Газар хүдэлэлгэ

Сүлөөтэ Нэбтэрхы Толи — Википеэдиһээ
1963-1998 оной хоорондо тохёолдоһон газар хүдэлэлгын эпицентрнүүд

Газар хүдэлэлгэ гэдэгынь газарай холтоһонһоо энерги сүлөөлэгдэжэ, сейсмиин долгин үүсхэхые хэлэнэ. Бии болоһон долгиниие сейсмометрээр тэмдэглэжэ абаха ба газар хүдэлэлгын хүсые момент магнетудаар, болобол Рихтерэй шаталбаряар хэмжэнэ. Рихтерэй шаталалые һүүлшын үедэ үргэн хэрэглэхэгүй байгаа болоно. Рихтерэй шаталбаряар 3-һаа бага магнитуда бүхы газар хүдэлэлгэ хүндэ онсогой мэдэрэгдэхэгүй, харин магнитуда 7, тэрэнһээ дээшэ болохо үедэ томо талмай хамарһан һүйрэл болоно.

Газар хүдэлэлгээр газарай гадаргуу дэнсэлжэ, заримдаа эбдэрэлдэ ороно. Газар хүдэлэлгээр хүрэһэнэй гулсалта бии боложо, галта уула эдэбхижэжэ болоно. Томохон газар хүдэлэлгэ далайда тохёолдобол цунами бии болоно.

Юрэнхы тохёолдолдо газар хүдэлэлгэ гэдэг ойлголтодо байгаалиин болон хүнэй нүлөөгөөр үүсэхэ бүхэ түрэлэй дэншээтэлгые багтаажа байна. Газар хүдэлэлгэнь холтоһондо үүсэхэ хагарал, ехэхэн хэмжээнэй хиин ехэбшэлэн (газарай гүндэхи метан) шэлжэлтэ, галта уулын үйлэ ажаллалгын эдэбхижэлтэ, хүрһэнэй гуласалта, минануудай тэһэрэлтэ, сүмэй бүмбэгын туршалта зэргээр үүсэнэ.

Газар хүдэлэлгэ үүсэжэ байһан гуламтые гипоцентр гү, али фокус гэхэ ба гипоцентрын эгсэ дээрэ, газарай гадаргуу дахи сэгые эпицентр гэнэ.

Газар хүдэлэлгын шалтагаан[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Хагаралын төрөл

Тектоник гаралтай газар хүдэлэлгэ дэлхэй дээрэ хаа хаагуур тохёолдоно. Дэлхэйн гүндэхи шулуулиг агшалта, суналтанда орохо үедэ үдэһэн энерги, тухайн шулуулиг таһаржа эбдэрхэ үедэ хагаралай хабтагайн дагуу сүлөөлэгдэхэ үзэгдэлтэй холбоотойгоор газар хүдэлэлгэ бии болоно.

Плитын трансформаци ба конвергент заагуудайнь газарай гадаргууд, маша томо хагаралай дагуу байрлаха ба плитанууд энэ заагай дагуу хүдэлжэ байдаг. Хагаралай дагуу уг хүдэлөөндэ ямар нэгэ өөршэлэлтэ орожо, хүдэлөөн зогсоходо плитын түлхэхэ хүсэнһөө ехэхэн энерги, тухайн хүдэлхэеэ болиһон плитын заае, хагарал оршомдо хуримталагдана. Хуримталагдажа бай энерги саадые эбдэхэ хэмжээндэ хүрэтэр энэ зогсонги байдал үргэлжэлхэ ба энерги хизгаарһаа дабахада хүдэлөөн огсом хүдэлхэдэ хуримталагдаһан энерги сүлөөлэгдэн газар хүдэлэлгэ бии болоно.

Хуримталагдаһан ниитэ энергиин зүбхэн 10%-нь сейсмиин долгин гү, али гуйбалганууд бии болодог болоод диилэнхинь хагарал үүсхэхэ, хагаралай дагуу үрэлтын дулаан болон хубирдаг байна.

Дэлхэйн томо газар хүдэлэлгэнүүд[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

1906 ондо Сан-Франциско хотодо аймшагтай газар хүдэлэлгын үрэ дүн

Зүүлтэ[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]