Эсперанто

Эсперанто
Created by	Л. Л. Заменхоф (1887 он)
Setting and usage	Олон уласай туһалха хэлэн
Users	Түрэлхи хэлэтэн: 200 - 1000 (1996, тоосоо); (# сүлөөтэй яридаг 200000: тодорхойгүй 2 000 000)
Purpose	constructed language Олон уласай туһалха хэлэн Эсперанто; ;
Sources	Үгэй санг Латин, грек хэлэн; абяа зүйе энэдхэг-европо хэлэнүүдһээ
Албан ёһоной хэрэглээ
Тохируулагша байгууллага	Академио де Эсперанто
Томьёолбори
ISO 639-1	eo
ISO 639-2	epo
ISO 639-3	epo

Эсперанто (эс. Esperanto) — хамгай ехэ тархаһан зохёомол хэлэн. Олон уласай харилсаанда үргэн хэрэглэгдэжэ байгаа. Европын гол хэлэнүүд, илангаяа латин, грек хэлэнэй хэлэнэй эрдэм ухаан онсолиг, үгын сангай үндэһэн дээрэ тулгуурилажа бүтээһэн хэлэн. Польшын эмшэн Людовик Лазарь Заменхоф гэдэг хүн зохёобо. Үгын санг латин буюу латин гаралтай хэлэнэй үгэһээ бүридүүлдэг. Хэлэнэй эрдэм ухаанай 16 дүрэмтэй, һурахад хилбари хэлэн юм. Энэ хэлые һайн һураад абабал Европын бусад хэлые һурахад дүхэмтэй болоно. Одоогоор энэ хэлээр хишэнээн хүн ярижа байгаань тодорхойгүй. Албан ёһоной статистика мэдээ хараахан байхагүй болобошье албан буһа мэдээгээр 2,000,000 (хоёр сая)^[1] оршом хүн энэ хэлээр хэлэлсэдэг байна. Олон уласай нэлээд олон байгуулалга Эсперанто хэлые үйлэ ажалалгаандаа хэрэглэдэг. Монголдо Эсперанто хэлэн мэдэдэг хүн сөөн болобош Монголын Эсперанто-Ниигэмлиг 2010 оной 6 дугаар һарада Азиин эсперантошодой 6 дугаар Ехэ хуралые Улаанбаатар хотоноо туйлын амжалтатай зохёон байгуулжа хуралдуулба. Элэ хуралда Ази түби газараар үлэ барам Африкаһаа бусад 4 түбиин 200 гары эсперантошо хуран шуулһан байна.

Эсперанто гэжэ улас, үндэһэтэн хоорондын харилсан ойлголсолые нэмэгдүүлхэ, энхэ тайбан, хүн түрэлхитэнэй хаяха дүүдэг ёһон, найрамдал, нүхэрлэлые бүхэжүүлхэ зорилготой бүтээһэн энхын хэлэн юм. Энэ хэлые Польшын эрдэмтэн Л.Л.Заменхоф 1887 ондо зохёобо.

Эсперанто гэдэг үгын ушар

Esper- гэдэгынь эгээрхэ, найдаха, мүрөөдхэ гэһэн удхатай үгын үндэһэн, - ant- бол тухайн үйлые эрхэлэгшэ гэһэн удхые заадаг дагабари, -o һүүлынь жэнхэни нэрын түгэсхэл, эгээрэгшэ, найдан мүрөөдэгшэ гэһэн үгэ. Эрдэмэй зэргэ горилогшые бидэ, аспирант гэдэг байһан бэлэй.

Һурахад орьёо бэшэ хэлэн

Европо зүгын хэлэнэй дүрэмые тунгаан абажа хилбаршалан, мүн тэрэ зүгын олон хэлэнээ ороһон үгые үгын сангайхаа гол нөөсэ болгоһон, һурахад орьёо бэшэ, өөртөө угсаатанай соёл агуулаагүй, түбые һахиһан хэлэн бэлэй. Эрдэмтэн шудалаашад Эсперанто хэлые һурахад үндэһэтэнэй хэлэнүүдһээ арба дахин хилбар гэдэгые нэгэнтэ нотолон тогтообо.

Хүн түрэлхитэнэй соёлой нэгэ ололто, баялиг мүн

Улас түмэнэй найрамдал нүхэрлэлые бүхэжүүлхэ, олон уласай соёлой харилсаае үргэтгэн хүгжүүлхэд оруулжа хубита нэмэриин үнэлжэ НҮБ-ын ЮНЕСКО 1954, 1980 ондо хоёр удаа тогтоол баталан Эсперанто хэлые түгээн дэлгэрүүлхэд анхаарал хандуулхые гишүүн оронуудтаа уряалһанай дээрэ Л.Л.Заменхофые “Хүн түрэлхитэнэй һуутануудай нэгэн” гэжэ зарлаба. Дэлхэйн Эсперанто-холбоонь Нэгэдэһэн Үндэһэтэнэй Байгуулга болон түүнэй болбосорол, соёл, шэнжэлхэ ухаанай байгуулга болохо ЮНЕСКО-той албан харилсаата байгуулаын статустай олон уласай байгуулга болоод улас бүритэ һалбари, түлөөлэгшын газартай.