Унгар хуудаһанай эхэ кодые хаража байна

{{Инфобокс улас
| conventional_long_name      = Унгар
| common_name                 = Унгар
| native_name                 = Magyarország / Мадярорсааг ([[Унгар хэлэн|Унгар]])
| image_flag                  = Flag of Hungary.svg
| image_coat                  = Coat_of_arms_of_Hungary.svg
| symbol_type                 = {{nowrap|[[Унгар уласай һүлдэ|Түрын һүлдэ]]}}
| flag_type                   = {{nowrap|[[Унгар уласай туг|Түрын туг]]}}
| symbol_width                = 50px
| national_motto              = 
| national_anthem             = "[[Himnusz]]" ([[Унгар хэлэн|Унгар]])<ref>{{cite web |url=http://magyarnews.org/news.php?viewStory=619|title=The Story Behind the Hungarian National Anthem |publisher=Jules S. Vállay |access-date=8 May 2017}}</ref><br />(буряадаар:"Түрын дуулал")<div style="padding-top:0.5em;">[[File:Hungarian national anthem, performed by the United States Navy Band (1997 arrangement).mp3|center]]</div>
| image_map                   = EU-Hungary.svg
| map_caption                 = 
| capital                     = [[Файл:Coa_Hungary_Town_Budapest_big.svg|21px]] [[Будапешт]]
| coordinates                 = {{Coord|47|26|N|19|15|E|type:city}}
| largest_city                = capital
| official_languages          = [[Унгар хэлэн|Унгар]]
| ethnic_groups               = 98.3% [[Унгаршууд]] </br>3.2% [[Унгар дахи Цыганууд|Цыганууд]] </br>1.8% [[Унгарай германшууд|Германшууд]] </br>1% мэдэгдээгүй<ref name="census 2016">{{cite book|last=Vukovich|first=Gabriella|url=http://www.ksh.hu/docs/hun/xftp/idoszaki/mikrocenzus2016/mikrocenzus_2016_12.pdf|title=Mikrocenzus 2016 – 12. Nemzetiségi adatok|trans-title=2016 microcensus – 12. Ethnic data|language=hu|work=Hungarian Central Statistical Office|location=Budapest|year=2018|access-date=10 January 2019|isbn=978-963-235-542-9}}</ref>
| ethnic_groups_year          = 2016
| religion_year               = 2011
| religion_ref                = 
| religion                    = 54.3% [[Христосой шажан|Христосой]]</br>18.2% шажангүй </br>0.3% бусад </br>27.2% харюулагүй
| demonym                     = 
| government_type             = {{nowrap|[[Нэгэдэмэл улас|Нэгэдэмэл]] </br>[[Парламентай систем|парламентай]]</br> [[Унгарай Үндэhэн хуули|үндэhэн хуулита]] </br>[[бүгэдэ найрамдаха улас|бүгэдэ найрамдаха </br>улас]]}}
| leader_title1               = [[Унгар уласай Юрэнхылэгшэ|Юрэнхылэгшэ]]
| leader_name1                = [[Каталин Новак]]
| leader_title2               = [[Унгар уласай Юрэнхы сайд|Юрэнхы сайд]]
| leader_name2                = [[Виктор Орбан]]
| leader_title3               = [[Унгарай Уласай Хуралай Түрүүлэгшэдын жагсаалта|Уласай </br>Хуралай </br>Түрүүлэгшэ]]
| leader_name3                = [[Ласло Кёвер]]
| legislature                 = ''[[Уласай Хурал (Унгар)|Уласай Хурал]]''
| sovereignty_type            = [[Унгарай Түүхэ|Түүхэ]]
| established_event1          = [[Унгарай гүнлиг]]
| established_date1           = 895<ref>{{cite book|title=Encyclopedia Americana: Heart to India|url=https://books.google.com/books?id=igzYAAAAMAAJ|volume=1|year=2006|publisher=Scholastic Library Pub.|isbn=978-0-7172-0139-6|page=581}}</ref>
| established_event2          = [[Унгарай хаанта улас|Христосой </br>хаанта улас]]
| established_date2           = 1000 оной </br>12 һарын 25<ref>University of British Columbia. Committee for Medieval Studies, [https://books.google.com/books?id=xV7xAAAAMAAJ Studies in medieval and renaissance history], Committee for Medieval Studies, University of British Columbia, 1980, p. 159</ref>
| established_event3          = [[1222 оной Алтан Булла|1222 оной </br>Алтан Булла]]
| established_date3           = 1222 оной </br>12 һарын 24
| established_event4          = {{nowrap|[[Мохачай тулалдаан]]}}
| established_date4           = 1526 оной </br>8 һарын 29
| established_event5          = {{nowrap|[[Будын бүһэлэлтэ (1686)|Будын сүлөөлэлгэ]]}}
| established_date5           = 1686 оной </br>9 һарын 2
| established_event6          = {{nowrap|[[1848 оной Унгарай Хубисхал|1848 оной Хубисхал]]}}
| established_date6           = 1848 оной </br>3 һарын 15
| established_event7          = [[Австри-Унгар]]
