Руаль Амундсен
| Руаль Амундсен | |
| Roald Amundsen | |
 | |
| Ажал үйлэ: |
туйлые аялагша, шудалааша |
|---|---|
| Түрэһэн үдэр: | |
| Түрэһэн газар: | |
| Эрхэтэнэй харьяалал: | |
| Наһа бараһан үдэр: |
предп. 1928 оной 6 һарын 18[1][13][3][4][5][9][10] (55 наһатай) |
| Наһа бараһан газар: | |
| Гарай үзэг: |
|
Руаль Энгельбрегт Гравнинг Амундсен (норвегяар Roald Engelbregt Gravning Amundsen; 16.7.1872 ‒ 18.6.1928), Норвегиин туйлые аялагша ба шудалааша. Борге хотодо, Вервен онгосын буудалай эзэнэй капитанай бүлэдэ түрэһэн. 1890‒92 оной хоорондо анагааха ухаанай тэнхимдэ Христианиин дээдэ һургуулида һураба. 1894 онһоо 1899 он хүрэтэр матрос ба штурманаар янза бүриин онгосодо ажаллажа далайгаар ябаба. 1903 онһоо эхилээд үргэн нэрэ алдарые олоһон хэдэн экспедициие хэбэ. Түрүүшынхиеэ (1903‒06) «Йоа» жаахан загаһа агнууриин онгосоор Баруун-хойто хоолойгоор Зүүнһээ Баруун зүг руу Гренландиһаа Аляска хүрэтэр аялжа ябаа. «Фрам» нэрэтэй онгосоор Амундсен Антарктикада хүрэбэ; Халимай буланда газардажа 1911 оной 12 һарын 14‒16 үдэрдэ нохой унаад Урда туйлые хүрөө һэн. Антарктикаһаа бусажа ерэһэнэй һүүлдэ, Амундсен Евразиин хойто эрьеэ дахажа Фритьоф Нансенай Хойто мүльһэн далайе гаталхаяа дабтаха һанаатай байгаа. 1918 оной зунда тэрэнэй экспедици «Мод» онгосоор Норвегиһээ гаража 1920 ондо Берингын хоолойе хүрөө. Хэдэн жэлэй дотор Амундсен Хойто туйлда ниидэхын түлөө мүнгөө суглуулан бэлдэжэ байгаа. 1926 ондо «Норвеги» дирижабльтай Шпицберген ‒ Хойто туйл ‒ Аляска гэһэн замаар түрүүшын трансарктикын ниидэлгые толгойлбо: 1928 ондо «Итали» дирижабльтай Хойто мүльһэн далайда эбдэрһэн Умберто Нобилегэй экспедицидэ туһалхаяа 6 һарын 18-да «Латам» гидросамолёдоор ябаһан Амундсен экипажтай хосорбо.
Амундсенэй нэрэмжэтэй тэнгис, уула, Антарктидада байдаг Амундсен-Скотт нэрэтэй Америкын эрдэм ухаанай станци болон Хойто мүльһэн далайн булан ба хонхор бии.
Намтар
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Руаль Амундсен 15 наһатай байхадаа Джон Франклинай аялалай талаар бэшэһэн номые уншаһанһаа хойшо аялагша болохоор эргэлт буцалтгүй шиидсэн юм. Бага байхадаа Руаль Амундсен ехэ бэе муутай, байнга үбшэлбэ. Тиимэһээ тэрэ эжытэйгээ ойро, дэргэдэ ургаба. Аялагша болохо хүсэл мүрөөдэлдөө хүтэлэгдэһэн тэрэ байнга санаар ябаха, саһанаар ябаган аялал хэжэ бэлэдхэлээ хангадаг байгаа. 22 наһатайдаа уһан онгосодо ажалда орожо, 24 наһатайдаа штурман гү, али зүг шэг заагша хүн болобо. 26 наһатайдаа Бельгиин шудалаашадтай хамтаран Урда туйлай экспедицидэ оролсохо гэһэн болобошье багай гэшүүдһээ 2-нь галзууржа, 1 хүн наһа бараһан ушар аялал болюулагдаба. Энэ ябадал Амундсенэй хубида маша томо һургамжа, туршалга болоһон юм. 1899 ондо тэрэ далай шудалал, суранзан орон гэхэ зэргэ байгаали шудалалай олон һалбариие һонирхон шудалжа, нохойтой шарга, саные эзэмшэжэ шадаба. 42 жэлэй һүүлдэ тэрэ Норвегиин дирижабль онгосоор Хойто туйл дээгүүр ниидэһэн түрүүшын хүн болоһон юм.
Джон Франклинай хэжэ шадаагүйе тэрэ хэхые зориһон болон Амундсен Гренланд, Аляскаар дамжан Номгон далайда гараха гарасые нээхээр шиидэбэ. Энэ аялалдаа 3 жэл бэлдэһэн байна. Аялалайнгаа багые бүридүүлхэдээ тэрэ 30-һаа дээшэ наһанай, туршалгатай хүнүүдые һунгаһан болон тэдэ ехэ зүйл мэдэдэг, шададаг байгаа. Тэрэ өөрын экспедициеэ ударидан 1903-1906 оной хоорондо Гренланд болон Аляскаар шудалгаанай аялал хэбэ. Хойто Америкын баруун эрьеэр хүбэжэ Гренландын баруун талаар һэлиһээр Амундсен Канадын хойто хэһэгтэ хүрөө. Тэндэһээ Канадын хойто хэһэгтэ оршохо Барроугай хоолой, Пилиин хоолойгоор гаталан Джон Франклинай баруун талаарынь тойроһон алдаае дабталгүйгөөр Кинг-Уильямай аралай зүүн талаар тойробо. Сааша тэрэ Симпсоной хоолойгоор гаталан Номгон далайда гараһан юм. Амундсен дэлхэйн түүхэдэ Хойто Америкын хойто хэһэгээр Атлантын далайһаа Номгон далай руу ороһон түрүүшын хүн болоһон юм .
