Галта уула

Галта уула:
1. Магма 2. Хушааһан шулуулиг 3.Сорго 4. Хормой 5. Силл 6. Һалбарилһан сорго 7. Галта уулын үнэһэнһөө бии болоһон дабхарганууд 8. Хажуу	9. Галта уулын лаваһаа бии болоһон давхрагууд 10. Хоолой 11. Паразит тогоо 12. Халуун лавын урасхал 13. Хабхалга 14. Тогоо 15. Үнэһэн

Галта уулын (вулканай) орой дээрэ тогоо байха болоод түүгээр газарай гүнһөө халуун лава (магма гү, али хайламал шулуу) газарай газаа таланууд гарана. Галта уулануудынь ехэбшэлэн тектоник хабтануудай ойротохо ба холдохо зааг, эхэ газарай рифтын бүһэнүүдтэ бии болоно.

Галта уулын дэлбэрэлтэнь нэгэн түрэлэй байгаалиин гамшагта тоосогдохо ба доорохи байдалаар байгаали ба хүндэ һөөргэ нүлөө үзүүлнэ.

Галта уулын дэлбэрэлтээр халуун лаваһаа гадна уһанай уурал (H₂O), нүүрһэнтүрэгшын дабхар эһэл (CO₂), хүхэрэй дабхар эһэл (SO₂), хлорто уһантүрэгшэ (HCl), фторто уһантүрэгшэ (HF), үнэһэн ехэ хэмжээгээр агаар мандал руу (ехэбшэлэн стратосферэ рүү, 16-32 км хүрэтэр үндэртэ) сасагдана. Эдэһээ эгээн муу нүлөөтэйнь хүхэрэй дабхар эһэл болоод, энэ эһэл агаарта хүхэрэй хүшэл (H₂SO₄), уламаар маша жаахан шэрхэгтэй сульфат тооһонсор болон хубирна. Энэ тооһонсорынь наранһаа ерэхэ дулаанай энергиие бусаан ойлгохо ба томохон хэмжээнэй галта уулын дэлбэрэлэй дараа (1-3 жэлэй турша) агаарын дундажа температура багасадаг (хүйтэрдэг) байна. Энэһээ гадна сульфатын тооһонсорынь стратосферэ дэхи хлор, азотын химиин шэнжэ шанарые өөршэлэн, хлорой эһэл (ClO) үүсхэхэ ба энэ эһэлынь озоные (O₃) усадхана. Хлорто уһантүрэгшэ (HCl), фторто уһантүрэгшэ (HF) борооной дуһалнуудта ууһан, богони хугасаада хүшэллиг бороо болоно. Агаарта сасагдаһан үнэһэниинь хэдэн үдэр гү, али хэдэн долоо хоногой дотор агаар мандалһаа газарай гадаргуу руу бууна. Галта уулын дэлбэрэлтээр ехэ хэмжээнэй хүлэмжын хии - нүүрһэнтүрэгшын дабхар эһэл илгарна.

Холбооһон

• Smithsonian Institution - Global Volcanism Program Архивировалһан 24 арба һара 2012 оной.
• Volcanic and Geologic Terms from Volcano World Архивировалһан 14 юһэ һара 2007 оной.
• Volcano Information from the Deep Ocean Exploration Institute Архивировалһан 14 арбан нэгэ һара 2007 оной., Woods Hole Oceanographic Institution
• Glossary of Volcanic Terms from USGS Архивировалһан 22 юһэ һара 2007 оной.
• How Volcanoes Work by Tom Harris
• How Volcanoes Work - Educational resource on the science and processes behind volcanoes, intended for university students of geology, volcanology and teachers of earth science.
• Volcano Live - John Seach
• Volcanic Materials Identification Архивировалһан 16 арбан хоёр һара 2005 оной.
• Erupting Volcano - Pyroclastic Flow - Video
• Natural Disasters - Volcano Архивировалһан 28 юһэ һара 2007 оной. Great research site for kids.
• Google Video: Erupting Volcano Архивировалһан 14 арбан нэгэ һара 2007 оной.
• Google Maps Plot of World Volcanoes Архивировалһан 29 юһэ һара 2007 оной.
• University of Washington Libraries: Digital Collections: