Иврит

Иврит
עִבְרִית‎, Ivrit
Өөрын нэрэ	Мүнөөнэй: [ivˈʁit] Тибери: [ʕiv'riθ] Библиин: [ʕibˈrit]
Тараалга	Израиль
Газар	Израилиин Нютаг
Угсаатан	Израильшууд; Еврейшүүд ба Самаришууд
Үхэһэн	Мишнаит Иврит яряанай хэлэн МЭ 5-р зуунда үхэжэ дууһаһан, иудаизмын түлөө Библиин ивриттэй хамта мүргэлэй хэлэн боложо үлдэһэн
Һэргээлгэ	МЭ 19-р зуунай эсэсдэ һэргээгдэһэн. Мүнөөнэй ивридээр 9 сая хүн яридаг ба 5 сая хүнэй түрэлхи хэлэн юм(2017)
Хэлэнэй ангилал	Афро-Ази Семит Баруун семит Түб семит Баруун-хойто семит Ханаан Иврит
Эртын формууд	Библиин Иврит Мишнаит Иврит Дундада Иврит
Стандарт хэлбэрнүүд	Мүнөөнэй Иврит
Үзэг бэшэг	Еврей бэшэг Иврит Брайль Палео-Иврит бэшэг (Хуушанай Библиин Иврит) Императорой Арамей бэшэг (Орой Библиин Иврит)
Гаранай хэлбэрнүүд	Дохёоной Иврит (тэмдэгтэ хүргүүлһэн ярианай Иврит)
Албан ёһоной хэрэглээ
Улас	Израиль (Мүнөөнэй Иврит мэтэ)
Орон нютаг	Польшо Урда Африка
Тохируулагша байгууллага	Иврит Хэлэнэй Академи האקדמיה ללשון העברית (ha-akademyah la- lashon ha-ʿivrit)
Томьёолбори
ISO 639-1	he
ISO 639-2	heb
ISO 639-3	Ондоо: heb – Мүнөөнэй Иврит hbo – Классическа Иврит smp – Самариин Иврит obm – Моавит xdm – Эдомит
Glottolog	hebr1246
Linguasphere	12-AAB-a

Иврит хэлэн (Еврей бэшэг: עִבְרִית‎,  ʿĪvrīt, IPA: [ivˈʁit] гү, али [ʕivˈɾit]; Самари бэшэг: ࠏࠁࠓࠉࠕ; Палео-Иврит бэшэг: 𐤏𐤁𐤓‫𐤉𐤕) гээшэ Афро-Азиин хэлэнэй бүлэгэй семидэй бүлэдэ багтаадаг хэлэн юм. Эртэ үеын палестинэшүүдэй нютагта ажамидарһан еврейнүүдэй түрэлхи хэлэн байһан эртын иврит (тус хэлээр библиин эхэ үндэһэн танах бэшэгдэһэн дээрэһээ арюун номой иврит гэнэ) болон мүнөө үеын Израилиин албан ёһоной хэлэн болохо мүнөө үеын иврит хоёрые илгаарна. Арюун ном бэшэгдэһэн ивридые «арюун хөөрэн» гэһэн удхатайгаар «лашон а-кодеш» (לשון הקודשלשון הקודש) гэжэ нэрлэнэ.

Эртын иврит хэлэн еврейнүүдэй дэлхэйн ондоо газар нютагаар тархан һуурижажа (диаспора) эхилһээр аажам аажамаар үгы болгожо, хожомдо еврейнүүдэй ажаһуудаг нютаг бүридэ ивридэй орондо араб, сефард, идиш гэхэ мэтэ хэлэнүүдые үдэр бүри ажамидаралда хэрэглэжэ эхилбэ. Ушар дээрэһээ 2000 шахуу жэлэй үлүү иудаизмын хэлэн байһан иврит миин лэ библи (танах), мишна, залбарал ба еврейнүүдэй хоорондо харилсаанда хэрэглэгдэжэ байһан. Хариншье һаа, XX зуун жэлдэ иврит хэлэн Израиль улас байгуулһан хада мүнөө үеын иврит боложо дахин һэргэбэ.

Тус хэлэниие нэрлэхэдээ хэрэглэдэг «иври» хадаа манай ээрын үмэнэ Евфрат мүрэниие гаталжа Палестинэдэ һуурижажа ерэһэн «еврей» арад зоной нэрэһээ гараба гээшэ. МЭҮ 3000 оной шахуу Халдей нютагай Урһаа (мүнөө Иракай Телль-Эль-Мукайяр) Ханаан газараар (мүнөөгэй Израиль ба Палестинэ) нүүдэжэ ерэһэн Авраамай зон еврейнүүд гээд, тэрэнэй хэлэн иврит болоно.

