Ацтегүүд
Ацтегүүд (науатль mēxihcah [meː'ʃiʔkaʔ]), Мексикын эгээн томо уугуул арад зон, XIV—XVI зуун жэлэй хоорондо Мексикэдэ байһан эртын соёл эргэншэл юм. Ацтегүүдэй хэлэн хадаа уто-ацтек хэлэнүүдэй ехэ бүлэгтэ хамаардаг науатль хэлэн юм. Үргэн удхаар ацтегүүд болбол Испаниин колонизаторнуудай ерэхын урда тээ Мексикын хүнхэртэ амидаржа байһан олон үндэһэтэн яһатаниие багтааһан. Нарин удхаар XII зуун жэлдэ хойто зүгһөө нүүжэ ерэһэн, Мехико хотын хүнхэр газарые эзэмдэһэн, XIV зуун жэлдэ Теночтитлан (мүнөөнэй Мехико хото) һуурин байгуулһан арад зон юм. 1427 ондо ацтегүүд Текскоко ба Тлакопан хото-уласуудтай нэгэдэжэ, бүхы хүнхэр газарай хүн зониие мэдэлдээ абажа, түб Мексикые захиржа абаһан байна. 1519—1521 ондо испанишуудай эзэлһэн байна.
Ацтек гэһэн үгэ англи ацтекһээ (/ˈæztɛk/) оршуулагдаһан, тэрэнэй этимологинь науатль aztecatl ([asˈtekat͡ɬ]), олон тооной aztecah ([asˈtekaʔ]),[1] энэнь «Ацтланайхид» гэһэн удхатай.[2]
Ацтегүүдэй эзэнтэ гүрэн дэлхэйн анханай соёл эргэншэлнүүдэй нэгэ байгаа. Европынхид Америкэдэ ерэһэнэй урда тээхи соё эгээн томо, орёо л эргэншэлнүүдэй дунда гэжэ тоосогдодог. Ниислэл хото Теночтитлан Текскоко нуурай арал дээрэ оршодог байгаа, тэрэ үедэ Мексикын хонхор эгээн доодо хэһэгые дүүргэдэг байгаа. Теночтитлан хото 200 000 оршом ажаһуугшадтай байгаа, тэрэ үедэ Европын алишье хотоһоо томо байгаа.
Ацтегүүдэй баян соёл тольтек, сапотек, микстек зэргын Мексикын урданай ажаһуугшадай соёл дээрэ үндэһэлһэн байна. Эгээл хүгжэһэниинь эмнэлгэ ба одон орон шудалал байгаа. Ацтегүүд иероглиф бэшэгтэй, наранай литэтэй, урлал хүгжөөгдэһэн арад зон байгаа. Ацтегүүдэй мүнөө хүрэтэр үлэһэн байшангуудай дунда (рельефнүүдэй ба зурагуудай үлэгдэлнүүдтэй) дүрбэн талын шулуун пирамиданууд ба хатуу геометрическэ дугангууд бии. Ацтегүүдэй уран баримал соо базальт ба андезитээр бүтээгдэһэн аймшагтай гайхамшагта бурхадай дүрэнүүд ба дайшадай толгойнууд, амитадай илгарма дүрэнүүд бии.
Ацтегүүдэй нэгэ онсолиг гэхэдэ, бурхадта хүмүүнэй тахил үргэхэнь үргэнөөр дэлгэрэнги ябадал байгаа. Домогто нарые үглөөгүүр мандуулхын тула тэрэниие хүнэй шуһаар эдеэлүүлхэ хэрэгтэй гэжэ бурхан тушааһан тула тахил үргэхэ хэрэгтэй гэжэ этигэдэг байгаа.
Зүүлтэ[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
- ↑ Náhuatl: AR-Z. the original on 2012-10-17 үдэрһөө архивлагдаһан. 2012-08-30 үдэртэ хандаһан.
- ↑ Aztec. the original on 2014-07-07 үдэрһөө архивлагдаһан. 2012-07-31 үдэртэ хандаһан.
|
«Ацтегүүд» үгүүлэл хадаа Википедидэ заатагүй байха 1000 эгээн шухала үгүүлэлнүүдэй нэгэн юм. Энэниие дэлгэрэнгы болгожо туһалалсажа хайрлыт! |