Курил олтирог

Курил ольтирог (ород: Курильские острова) гээшэ Агнууриин тэнгисэй ба Номгон далайн хилэ хизаарта, Хоккайдо аралай ба Камчатка хахад аралай хоорондо байрладаг галта уулын бүтэсэтэй аралнуудай бүлэг юм. Ехэ ба Бага Курил нюрууһаа бүридэнэ. Засаг захиргаанай талаар, Оросой Сахалинай можодо багтана. Курилай аралнуудые Оросой холбоото уласай бүхэли хиналтадаа байлгадагшье, урда үзүүриин дүрбэн аралнуудынь Японтой бүхэлидэнь байна.

Ниитын талмайнь 15,6 мянган км², 1175 км шахуу тахир шугамаар нэмжынэ. Ехэ Курил нюруугай гол аралнууд: Парамушир, Онекотан, Симушир, Уруп, Итуруп, Кунашир. Бага Курил нюруунь 6 аралнууд ба хоёр орьёлой бүлэгһөө бүридэнэ, эгээл томонь Шикотан. 2339 м үндэрые хүрэдэг уулархаг газарай хэлбэритэй байна (Атласовой аралда Алаид галта уула). 160 оршом галта ууланууд, энэ дунда 40 амиды, олон халуун аршаанууд, заримдаа хүсэтэй газар хүдэлэлгэ болоно.

Уларилынь һэрюун, муссонтой. 8 һарын дундажа температурань хойто зүгтээ 10 °С-һаа урда зүгтээ 17 °С хүрэтэр илгараад, 2 һарада дундажа температурань −7 °С. Жэлэй дундажа шииг нойтон 1000 мм, намардаа тайфун болоно. Нуураар (энэ тоодо кратер соо) ба лагунаар элдэб. Хойто аралнуудта нюурһэн ба мүшэ модон, Сибириин дабжаа нарһан ба хонин арса ургажа, дунда аралнуудта һиирэг ой (хуһан модон ба курил хулһан), урда аралнуудта ой (курил шэнэһэн модон, хулһан, сарса, агша модон) ургана. Баабгай, үен, үнэгэн, тарбаган амидарна. Орьёл дээрэ шубуудай базаарнууд бии. Загаһан (хулата загаһан, сагамхай).

Кунашир аралда Курил нөөсэ газар. Гол хотонууд: Курильск, Северо-Курильск.

Нэрэ

Курилай аралнуудые японшууд Цисима ольтирог (千島列島) гү, али мянган аралай ольтирог гэжэ нэрлэнэ. Курил гэһэн нэрэ айну хэлэнэй кур гү, али хүн гэһэн үгэһөө гаралтай. Юрэнь айну үндэһэтэнэй һуурижажа байһан аралнуудые иимэ эжэл адлитайгаар нэрлэжэ байба. Жэшээлбэл, Сахалиниие Куе гү, али Куйи, Хоккайдо Кай гэжэ нэрлэдэг байһан.

Түүхэ

Айну зон хадаа аралай жэнхэни ажаһуугшад юм. Японой булаан эзэлэлтын үрэ дүндэ тэдэ хүн зоной үсөөнхи хэһэг болоһон байна. Курилай аралнуудынь Эдо үедэ Мацумаэ обогтон ударидалгада 370 үлүү жэл оршон байгаа. Токүгава сёгунай үедэ «Гэнроку Куниэдзу» (元禄国絵図) гэһэн газарай зураг дээрэ тэмдэглэгдэжэ байгаа.

Ородууд Курилай аралнууд руу XVIII зуун жэлдэ түрүүшынхиеэ хүрэһэн. Тэдэ олон удаа шудалгаа шэнжэлгын баг ябуулжа байһан болоод, харин хэзээшье Уруп аралай урда хэһэгтэ ошожо байгаагүй. XVIII зуун жэлдэ ородууд Итуруп арал дээрэ ерэхэдэ Токүгава сёгунай захиргаан эрьеын хамгаалалтые шангадхаха шиидбэри гаргажа байгаа. 1811 ондо Оросой ахамад Василий Головниной экипаж Кунаширта гидрографикын шудалгаа шэнжэлгэ хэхэ үедээ Намбу обогтондо баригдажа, Мацумаэ обогой захирагшанарта хүргэгдэһэн байна. Мүн Японой худалдаашан Такадаяа Кахэй Кунаширта худалдаан хэжэ байгаад ородуудта баригдаһаниинь Япон-Оросой тала хилэ тогтоохо хэлсээнээр хэхэ эхилэл болобо.

1855 оной Симодагай хэрээгээр Орос, Японой хоорондохи уһан замай хилэ хизаарые Итуруп ба Уруп аралай хоорондуур тогтооһон байна. Уг хэрээгээр Сахалин алибаа уласай эрхэтэд һуурижажа болохоор үлдөө. 1875 ондо Санкт-Петербургын хэрээ Оросой эзэнтэ гүрэн, Японой эзэнтэ гүрэн хоёрой хоорондо байгуулагдаһан. Энэ хэрээ ёһоор Япон Сахалиниие эзэмшэхэ эрхые Курилай аралнуудай Уруп аралһаа хойшохо хэһэгые Орос улас эзэмшэхэ эрхээр һолёо.

1904—1905 оной Орос–Японы дайнай үеэр Японой сүлөөндэ гараһан сэрэгэй хүн болохо Шүмшү өөрын бүлэг хүнүүдэй хамта Камчаткын эрьедэ халдаһан байна. Орос улас өөрын тусхай сэрэгэй эльгээн тэдэ бүлэг хүнүүдые бариһан байна. Уг дайнай үрэ дүндэ Японой тала Оросой мэдэлэй уһанда загаһа агнуури хэхэ эрхэтэй болоһониинь 1945 он хүрэтэр хүсэтэй байба.

1918—1925 он хүрэтэр Япон уласынь Сибириин интервенциие ябуулһан АНУ ба Европын зэбсэгтэ хүсэндэ багтажа байһан Японой арми урда Камчаткада Курилиин аралнуудай хойто хэһэг болон урда Камчаткые эзэлэн, бүри Петропавловск-Камчатскийда сохилто үгэжэ байһан байна.

Дэлхэйн хоёрдугаар дайнда Япон буужа үгэһэнһөө гурбан хоногой һүүлдэ Улаан армаи Итуруп, Кунашир, Шикотан, Хабомай аралнуудые эзэлжэ абаһан ба 17000 үлүү нютагайхид дүрбэн гараһан байна. Эдэ аралынь одоо хүрэтэр ОХУ-ай мэдэлдэ байна.