Альцгеймерэй үбшэн
| Үбшэнүүдэй уласхоорондын бүлэглэһэн xубаарилга (МКБ-10; ICD-10) | ||
|---|---|---|
| G30.0 | Эртэ эхилһэн Альцгеймерэй үбшэн | |
| G30.1 | Орой эхилһэн Альцгеймерэй үбшэн | |
| G30.8 | Бусад | |
| G30.9 | Альцгеймерэй үбшэн, тодорхойгүй | |
| ICD-10 онлайн (2019 оной ДБЭЭЗ-ын хубилбари) | ||
Альцгеймерэй үбшэн (мүн Альцгеймерэй янзын тархиин зүнтэглэл), гээшэ аажам эхилжэ аажамаар муудадаг архаг мэдэрэлэй һуларха (нейродегенеративна) үбшэн.[1][2] Зүнтэглэлэй 60% - 70% тохёолдолые ушар болоно.[1][2] Эгээн таараһан эртын симптом һаядаа болоһон ушарые ой ухаанда һанаха бэрхэшээл (хурдан һанаха ой тогтоолтын гээлгэ).[1] Үбшэн дэбжэхэдээ хэлэхэ бэохэшээл, зүгые алдууха, огтууригүй һанаанай байдал, зоригые алдууха, өөрөө харууһалха, ба аяг зангай асуудалнууд гэхэ мэтэ ондоо симптомууд бии болоно [1][2] Хүнэй бэе ухаанай байдал муудажа, тэдэ ехэбшэлэн гэр бүлэһөө ба ниигэмһээ гарана.[1] Аажамаар бэе махабадай үүргэнүүдые алдаһаар, эсэстэнь үбшэн үхэлдэ хүргэнэ.[3] Үбшэн хүгжэхэ хурданиинь илгаржа болохошье һаа, диагноз табиһанай һүүлдэ дундажа наһалалта гурбан жэлһээ юһэн жэл хүрэнэ.[4][5]
Альцгеймерэй үбшэнэй ушар шалтагааниинь ойлгожо мэдэшэгүй.[1] Аюулай 70% оршом генетикэһээ ушаруулаад, элдэб түрэлэй генүүдые зэмэлжэ болоно.[6] Ондоо аюулай факторнууд дунда толгойн бэртэлгэ, депресси, гипертони юм.[1] Үбшэнэй урасхалынь тархиин бляшкатай болон тархиин монсогтой холбогдоно.[6] Ондоо боломжотой ушар шалтагааниие гаргахын тулада үнэншэмэ диагноз үбшэнэй түүхэ болон танин мэдэхын туршалга ба эмнэлгын зураглал болон шуһанай шэнжэлгэ дээрэ тулгуурилна.[7] Эхинэй шэнжэ тэмдэгынь ехэбшэлэн юрын хүгшэрэлгэтэй худхажа болоно.[1] Тодо диагнозые табихын тула тархиин эд эсые туршаха ёһотой.[6] Сэдьхэсын болон бэеын дадхаалга болон өөхэлэлгые тэрьелгэ Альцгеймерэй үбшэнэй аюул түгшүүрые багадхажа магадгүй.[6] Аюул түгшүүрые багадхадаг эм гү, али БАД үгы байна.[8]
Үбшэнэй дэбжэлтые зогсохо гү, али урбуулха эмнэлгэ үгы байхашье һаа, зарим шэнжэ тэмдэгые (симптомые) саг зуура һайжаруулжа магад.[2] Үбшэһэн хүнүүд бусадай туһаламжада этигэжэ найдана; ходо һанаашархагшада дарамтые байралуулна.[9]
2015 ондо бүхы дэлхэй дээрэ 48 сая шахуу Альцгеймерэй үбшөөр үбшэдэг хүнүүд байгаа.[2] Диилэнхидээ энэ үбшэн 65-һаа дээшэ наһатай хүнүүд үбшэдэгшье һаа, тохёолдолой 4% - 5% эртын Альцгеймерэй үбшэн энэнһээ эртэ эхилнэ.[10] 65-һаа дээшэ наһатай хүнүүдэй дунда 6% Альцгеймерээр үбшэдэг.[1] 2010 ондо, зүнтэглэл 486 000 шахуу үхэлые ушаруулба.[11] 1906 ондо Германиин психиатр ба патолог Алоис Альцгеймер эгээн түрүүшынхиеэ тодорхойлбо.[12] Алоис Альцгеймерэй түрүүшын эмнүүлэгшэ Августа Детер нэрэтэй байгаа. Хүгжөөһэн гүрэнүүдтэ, Альцгеймерэй үбшэн санхүүгэй талаар эгээн гаргашатай үбшэнүүдэй дунда.[13][14]
Альцгеймерэй үбшэнэй үедэ ой тогтоолтын гүнзэгы алдагдал (амнези), үгэ хэлэлгын хомсодол (олигофази), этгээд хэлэлгэ (парафази), юумэнүүдые нэрлэн хэлэжэ шадахагүй байдал (ассоциатив агнози), нэрлэхэ хэлэлгэгүйдэл (амнестик афази), нэгэ гү, али хоёр оронтой тооной арифметикын үйлэдэл хэжэ шадахагүй байдал, тоо бодолгогүйдэл (акалкули), энгын хэгээд ниилэмэл үйлэдэлнүүдые гүйсэдхэжэ шадахагүйтэхэ, үйлэдэлгүйдэл (апракси), үзэг үгэ үгүүлбэри уншаад удхыень танижа шадахагүй байдал, уншалгагүйдэл (алекси) гэһэн танин мэдэхэгүйдэлэй шэнжэнүүд (агнози) элирнэ. Тархиин шэнгэндэ биохимиин шэнжэлгэ хэгээд амилоид ехэ хэмжээгээр элирнэ.
