Мацуо Басё

Сүлөөтэ Нэбтэрхы Толи — Википеэдиһээ
Мацуо Басё
松尾 芭蕉
portrait
Хираидзумидахи хүшөө
Түрэһэн нэрэ:

Мацуо Кинсаку (японоор 松尾 金作)

Ажал үйлэ:

ирагуу найрагша

Түрэһэн үдэр:

1644 оной[1][2][3][4][5][6][7][8][9][10][11][12][13][14][15][16][17][18][19][20][21][22][23][24][25][26][27][28]

Түрэһэн газар:

Уэно, Ига можо

Эрхэтэнэй харьяалал:

Япон Улас

Наһа бараһан үдэр:

1694 оной 11 һарын 28(1694-11-28)[8][13][29]

Наһа бараһан газар:

Осака

Мацуо Басё (японоор 松尾 芭蕉, нюуса нэрэнь; ондоо нюуса нэрэнь ‒ японоор 宗房, Мунэфуса; үшөө ондоо нюуса нэрэнь ‒ японоор 甚七郎, Дзинситиро; жэнхэни нэрэ ‒ японоор 金作, Кинсаку) (1644, Уэно, Ига можо, ‒ 12.10.1694, Осака), Японой ирагуу найрагша, шүлэгэй онолшо. Самурайн бүлэдэ түрэбэ. 1664 онһоо Киотодо ирагуу найрагые һураба. 1672 онһоо Эдо (мүнөөгэй Токио) хотодо гүрэнэй алба хаагаашье һаа, түшэмэлэй амидаралда урмаа хухарба. Хожомынь ирагуу найрагай багша болобо. Хошоной рэнгагай шүлэгшээр алдартай болобо. Мацуо ‒ хокку жанрын болон эстетикын үндэһэлэгшэ юм. 1680-аад ондо Мацуо Дзэн шажанай гүн ухааниие дахажа өөрынгөө зохёолгын һуурида «гэгээрэлэй» заршам табяа һэн. Мацуогой болон шабинарайнь бэшэгдэһэн долоон суглуулбарида тэрэнэй ирагуу найрагай үб харуулагдана: «Үбэлэй үдэрнүүд» (冬の日 (), 1684), «Хабарай үдэрнүүд» (春の日 (), 1686), «Хооһон тала» (荒野 (), 1689), «Хисаго» ( (), 1690), «Бишэнэй суба» (猿蓑 (), 1-дэхи боти, 1691, 2-дохи боти, 1698), «Нүүрһэнэй мэшээг» (炭俵 (), 1694), үргэлжэлһэн удха зохёол ба шүлэгөөр бэшэһэн уянгын дэбтэрнүүд (эдэ дунда эгээн алдартай — «Хойто зүгэй харгы», 奥の細道 ()), номуудай ба шүлэгүүдэй оршолнууд, уралиг ба ирагуу найрагай зохёолго тухай һанааниие агуулдаг бэшэгүүд гэхэ мэтээр алдартай болобо. Мацуогой ирагуу найраг ба гоо зүй Японой дунда зуунай ба шэнэ сагай удха зохёолдо ехэхэн нүлөө үзэбэ[30][31].

Намтар[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Басёгой Ига можодо түрэл гэр байшан.

Мацуо Ига можын Уэно гэһэн бишыхан хотодо дунда зэргын амидаралтай Мацуо Ёдзаэмона самурайн (松尾与左衛門 ()) гэр бүлэдэ түрөө. Тэдэнэйхи засагай зүгһөө ямаршье тэдхэлгэ абадаггүй байһан ушар эсэгэнь самурайн хубида эрилтэ гарабал, сэрэгэй алба хаажа, амидаралай ахыгаа залгуулхын тулада бэшэгэй багша хэдэг байгаа.

Басё бүри багаһаан шүлэг зохёол бэшэхэ һонирхолдо хүтэлэгдэн хайку маягаар шүлэг туурбижа ехэхэн хүдэлмэрилһэнэй үрэ дүндэ тон нэрэдэ гаража, уламаар 1672 ондо уран бүтээл туурбиха эгээн боломжотой гэжэ тоосогдодог байһан Эдо хотодо ерэжэ, һуурижан өөрын һургуулиие үүсхэжэ, тэрэ үеын Японой нэрэ нүлөө бүхы зохёолшодтой холбоо тогтоожо ажаллаһаниинь ерээдүйн ехэ найрагша болохо замай эхилэл боллоһон юм. Энэ үедээ олон шабитай боложо, Японой хайкугай түрэлэй тэригүүн зэргын найрагша гэжэ үнэлэгдэхэ болотороо үдэһэн юм.

Харамтай тэрэ туйлай ядуу амьдаржа, бэшэһэн зохёолоо зараха гү, али шабинарайнгаа үгэһэн мүнгөөр хоног үнгэрүүлжэ байһан ушар ами зуухын эрхээр 1680 ондо Эдоһоо хүн үсөөтэй, Фукагавада ерэжэ һуурижаба. 1681 ондо тэрэнэй нэгэ шаби Рика тэдэнэй байшангай дэргэдэ гадил (японоор 芭蕉 басё гэдэг) модо һуулгаһаниинь үрэ жэмэсээ ехэ үгэжэ, нүхэдынь тэдэнэй байшан «гадилай байшан» (芭蕉庵 (), Басё-Ан) гэжэ нэрлэһэнээр ирагуу найрагша өөртөө Басё гэдэг уран зохёолой нэрэ абаһан түүхэтэй. Энэ үеһөө Басё Дзэн буддизмые шудалжа эхилһэниинь тэрэнэй хожомой уран бүтээлдэ үлэмжэ ехэ нүлөөлһэн юм.

