Галта уула

Галта уула:
1. Магма 2. Хушааһан шулуулиг 3.Сорго 4. Хормой 5. Силл 6. Һалбарилһан сорго 7. Галта уулын үнэһэнһөө бии болоһон дабхарганууд 8. Хажуу	9. Галта уулын лаваһаа бии болоһон давхрагууд 10. Хоолой 11. Паразит тогоо 12. Халуун лавын урасхал 13. Хабхалга 14. Тогоо 15. Үнэһэн

Галта уулын (вулканай) орой дээрэ тогоо байха болоод түүгээр газарай гүнһөө халуун лава (магма гү, али хайламал шулуу) газарай газаа таланууд гарана. Галта уулануудынь ехэбшэлэн тектоник хабтануудай ойротохо ба холдохо зааг, эхэ газарай рифтын бүһэнүүдтэ бии болоно.

Галта уулын дэлбэрэлтэнь нэгэн түрэлэй байгаалиин гамшагта тоосогдохо ба доорохи байдалаар байгаали ба хүндэ һөөргэ нүлөө үзүүлнэ.

Галта уулын дэлбэрэлтээр халуун лаваһаа гадна уһанай уурал (H₂O), нүүрһэнтүрэгшын дабхар эһэл (CO₂), хүхэрэй дабхар эһэл (SO₂), хлорто уһантүрэгшэ (HCl), фторто уһантүрэгшэ (HF), үнэһэн ехэ хэмжээгээр агаар мандал руу (ехэбшэлэн стратосферэ рүү, 16-32 км хүрэтэр үндэртэ) сасагдана. Эдэһээ эгээн муу нүлөөтэйнь хүхэрэй дабхар эһэл болоод, энэ эһэл агаарта хүхэрэй хүшэл (H₂SO₄), уламаар маша жаахан шэрхэгтэй сульфат тооһонсор болон хубирна. Энэ тооһонсорынь наранһаа ерэхэ дулаанай энергиие бусаан ойлгохо ба томохон хэмжээнэй галта уулын дэлбэрэлэй дараа (1-3 жэлэй турша) агаарын дундажа температура багасадаг (хүйтэрдэг) байна. Энэһээ гадна сульфатын тооһонсорынь стратосферэ дэхи хлор, азотын химиин шэнжэ шанарые өөршэлэн, хлорой эһэл (ClO) үүсхэхэ ба энэ эһэлынь озоные (O₃) усадхана. Хлорто уһантүрэгшэ (HCl), фторто уһантүрэгшэ (HF) борооной дуһалнуудта ууһан, богони хугасаада хүшэллиг бороо болоно. Агаарта сасагдаһан үнэһэниинь хэдэн үдэр гү, али хэдэн долоо хоногой дотор агаар мандалһаа газарай гадаргуу руу бууна. Галта уулын дэлбэрэлтээр ехэ хэмжээнэй хүлэмжын хии - нүүрһэнтүрэгшын дабхар эһэл илгарна.