Зүүлтэ
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 (5 February 2009) «Alzheimer's disease». The BMJ 338: b158. doi:10.1136/bmj.b158. PMID 19196745.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 "Dementia Fact sheet N°362".
- ↑ "About Alzheimer's Disease: Symptoms".
- ↑ (28 January 2010) «Alzheimer's disease». The New England Journal of Medicine 362 (4): 329–44. doi:10.1056/NEJMra0909142. PMID 20107219.
- ↑ (November 2013) «Survival in dementia and predictors of mortality: a review». International Journal of Geriatric Psychiatry 28 (11): 1109–24. doi:10.1002/gps.3946. PMID 23526458.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 (19 March 2011) «Alzheimer's disease.». Lancet 377 (9770): 1019–31. doi:10.1016/S0140-6736(10)61349-9. PMID 21371747.
- ↑ "Dementia diagnosis and assessment" Архивировалһан 5 арбан хоёр һара 2014 оной. (PDF).
- ↑ "More research needed on ways to prevent Alzheimer's, panel finds" Архивировалһан 28 нэгэ һара 2012 оной. (PDF).
- ↑ Thompson CA, Spilsbury K, Hall J, Birks Y, Barnes C, Adamson J. Systematic Review of Information and Support Interventions for Caregivers of People with Dementia.
- ↑ Mendez MF (November 2012). «Early-onset Alzheimer's disease: nonamnestic subtypes and type 2 AD». Archives of Medical Research 43 (8): 677–85. doi:10.1016/j.arcmed.2012.11.009. PMID 23178565.
- ↑ (15 December 2012) «Global and regional mortality from 235 causes of death for 20 age groups in 1990 and 2010: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2010.». Lancet 380 (9859): 2095–128. doi:10.1016/S0140-6736(12)61728-0. PMID 23245604.
- ↑ Berchtold NC, Cotman CW.
- ↑ Bonin-Guillaume S, Zekry D, Giacobini E, Gold G, Michel JP.
- ↑ Meek PD, McKeithan K, Schumock GT.
Ном зохёол
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]Ород хэлээр:
- Ю. Г. Каминский, Е. А. Косенко «Популярно и не очень о болезни Альцгеймера» Либроком, 2009 г., 136 стр. ISBN 978-5-397-00194-6
- Билл Грант «Старческое слабоумие. Болезнь Альцгеймера и другие формы.» Alzheimer’s Disease. A Carer’s Guide Серия: Советы врача Норинт, 2003 г., 80 стр. ISBN 5-7711-0161-3
Англи хэлээр:
- Cummings JL, Frank JC, Cherry D, Kohatsu ND, Kemp B, Hewett L, Mittman B (2002). «Guidelines for managing Alzheimer's disease: Part I. Assessment». American Family Physician 65 (11): 2263–2272. PMID 12074525. Архивировалһан 13 таба һара 2008 оной.
- Cummings JL, Frank JC, Cherry D, Kohatsu ND, Kemp B, Hewett L, Mittman B (2002). «Guidelines for managing Alzheimer's disease: Part II. Treatment». American Family Physician 65 (12): 2525–2534. PMID 12086242. Архивировалһан 14 таба һара 2008 оной.
- Genes, lifestyles, and crossword puzzles: Can Alzheimer's disease be prevented? (PDF). US Department of Health and Human Services, National Institute on Aging. the original on 2008-02-27 үдэрһөө архивлагдаһан. 2008-02-29 үдэртэ хандаһан.
- Russell D, Barston S, White M (2007-12-19). Alzheimer’s Behavior Management: Learn to manage common behavior problems. helpguide.org. the original on 2008-02-23 үдэрһөө архивлагдаһан. 2008-02-29 үдэртэ хандаһан.
- Rodgers AB (2003). Alzheimer's Disease: Unraveling the Mystery. National Institute on Aging. Retrieved on 2008-08-22. Архивировалһан 1 арба һара 2008 оной.