| established_date7           = 1867 оной </br>3 һарын 30
| established_event8          = [[Трианоной гэрээ]]
| established_date8           = 1920 оной</br>6 һарын 4
| established_event9          = [[Унгарай Түүхэ#Гурбадугаар Бүгэдэ Найрамдаха Улас (1989 онһоо)|3-р Бүгэдэ </br>найрамдаха улас]]
| established_date9           = 1989 оной</br>10 һарын 23
| established_event10         = [[Европын Холбоо|Европын Холбоондо]] </br>[[2004 оной Европын холбооной үргэдэлгэ|нэгэдэһэн]]
| established_date10          = 2004 оной </br>5 һарын 1
| area_km2                    = 93,030<ref name=area>{{cite web |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/hungary/|title=Hungary |publisher=CIA The World Factbook |access-date=27 March 2014}}</ref>
| area_rank                   = 108
| area_sq_mi                  = 35,919 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
| percent_water               = 3.7<ref>{{Cite web |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/hungary/ |title=CIA World Factbook weboldal |access-date=3 June 2009 }}</ref>
| population_estimate         = 9,730,000<ref>{{cite web|url=http://www.ksh.hu/pls/ksh/docs/eng/xstadat/xstadat_annual/i_wdsd003c.html|title=STADAT – 1.1. Népesség, népmozgalom (1941–)|website=www.ksh.hu|access-date=12 June 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190620140533/http://www.ksh.hu/docs/hun/xstadat/xstadat_eves/i_wnt001c.html|archive-date=20 June 2019|url-status=live}}</ref>
| population_estimate_year    = 2021
| population_estimate_rank    = 91
| population_density_km2      = {{#expr:9769526/93030 round 0}}
| population_density_sq_mi    = {{#expr:9769526/35919 round 0}} <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
| population_density_rank     = 78
| GDP_PPP                     = {{decrease}} $316.342 </br>тэрбүм<ref name="IMFWEOHU">{{cite web|url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2020/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=107&pr.y=18&sy=2017&ey=2024&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=944&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=|title=World Economic Outlook Database, October 2020|publisher=[[International Monetary Fund]] |website=IMF.org |access-date=20 October 2020}}</ref>
| GDP_PPP_year                = 2020
| GDP_PPP_rank                = 53
| GDP_PPP_per_capita          = {{decrease}} $32,434<ref name="IMFWEOHU"/>
| GDP_PPP_per_capita_rank     = 41
| GDP_nominal                 = {{decrease}} $149.939 </br>тэрбүм<ref name="IMFWEOHU"/>
| GDP_nominal_year            = 2020
| GDP_nominal_rank            = 53
| GDP_nominal_per_capita      = {{decrease}} $15,373 <ref name="IMFWEOHU"/>
| GDP_nominal_per_capita_rank = 45
| Gini                        = 28.0 <!--number only-->
| Gini_year                   = 2019
| Gini_change                 = decrease <!--increase/decrease/steady-->
| Gini_ref                    = <ref name=eurogini>{{cite web |url=https://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tessi190&plugin=1 |title=Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey |publisher=[[Eurostat]] |website=ec.europa.eu |access-date=17 April 2020}}</ref>
| Gini_rank                   = 16
| HDI                         = 0.854 <!--number only-->
| HDI_year                    = 2019
| HDI_change                  = increase <!--increase/decrease/steady-->
| HDI_ref                     = <ref name="UNHDR">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|title=Human Development Report 2020|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=15 December 2020|access-date=15 December 2020}}</ref>
| HDI_rank                    = 40
| currency                    = [[Унгарай форинт|Форинт]]
| currency_code               = HUF
| time_zone                   = [[Түб Европын Саг|CET]]
| utc_offset                  = +1
| utc_offset_DST              = +2
| time_zone_DST               = [[Түб Европын Зунай Саг|CEST]]
| calling_code                = +36
| patron_saint                = [[Stephen I of Hungary|Saint Stephen]]
| cctld                       = [[.hu]]
| footnote_a                  =
| today                       =
}}