Амундсен хойто туйл руу ябахые хүсэһэн болобошье шудалгаа ехэ хэгдэһэн байһан тула Урда туйлда ошохоор шиидэбэ. Энэ удаада тэрэ Англиин сэрэгэй ахамад Роберт Скоттой уралдахаар шиидэжэ сахилгаан мэдэгдэл эльгээбэ. Руаль Амундсенэй Урда туйл руу хэһэн аялал Роберт Скоттынхиһоо хабигүй үлүү үр дүндэ хүрэбэ. Тэрэ 1911 ондо 5 хүниие бүрилдэхүүнтэй, 52 нохойтой, 4 шаргатай аялалда гараба. Роберт Скоттын лагериие бодобол Амундсенэй лагерь Урда туйлда 97 км ойро бууһан байгаа. Аялалайнгаа ябасада Амундсен 24 нохойгоо алдаһан болон үхэһэн нохойнуудайнгаа мяхые хүнэһэндэ хэрэглэжэ байба. Энэ талаар Амундсен өөрөө бэшэхэдээ: “24 нохойгоо алдаһаниинь бидэнэй хубида гамшаг байгаа. Гэхыдээ бидэ зорилгодоо хүрэхэ хэрэгтэй. Тиимэһээ нохойнуудай мяхые хүнэһэндэ хэрэглэхэнь шухала”гэбэ. Нохойтой шарга хүллэһэн Амундсен Роберт Скоттын багай бодобол үлүү бэлэдхэгдэһэн, үсөөнхи хүнтэй байһан ушарһаа хурдан аялаа. 1911 оной 12-р һарын 14-ндэ Урда туйлай түб хэһэгтэ ошоһон түрүүшын хүн Амундсен болоһон юм . 16-най үдэр тэрэ Роберт Скоттдо хандажа захидал үлдээбэ. 12-р һарын 18-нда Амундсен багайнхинай хамтаар бусажа хүлэг онгосо дээрээ эсэн мэндэ ошоо. Амундсен хойто туйлда ерэжэ ошохын ниитэ 99 үдэр аялһан байна. Урда туйлда хүрэһэн багай гэшүүдые дуридабал: Оскар Вистинг, Хелмер Хансен, Олаф Бьяланд, Сверре Хассель, Руаль Амундсен болоно. 1912 оной 3 һарын 7 үдэр Тасманай арал дээрэ тэрэ өөрынгөө бүрин илалтын тухай олондо зарлажа Норвегиин эзэн хаанда захидал эльгээбэ.
Зүүлтэ
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]- ↑ 1,0 1,1 Deutsche Nationalbibliothek Record #118502670 // Общий нормативный контроль (GND) — 2012—2016.
- ↑ 2,0 2,1 Roux P. d. Nouveau Dictionnaire des œuvres de tous les temps et tous les pays — 2 — Éditions Robert Laffont, 1994. — Vol. 1. — P. 83. — ISBN 978-2-221-06888-5
- ↑ 3,0 3,1 SNAC — 2010.
- ↑ 4,0 4,1 Find a Grave — 1996.
- ↑ 5,0 5,1 Norsk biografisk leksikon — Kunnskapsforlaget. — ISSN 2464-1502
- ↑ Энциклопедия Брокгауз
- ↑ Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia, 1968.
- ↑ Roglo — 1997. — 10000000 экз.
- ↑ 9,0 9,1 Proleksis enciklopedija, Opća i nacionalna enciklopedija — 2009.
- ↑ 10,0 10,1 Annuaire prosopographique : la France savante / под ред. (not translated to ru) — 2009.
- ↑ http://www.nytimes.com/2014/11/06/fashion/watches-travel-exploration.html
- ↑ http://www.bbc.co.uk/news/mobile/magazine-16963280
- ↑ Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF: اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم, платформа відкритих даних, платформа открытых данных, plateforme de données ouvertes, piattaforma di dati aperti, Opendata-Plattform, otevřená data platforma, åben-data-platform, տվյալների բաց շտեմարան, platforma za odprte podatke, plataforma de datos abierta, plataforma de dados aberta, платформа адкрытых даных, платформа на отворените данни, platforma otwartych danych, ашық деректер платформасы, ачык маалыматтарды платформа, açıq məlumat platforması, ochiq ma'lumotlar platforma, açık verilerin platformu, платформа отвореног података, platforma otvorenih podataka, platforma otvorenog podataka, platforma otvorených údajov, πλατφόρμα ανοικτών δεδομένων, platformu atklātā datu, platforma atvira duomenų, platvormi avatud andmete, avoimen datan foorumi, nyílt adatok platformja, პლატფორმა ღია მონაცემები, платформа за отворени податоци, нээлттэй мэдээллийн тавцан, platformă de date deschise, platformo de malferma datumoj, open data platform, плятформа адкрытых зьвестак, Усьтэм даннойёслэн платформазы, асыҡ мәғлүмәт платформаһы, açıq malümat platforması, açıq malümat platforması, ачык малюмат платформасы, öppen dataplattform, платформаи додаҳои боз, ачык кӧргӱзӱлердиҥ платформазы, гом бæрæггæнæнты платформæ — 2011.
|
«Руаль Амундсен» үгүүлэл хадаа Википедидэ заатагүй байха 1000 эгээн шухала үгүүлэлнүүдэй нэгэн юм. Энэниие дэлгэрэнгы болгожо туһалалсажа хайрлыт! |