13-р Далай Лама
| Түбдэн Жамсо | |
|---|---|
| Арбан гурбадугаар Далай Лама | |
| |
| Засаглал | 1879 оной 7 һарын 31 – 1933 оной 12 һарын 17 |
| Үмэнэхэ дүрэ | Пэрэнлэй Жамсо |
| Хойто дүрэ | Данзан Жамсо |
| Түбэд | ཐུབ་བསྟན་རྒྱ་མཚོ་ |
| Вайли | thub bstan rgya mtsho |
| Дуудалага | Загбар:IPA-bo |
| Галиг (БНХАУ) |
Tubdain Gyaco |
| THDL | Thubten Gyatso |
| Хитад | 土登嘉措 |
| Пиньинь | Tudeng Jiācuò |
| Түрэһэн үдэр | 1876 оной 2 һарын 12 Thakpo Langdun, Ү-Цанг, Түбэд |
| Наһа нүгшэһэн | 1933 оной 12 һарын 17 (57 наһатай) Һаса, Түбэд |
Үндэр гэгээн арбан гурбадугаар Далай Лама Түбдэн Жамсо (түбэдөөр ཐུབ་བསྟན་རྒྱ་མཚོ་, 1876 оной 2 һарын 12 — 1933 оной 12 һарын 17) 1874 ондо Һасада ойрохон Ландүн тосхондо түрөө. Далай Ламын дүрдэ танигдаһанай дараа 1877 ондо Һасада залаа. 1879 ондо Бодала ордондо шэрээндэ залаха ехэ ёһолол үйлэдбэ. Тэрэниие түрын эрхэ бариха үедэ гараһан гол өөршэлэлтэ гэбэл Манзын оролсоо сула боложо, нүгөө талаһаа англишуудай санаархал ехэдхэжэ байба. 1895 ондо 20 наһатайдаа Засагай газараа бүрэн хинаха болобо. Англиин сэрэг 1904 ондо Һасада ороһоноор Монголдо ерэжэ Ородһоо туһаламжа абахые зориһон болобошье Ород-Японой дайн боложо байһан ушар аргагүйн эрхэндэ бусаба. Хэдэн жэл Далай Лама Хитадай нютагаар аялжа 1909 ондо бусаба. Удалгүй Хитадай сэрэг Түбэд рүү ороһон ушар Энэдхэг ябаа. 1911 оной хубисхалай дараа Манза Чин улас унажа, Далай Лама Түбэдтэ эргэн ерэжэ, Үндэһэнэй тусхаар тогтонолоо зарлаба. Тэрэ Европо-Японой загбараар санхүү, сэрэг, засаг захиргаанай өөршэлэлтэ хэжэ Түбэдые оршон үеын улас орон болгоход анхаарба. Харамсалтайнь Түбэдэй тусгаар тогтонолые дэлхэй ниитэ хүлээн зүбшөөрөөгүйд ехэд сэдьхэлээр унажа ябаһан болоод 1933 ондо таалал түгэсөө.