'''Унгар Улас''' ({{lang-hu|Magyarország}}) болбол [[Карпата|Карпатын]] доро газарта байрладаг [[далайда гаралгагүй уласууд|далайда гаралгагүй]] түб [[Европо|Европын]] улас юм. [[Австри]], [[Словаки]], [[Украина]], [[Румыни]], [[Серби]], [[Хорвати]], [[Словени]] уласуудтай хиллэнэ. Ниислэл болон эгээн томо хотонь [[Будапешт]]. Унгар Улас [[ЭЗХАХБ]], [[НАТО]], [[Европын Холбоо]]ной гэшүүн, Шенгенэй хэлэлсээртэ нэгэдэһэн. Албан ёһоной хэлэниинь [[Ураал хэлэнүүд|Ураал хэлэнэй бүлэгэй]] унгар хэлэн юм. Тус хэлэн энэдхэг-европо хэлэнэй изагуурта багтадаггүй Европын Холбооной дүрбэн албан ёһоной хэлэнэй нэгэн юм.

== Түүхэ ==
[[File:A Szent Korona elölről 2.jpg|thumb|left|Унгарай Гэгээн Иштванай титим]]
Унгарнууд манай эринэй VIII-IX дүгээр зуун жэлдэ [[Альпа]], [[Карпата]], [[Татра]] шэлэ нюруугай хүнды Панониин ехэ талада нүүдэллэн ошожо һуурижаба. Унгарнуудай ударидагша [[Арпад]] Унгар хаанта уласые үндэһэлэн байгуулһан болон тэрэнэй гуша [[I Иштван]] 1000 ондо Римһээ эльгээһэн титимые зүүн хаан шэрээндэ һуугаа. Унгар үндэһэтэн IX зуунда бүрин түлэбшэжэ, бэе даанги үндэһэтэн боложо бүрилдэһэн ба 1001 онһоо түрэтэ ёһо тогтоһон гэжэ үзэдэг. Унгарнууд түүхын туршада [[Римэй эзэнтэ гүрэн]], [[Ехэ Монгол Улас]] добтолгоон, [[Оттоман эзэнтэ гүрэн|Осман]], [[Һабсбург обог|Һабсбургын]]  ноёрхол доро байһан болон хожом XVII-дугаар зуунда [[Австри-Унгар]]ай эзэнтэ улас болон тогтоһон. Дэлхэйн нэгэдүгээр дайнай һүүлээр Австри-Унгарай эзэнт гүрэн задаржа, 1918 ондо Унгар бэе даанги улас болобо.

[[Дэлхэйн хоёрдугаар дайн]]ай һүүлдэ Унгар [[Зүблэлтэ холбоото улас|Зүблэлтэ]] мэдэлдэ абтажа, Унгарта [[коммунизм|коммунис]] дэглэм тогтоһон. Унгар Улас 1956 ондо [[Варшавын хэрээ]]һээ гаража, олон намай тогтолсоотой арадшалал, заха зээлиин эдэй засагай замда шэлжэхэ оролдолго хэһэн болобошье, тэрэниие зүблэлтын оролсоотойгоор сэрэг, зэбсэгэй хүсөөр дараһан түүхэтэй.

