Чимит Цыдендамбаевич Цыдендамбаев

Чимит Цыдендамбаевич Цыдендамбаев (1918—1977, Буряад Улас) Загарайн аймагай Тарбагатай нютагта малша буряадай бүлэдэ түрэһэн юм. Чимит Цыдендамбаев бага наһанһаа юумэ һонирходог, арадай ульгэр, дуунуудые олоор мэдэдэг байгаа. Хэжэнгын дунда һургуулида һуража ябахадаа, шүлэг бэшэжэ туршадаг, һургуулиин ханын сониндо гаргадаг һэн.

1937 онһоо шүлэгүүдынь «Буряад-Монголой үнэн» сониной хуудаһануудта хэблэгдэдэг болобо. Удангүй Чимит Цыдендамбаев Улаан-Үдэ ерээд, хэды жэл соо Буряадай гүрэнэй радиокомитедтэ, «Буряад-Монголой үнэн» сониной редакцида хүдэлбэ. Залуу авторай шүлэгүүдэйнь «Эхэ оронойм үдэрнүүд» гэжэ түрүүшынь ном 1940 ондо гараа.

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай жэлнүүдтэ «Илалтын замаар» гэжэ шүлэгүүдэй суглуулбари, «Гвардеец» гэжэ поэмэ хэблэн гаргаба. Поэт эдэ номууд соогоо хүнүүдэй эрэлхэг зоригые, илалтада батаар этигэжэ байһые магтан дуулана. Эдэ жэлнүүдэй зохёолнууд поэдэй уран шадабариин урган хүгжэжэ байһые гэршэлээ һэн.

Удаадахи жэлнүүдтэ «Үглөөгүүр» (1940), «Манай Тарбагатайда» (1950), «Шүлэгүүд» (1953) гэжэ шүлэгүүдэй суглуулбаринууд хэблэгдэһэн байна. 1954 ондо «Соном Гармаев» гэжэ токарь хүдэлмэришэн тухай томо поэмэ хэблүүлбэ. Чимит Цыдендамбаев дайнай һүүлэй жэлнүүдтэ прозаическа зохёолнуудые бэшэжэ эхилнэ. 1948 ондо «Банзаровай лагбан» гэжэ повесть хэблэгдээ.

«Банзарай хүбүүн Доржо» (1952), «Түрэл нютагһаа холо» (1958) гэжэ романуудынь хэблэгдэн гаража, буряад литературын хүгжэлтын түүхэдэ ехэ удха шанартай үйлэ хэрэг болоһон байна.

Поэт ород ба совет классигуудай зохёолнуудые олоор оршуулаа юм (М. Лермонтовэй «Демон», А. Пушкинай «Полтава», Н. Крыловэй баснинууд, Н. Некрасовай, В. Маяковскиин шүлэг, поэмэнүүд). Һүүлэй жэлнүүдтэ Чимит Цыдендамбаев шүлэгөөр, прозоор хэдэн номуудые бэшээ һэн гэбэл: «Шэнэ гэр» — рассказуудай суглуулбари, «Буряад басаган» — повесть, «Буряадай угалзанууд» — шүлэгүүд, «Талын аадар» — рассказууд. Зохёолшын наһа бараһан хойно, 1979 ондо «Современник» хэблэлээр «Сэнхир галуу агналга» гэжэ шог, ёгто удхатай роман гараа һэн. (Энэ роман түрүүндээ «Холо, ойрын түрэлнүүд» гэжэ гаршагтайгаар «Байгал» сэтгүүлдэ гараһан юм). 1977 ондо буряад хэлэн дээрэ шэлэгдэмэл шүлэгүүдэйнь ном гараа һэн. «Советский писатель» хэблэлдэ «Банзарай хүбүүн Доржо», «Түрэл нютагһаа холо» гэжэ хоёр роман нэгэ хабтаһатай ном соо гараа бэлэй.

1959 ондо Москвада болоһон Буряадай уралиг болон удха зохёолой хоёрдохи декадын үедэ Ажалай Улаан Тугай орденоор шагнагдаа бэлэй.