Араб хэлэн мэтэ баруунһаа зүүн тээ бэшэхэ дүримтэй, хашалган үзэг байдаг аад, аялган хэрэггүй бэшэгтэй. «Некудот» гэжэ аялганай тэмдэг (аялуулга) байдагшье һаа, тус үзэгүүд юрэдөө хэрэглэгдэдэггүй аад, хари үгэнүүдые гү, али маша тодорхой бэшэбэл хэрэглэгдэнэ.

Иврит хэлэн араб хэлэнһээ, герман хэлэнһээ абтаһан  үгэнүүд олон байна.

Абяалбар зүй

Гиигүүлэгшэ

Прото-Семит	IPA	Иврит					Жэшээ
		бэшэг		Библиин	Тибериин	Мүнөөнэй	Үгэ	Удха
*b	[b]	ב‎3	ḇ/b	/b/	/v/, /b/	/v/, /b/	בית	гэр
*d	[d]	ד‎3	ḏ/d	/d/	/ð/, /d/	/d/	דב	баабгай
*g	[ɡ]	ג‎3	ḡ/g	/ɡ/	/ɣ/, /g/	/ɡ/	גמל	тэмээн
*p	[p]	פ‎3	p̄/p	/p/	/f/, /p/	/f/, /p/	פחם	нүүрһэн
*t	[t]	ת‎3	ṯ/t	/t/	/θ/, /t/	/t/	תמר	пальма
*k	[k]	כ‎3	ḵ/k	/k/	/x/, /k/	/χ/, /k/	כוכב	одон
*ṭ	[tʼ]	ט‎	ṭ	/tˤ/	/tˤ/	/t/	טבח	бэлдэхэ
*q	[kʼ]	ק‎	q	/kˤ/	/q/	/k/	קבר	булаша
*ḏ	[ð] / [d͡ð]	ז‎2	z	/z/	/z/	/z/	זכר	эрэ
*z	[z] / [d͡z]						זרק	шэдэхэ
*s	[s] / [t͡s]	ס‎	s	/s/	/s/	/s/	סוכר	саахар
*š	[ʃ] / [t͡ʃ]	שׁ‎2	š	/ʃ/	/ʃ/	/ʃ/	שׁמים	тэнгэри
*ṯ	[θ] / [t͡θ]						שׁמונה	найман
*ś	[ɬ] / [t͡ɬ]	שׂ‎1	ś	/ɬ/	/s/	/s/	שׂמאל	зүүн
*ṱ	[θʼ] / [t͡θʼ]	צ‎	ṣ	/sˤ/	/sˤ/	/ts/	צל	һүүдэр
*ṣ	[sʼ] / [t͡sʼ]						צרח	хашхарһан
*ṣ́	[ɬʼ] / [t͡ɬʼ]						צחק	энеэһэн
*ġ	[ɣ]~[ʁ]	ע‎	ʻ	/ʁ/	/ʕ/	/ʔ/, -	עורב	турлааг
*ʻ	[ʕ]			/ʕ/			עשׂר	арбан
*ʼ	[ʔ]	א‎	ʼ	/ʔ/	/ʔ/	/ʔ/, -	אב	аба
*ḫ	[x]~[χ]	ח‎2	ḥ	/χ/	/ħ/	/χ/	חמשׁ	табан
*ḥ	[ħ]			/ħ/			חבל	аргамжа
*h	[h]	ה‎	h	/h/	/h/	/h/, -	הגר	эмигрировалһэн
*m	[m]	מ‎	m	/m/	/m/	/m/	מים	уһан
*n	[n]	נ‎	n	/n/	/n/	/n/	נביא	үзэлшэ
*r	[ɾ]	ר‎	r	/ɾ/	/ɾ/	/ʁ/	רגל	хүл
*l	[l]	ל‎	l	/l/	/l/	/l/	לשׁון	хэлэн
*y	[j]	י‎	y	/j/	/j/	/j/	יד	гар
*w	[w]	ו‎	w	/w/	/w/	/v/	ורד	розо
Прото-Семит	IPA	Иврит		Библиин	Тибериин	Мүнөөнэй	Жэшээ

Ивридэй үзэглэл

Үзэгүүд (хашалган)

Алеф	Бет	Гимель	Далет	Һэ	Вав	Зайн	Хэт	Тэт	Йуд	Каф
א א	ב ב	ג ג	ד ד	ה ה	ו ו	ז ז	ח ח	ט ט	י י	כ כ
ך ך
Ламед	Мем	Нун	Самэх	Айн	Пэ	Цади	Коф	Рэш	Шин	Тав
ל ל	מ מ	נ נ	ס ס	ע ע	פ פ	צ צ	ק ק	ר ר	ש ש	ת ת
ם ם	ן ן	ף ף	ץ ץ