1990 оной эхеэр социалис системэ задарһанаар Унгар Уласта арадшалал, шэнэшлэлэй үйлэ ябаса тайбан замаар ябажа, арадшалһан ниигэмэй тогтолсоондо шэлжэһэн. 1999 ондо НАТО-до, 2004 ондо Европын Холбоондо тус тус ороһон ба 2007 оной 12 һарада Шенгенэй хэрээндэ нэгэдэн ороһон юм.

== Уласай түрын бодолго ==
Унгар болбол парламентын засаглалтай, арадшалһан улас юм.

=== Хуули тогтоохо байгуулга ===
[[File:Budapest Parlament1.jpg|thumb|left|Унгарай Уласай Хурал]]
Уласай Хурал (Országgyűlés) 199 һуудалтай. Уласай Хуралай һуудалай 106-иие намуудһаа нэрэ дэбшүүлэн, тойрогой һунгагшадай һаналаар, 4 жэлэй хугасаатай шууд һунгажа, үлэһэн 93 һуудлые намуудай абаһан һаналай хубяар бүридүүлдэг холимог системэтэй. Уласай Хуралые һунгаха һунгуули 2013 оной 4 һарын 6-нда ябагдаһан.

Уласай Хуралай дарга ноён [[Кёвер Ласло]] (ФИДЕС). Уласай Хурал парламентдахи намуудай түлөөлһэн 5 орлогшо даргатай. Уласай Хуралай удаадахи ээлжитэ һунгуули 2018 оной хабар болоно.

=== Гүйсэдхэхэ засаг ===
Юрэнхылэгшэ [[Янош Адер]] (ФИДЕС) 2012 оной 5 һарада һунгагдаһан. Юрэнхылэгшэ 5 жэлэй хугасаатайгаар Уласай Хуралһаа һунгагдадаг.

Юрэнхы сайд [[Орбан Виктор]] (ФИДЕС) 2010 оной 5 һарын 29-һөө томилогдон ажаллажа байна. Юрэнхы сайдые Юрэнхылэгшын һанал болгоһоноор Уласай Хурал томилдог. Засагай газарай танхимай гэшүүдые эрхэ баригша нам болон Юрэнхы сайд Юрэнхылэгшэтэй зүбшэлсэһэниие дахажа Уласай Хурал батална.

2014 оной 5 һарын 10-нда шэнэ Засагай газарые эмхилэн байгуулһан. 8 яаман, 11 засагай газарай гэшүүнтэй. Засагай газар Юрэнхы сайдай нэгэ орлогшотой ба Засагай газарай Хэрэг эрхэлхэ газарай даргань Засагай газарай гэшүүн, түрын сайдай эрхэ мэдэл хэрэгжүүлдэг.

=== Үндэһэн хуули ===
1949, 1972, 1989, 1997 ондо нэмэлтэ хубилалта хэһэн ба мүнөөнэй эрхэ баригшад Шэнэ үндэһэн хуули болбосоруулан 2011 оной 4 һарын 25-нда баталжа, 2012 оной 1 һарын 1-һээ хүсэн түгэлдэр үйлэшэлжэ байгаа.

Шэнэ үндэһэн хуулида 5 удаа хубилалта оруулаад байна.

Хуули эрхэ зүйн системэнь Германи маягай загбартай.

