Ваймарай бүгэдэ найрамдаха улас
| Германиин Гүрэн Deutsches Reich | |||||||||
| Бүгэдэ найрамдаха улас | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Дуулал Германшуудай дуулал | |||||||||
 Германи 1930 ондо | |||||||||
| Ниислэл | Берлин | ||||||||
| Хэлэн(үүд) | герман | ||||||||
| Мүнгэн тэмдэгтэ | саарһанай марка (1919—1923) рентын марка (1923 онһоо) райхсмарка (1924—1933) | ||||||||
| Газар нютаг | 468 787 км² (1925) | ||||||||
| Хүн зон | 66 027 000 (1933) | ||||||||
| Гүрэнэй юрэнхылэгшэ | |||||||||
| - 1919—1925 | Фридрих Эберт | ||||||||
| - 1925—1934 | Пауль фон Һинденбург | ||||||||
.svg)
.svg)
Ваймарай бүгэдэ найрамдаха улас (герман: Weimarer Republik), албан ёһоор Германиин Гүрэн (герман: Deutsches Reich) гээшэ 1918 оной Ноябриин хубисхалай үрэ дүндэ байгуулһан Германиин арадшалһан юрэнхылэгшын— парламентын засаглалтай холбоото бүгэдэ найрамдаха улас юм. Ваймарай бүгэдэ найрамдаха уласай хуулиин ёһоной тулгуур болбол Ваймар хотодо һууһан Германиин үндэһэтэнэй үндэһэн хуулиин шуулганай зохёогдоһон 1919 оной үндэһэн хуули байгаа. Үнэндөө Ваймарай бүгэдэ найрамдаха улас 1933 ондо Германида фашис диктатура байгуулһанай үрэ дүндэ үгы болобо.
1918 оной 11 һарын 9-дэ Берлиндэ дунда зэргын социалист Фридрих Эбертын ударидаһан бүгэдэ найрамдаха улас тунхаглагдаһан байгаа. Үндэһэн хуулиие зүбшөөрһэн Үндэһэн хуулиин шуулганай түрүүшын зүблөөн 1919 оной 1 һарада Ваймарда үнгэрбэ. Эбертые гүрэнэйнгөө түрүүшын юрэнхылэгшээр (1919-1925) һунгаба. Тэрэнэй һүүлдэ Һинденбург (1925-1934) гүрэнэй юрэнхылэгшэ болобо.
Шэнэ бүгэдэ найрамдаха улас бараг тэрэ дары Германиин нютаг дэбисхэрые алдаха, абрага ехэ репараци түлэхэ гэхэ мэтэ Версалиин хэрээгэй үрэ дүндэ бии болоһон бэрхэшээлтэй мүргэсэлдэбэ. Тэрэ ушарһаа 1920 ондо засагай түргөөр дарагдаһан Капп-путч болобо. Репарации түлэбэриин дарамта дээрэһээ марка гэнтэ унажа, 1923 ондо компенсациин орондо Франци болон Бельги Рурые эзэмдэбэ. Баварида баруун экстремистүүд (тэрэ дунда Һитлер ба Людендорф) хүсөөр засагые булаан абаха туршалга хэбэ.
Густав Штреземан улас ороной харисангы тогтоборитой байдалда хүрэжэ, германшуудта өөрынгөө шадалда этигэлые түрүүлжэ шадаһан. Дауэсэй түлэблигые репарациин түлбэриие барагдуулаад, Франци Рурһээ сэрэгүүдые татан абаа. Дауэсэй түлэб һүүлдэ 1929 оной Янгын түлэб байгаа. Герман үндэһэтэнэй намай шамарланги санхүүгэй болон ажаүйлэдбэриин бүлэгүүд Һитлерэй нацис намтай холбоо баряад нэгэдэжэ, парламентын томо коалици бии болгобо. Юрэнхэлыгшын һунгуулиин үедэ 1932 ондо Һитлер 13 шахуу сая һанал абаһаншье һаа, Һинденбург дахин юрэнхылэгшэ болобо. 1933 ондо Һинденбург Һитлерые канцлерээр болгобо. Райхстагай гал түймэрэй һүүлдэ Һитлер 1933 оной 2 һарын 28-да онсогой байдалые зарлаад, Һинденбургэй 1934 ондо наһа бараһанай дараа юрынхылэгшын тушаалые өөртөө олгожо «Гурбадугаар райхые» тунхаглаба.