** Энэдхэгэй заан — {{lang-la|Elephas maximus|Индийский слон}}
** {{lang-la|Elephas beyeri|}} †
** {{lang-la|Elephas chaniensis|}} †
** {{lang-la|Elephas creticus|}} †
** {{lang-la|Elephas cypriotes|}} †
** {{lang-la|Elephas falconeri|}} †
** {{lang-la|Elephas melitensis|}} †
** {{lang-la|Elephas moghrebiensis|}} †
** {{lang-la|Elephas nawataensis|}} †
** {{lang-la|Elephas priscus|}} †
* Арсалан заан — † {{lang-la|Mammuthus}}, 10 000 жэлэй урда усадхаһан.
** {{lang-la|Mammuthus columbi|}} †
** {{lang-la|Mammuthus exilis|}} †
** {{lang-la|Mammuthus hayi|}} †
** {{lang-la|Mammuthus imperator|}} †
** {{lang-la|Mammuthus lamarmorae|}} †
** {{lang-la|Mammuthus meridionalis|}} †
** {{lang-la|Mammuthus primigenius|}} †
** {{lang-la|Mammuthus trogontherii|}} †
* {{lang-la|Primelephas|}} †
** {{lang-la|Primelephas korotorensis|}} †
* {{lang-la|Stegodibelodon|}} †
** {{lang-la|Stegodibelodon schneideri|}} †
* {{lang-la|Stegodon|Стегодоны}} †
** {{lang-la|Stegodon florensis|}} †
** {{lang-la|Stegodon kaisensis|}} †
** {{lang-la|Stegodon luzonensis|}} †
** {{lang-la|Stegodon mindanensis|}} †
** {{lang-la|Stegodon sompoensis|}} †
** {{lang-la|Stegodon sondaari|}} †
** {{lang-la|Stegodon sumbaensis|}} †
** {{lang-la|Stegodon syrticus|}} †
** {{lang-la|Stegodon trigonocephalus|}} †
* {{lang-la|Stegolophodon|}} †
** {{lang-la|Stegolophodon sahabianus|}} †
* {{lang-la|Stegotetrabelodon|}} †
** {{lang-la|Stegotetrabelodon lybicus|}} †
** {{lang-la|Stegotetrabelodon orbus|}} †
** {{lang-la|Stegotetrabelodon syrticus|}} †
* {{lang-la|Paratetralophodon|}} †
* {{lang-la|Palaeoloxodon|}} †
** {{lang-la|Palaeoloxodon antiquus|}} †
** {{lang-la|Palaeoloxodon mnaidriensis|}} †
** {{lang-la|Palaeoloxodon naumanni|}} †
** {{lang-la|Palaeoloxodon recki|}} †
** {{lang-la|Palaeoloxodon tokunagai|}} †

[[Шулуужашаһан]] заанууд эртэ [[миоцен]]ой галабһаа мэдэжэ байна<ref name="а">{{Cite web |title=The Paleobiology Database: ''Elephantidae'' |url=http://paleodb.org/cgi-bin/bridge.pl?a=checkTaxonInfo&taxon_no=43263&is_real_user=1 |accessdate=2015-04-16 |archivedate=2016-03-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303191400/http://fossilworks.org/bridge.pl?action=taxonInfo&is_real_user=1&taxon_no=43263 }}</ref>.

== Зүүлтэ ==
{{зүүлтэ}}

== Ном зохёол ==
* {{Cite book|editor=Shoshani, J.|year=2000|title=Elephants: Majestic Creatures of the Wild|publisher=Checkmark Books|isbn=0-87596-143-6}}
:* {{Cite book|author=Shoshani, J.; Shoshani, S. L|contribution=What is an Elephant?|pages=14–15}}
:* {{Cite book|author=Shoshani, J|contribution=Comparing the Living Elephants|pages=36–51}}
:* {{Cite book|author=Shoshani, J|contribution=Anatomy and Physiology|pages=66–80}}
:* {{Cite book|author=Easa, P. S|contribution=Musth in Asian Elephants|pages=85–86}}
:* {{Cite book|author=Moss, C|contribution=Elephant Calves: The Story of Two Sexes|pages=106–13}}
:* {{Cite book|author=Payne, K. B.; Langauer, W. B|contribution=Elephant Communication|pages=116–23}}
:* {{Cite book|author=Eltringham, S. K|contribution=Ecology and Behavior|pages=124–27}}
:* {{Cite book|author=Wylie, K. C|contribution=Elephants as War Machines|pages=146–48}}
:* {{Cite book|author=McNeely, J. A|contribution=Elephants as Beasts of Burden|pages=149–50}}
:* {{Cite book|author=Smith, K. H|contribution=The Elephant Domestication Centre of Africa|pages=152–54}}
:* {{Cite book|author=McNeely, J. A|contribution=Elephants in Folklore, Religion and Art|pages=158–65}}
:* {{Cite book|author=Shoshani, S. L|contribution=Famous Elephants|pages=168–71}}
:* {{Cite book|author=Daniel, J. C|contribution=The Asian Elephant Population Today|pages=174–77}}
:* {{Cite book|author=Douglas-Hamilton, I|contribution=The African Elephant Population Today|pages=178–83}}
:* {{Cite book|author=Tuttle, C. D|contribution=Elephants in Captivity|pages=184–93}}
:* {{Cite book|author=Martin, E. B|contribution=The Rise and Fall of the Ivory Market|pages=202–07}}
:* {{Cite book|author=Shoshani, J|contribution=Why Save Elephants?|pages=226–29}}
* {{Cite book|author=Sukumar, R.|year=2003|title=The Living Elephants: Evolutionary Ecology, Behaviour, and Conservation|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-510778-4}}
* {{Cite book|author=Kingdon, J.|year=1988|title=East African Mammals: An Atlas of Evolution in Africa, Volume 3, Part B: Large Mammals  |publisher=Academic Press|isbn=0-12-408355-2}}
* {{Cite book|author=Wylie, D.|year=2009|title=Elephant|publisher=Reaktion Books|isbn=978-1-86189-397-0}}

== Холбооһон ==
* [http://elephant.kulichki.net/ Фонд Защиты Слонов]
* [http://mega.km.ru/animal_2002/Encyclop.asp?Topic=topic_sko207bes Энциклопедия животных: Слоны]
* [http://www.mirnov.ru/arhiv/mn793/mn/05-3.php Слоны рисуют только по команде] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150617001630/http://mirnov.ru/arhiv/mn793/mn/05-3.php |date=2015-06-17 }}
* [http://mirzhivotnih.ru/category/308 Слоны] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190104203537/http://mirzhivotnih.ru/category/308 |date=2019-01-04 }}, статья

{{1000 үгүүлэл}}

[[Категори:Хүхэтэн амитан]]