== Засаг захиргаанай хуубари ==
{| class="wikitable"
|- style="background-color:#ffd700;text-align:left"
! Газар (орон) <br> [[Файл:HU NUTS 1.png|120px]]
! Можо (бүһэ) <br> [[Файл:HU NUTS 2.png|120px]]
! Аймаг (хушуу) <br> [[Файл:HU NUTS 3.png|120px]]
! Хүн зон <br> (2012)
|-
| rowspan=2 | [[Түб Унгар]] <br> (Унгарай түб газар)
| rowspan=2 | [[Түб Унгар]] <br> (Унгарай түб можо)
| [[Файл:Coa Hungary Town Budapest big.svg |18px]] [[Будапешт]] || 1,740,041
|-
| [[Файл:FLAG-Pest-megye.svg|18px]] [[Пешт]] || 1,245,048
|-
| rowspan=9 | [[Дунантуль]]  <br> (Дунайн саада газар)
| rowspan=3 | [[Түб Дунантуль]]<br> (Дунайн саада<br>газарай түб можо)
| [[Файл:FLAG-Fejér-megye.svg|18px]] [[Фейер]] || 425,581
|-
| [[Файл:FLAG-Komárom-Esztergom-megye.svg|18px]] [[Комаром-Эстергом]] || 310,200
|-
| [[Файл:FLAG-Veszprém-megye.svg|18px]] [[Веспрем хушуу|Веспрем]] || 354,565
|-
| rowspan=3 | [[Хойто Дунантуль]]<br> (Дунайн саада<br>газарай хойто можо)
| [[Файл:FLAG-Gyor-Moson-Sopron-megye.svg|18px]] [[Дьёр-Мошон-Шопрон]] || 451,827
|-
| [[Файл:FLAG-Vas-megye.svg|18px]] [[Ваш]] || 256,458
|-
| [[Файл:FLAG-Zala-megye.svg|18px]] [[Зала]] || 285,154
|-
| rowspan=3 | [[Урда Дунантуль]]<br> (Дунайн саада<br>газарай урда можо)
| [[Файл:Baranya Flag(HUNGARY).png|18px]] [[Баранья]] || 388,907
|-
| [[Файл:FLAG-Somogy-megye.svg|18px]] [[Шомодь]] || 315,850
|-
| [[Файл:FLAG-Tolna-megye.svg|18px]] [[Тольна]] || 229,116
|-
| rowspan=9 | [[Хойто Альфёльд хоёр]]<br> (Хойто газар ба<br>дооро газар)
| rowspan=3 | [[Хойто Унгар]] <br> (Унгарай хойто можо)
| [[Файл:FLAG-Borsod-Abauj-Zemplén-megye.svg|18px]] [[Боршод-Абауй-Земплен]] || 678,261
|-
| [[Файл:FLAG-Heves-megye.svg|18px]] [[Хевеш]] || 305,336
|-
| [[Файл:FLAG-Nograd.svg|18px]] [[Ноград]] || 198,933
|-
| rowspan=3 | [[Хойто Альфёльд]] <br> (Хойто дооро газар)
| [[Файл:Hajdú-Bihar Flag(HUNGARY).png|18px]] [[Хайду-Бихар]] || 538,037
|-
| [[Файл:FLAG-Jasz-Nagykun-Szolnok.svg|18px]] [[Яс-Надькун-Сольнок]] || 383,128
|-
| [[Файл:Flag-Szabolcs-Szatmar-Bereg-megye.svg|18px]] [[Сабольч-Сатмар-Берег]] || 551,871
|-
| rowspan=3 | [[Урда Альфёльд]] <br> (Урда дооро газар)
| [[Файл:FLAG-Bacs-Kiskun-megye.svg|18px]] [[Бач-Кишкун]] || 522,312
|-
| [[Файл:FLAG-Békés-megye.svg|18px]] [[Бекеш]] || 357,740
|-
| [[Файл:Flag of Csongrad-Csanad megye.svg|18px]] [[Чонград]] || 419,366
|- style="background: #f0f0f0;"
| 3 газар || 7 можо || 19 аймаг + Будапешт || 9,957,731
|}

== Зүүлтэ ==
{{зүүлтэ}}

{{Европо}}

[[Категори:Унгар| ]]
[[Категори:896 ондо байгуулагдаhан]]
[[Категори:Түб Европын уласууд]]
[[Категори:Европын уласууд]]
[[Категори:Унгар хэлээр хэлэлсэдэг уласууд ба газар нютагууд]]
[[Категори:Далайда гаралгагүй уласууд]]
[[Категори:НАТО-гай гэшүүн уласууд]]
[[Категори:Европын Зүблэлэй гэшүүн уласууд]]
[[Категори:Европын Холбооной гэшүүн уласууд]]
[[Категори:НҮБ-эй гэшүүн уласууд]]
[[Категори:Бүгэдэ Найрамдаха Уласууд]]
[[Категори:1000 ондо байгуулагдаhан улас ба газар нютаг]]
[[Категори:1920 ондо байгуулагдаhан улас ба газар нютаг]]
[[Категори:Христосой шажантай уласууд]]
[[Категори:Түрэгэй Зүблэлэй ажаглагша уласууд]]


{{stub}}