Сига можын Оцу хотодо Басёгой бунхан

1684 ондо тэрэ өөрын уран бүтээлэй замаа хубилгажа, олон удаагай аялалда удаа дараа ябаһаар 1694 ондо үбшэн туһажа, шабинартаа өөрын хогшол хүрэнгэ, гар бэшэмэл, номоо яаха тухай хэрээслээд 10 һарын 12-до наһа бараһан байдаг.

Басё аялалда ябахадаа олон гайхамшагтай хайку туурбижа, үдэрэй тэмдэглэл хүтэлһэниинь тэрэнэй амидаралай намтар болоод зогсоогүй, сэдьхэлгэ, үзэл бодол, үйлэ хэрэгэйнхинь элирэл болоһоноороо хойшо үеынхинэй дунда ехэхэн үнэ сэнэтэй юм. Энэ үеынхинь бүтээл дотор тэрэнэй шэлэдэг хайкунууд бии.

枯朶に烏のとまりけり秋の暮 kara eda ni / karasu no tomari keri / aki no kure
нюсэгэн мүшэр дээрэ / ганса хирээ һууна— / намарай үдэшэ… [1680]

гэхэ юм гү, али

古池や蛙飛びこむ水の音 furu ike ya / kawazu tobikomu / mizu no oto
хуушан сөөрэм / мэлхэй үсэржэ— / уһан салгидаа… [1686]

гэжэ мүнөөдэр хүрэтэр «эбдэгдээгүй» хайку түрэлэй түгэс түгэлдэрэй бэлгэдэл болоһон бүтээлнүүдээ туурбиһан юм.

Юрэнь хайку байгаалиин гоо һайханиие зураглаха, тэрэниие сэдьхэлтэйгээ холбожо мэдэрхэ ирагуу найраг юм. Харин Мацуо Басё хайкуда гүн ухааниие оруулжа ерэһэнээрээ сэрэл мэдрэмжын зохисол элирһэн жэнхэни хайку ирагуу найрагые үлэмжэ удхаарынь хүгжүүлһэн габьяатай ажа һэн.

Зохёолнуудай жагсаалта[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Игадахи байрладаг Басёгой 300 наһанай ойдо зорюулһан Хайсейден (俳聖殿, Ирагуу найрагшын дурасхалай танхим)
Басёгой гараар бэшэгдэһэн «Хойто зүгэй харгы»
  • Бүрхөөлтэ наадан (貝おほひ (), Kai Ōi) (1672)
  • Эдо сангин (江戸三吟 (), Edo Sangin) (1678)
  • Инака но куавасе (田舎之句合 (), Inaka no Kuawase) (1680)
  • То: сэй монтэй докугин нидзю: касэн (桃青門弟独吟廿歌仙 (), Tōsei Montei Dokugin Nijū Kasen) (1680)
  • Токивая но куавасе (常盤屋句合 (), Tokiwaya no Kuawase) (1680)
  • Минасигури (虚栗 (), Minashiguri) (1683)
  • Талын араг яһан (野ざらし紀行 (), Nozarashi Kikō) (1684)
  • Үбэлэй үдэрнүүд (冬の日 (), Fuyu no Hi) (1684)*
  • Хабарай үдэрнүүд (春の日 (), Haru no Hi) (1686)*
  • Мэлхэй мүрысөөн (かわすあわせ (), Kawazu Awase) (1686)
  • Касимада аяншалга (鹿島紀行 (), Kashima Kikō) (1687)
  • Утацуда аяншалга (卯辰紀行 (), Utatsu Kikō) (1688)
  • Сарасина аяншалга (更級紀行 (), Sarashina Kikō) (1688)
  • Хооһон тала (荒野 (), Arano) (1689)*
  • Сарасина аяншалга (更級紀行 (), Sarashina Kikō) (1690)*
  • Хисаго ( (), Hisago) (1690)*
  • Бишэнэй суба (猿蓑 (), Sarumino) (1-дэхи боти, 1691, 2-дохи боти, 1698)*
  • Сага дэбтэр (さが日記 (), Saga Nikki) (1691)
  • Гадил модо һуулга тухай (芭蕉を移す詞<ことば> (), Bashō no Utsusu Kotoba) (1691)
  • Даяаншын ахы тухай (閉館の説 (), Heikan no Setsu) (1692)
  • Нүүрһэнэй мэшээг (炭俵 (), Sumidawara) (1694)*
  • Тусгаар таһалга (別座舗 (), Betsuzashiki) (1694)*
  • Хойто зүгэй харгы (奥の細道 (), Oku no Hosomichi) (1694)
* Басёгой долоон суглуулбарида (Bashō Shichibu Shū) багтаһан зүйл[32]

Шэлэгдэмэл шүлэг[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

甲比丹もつくばはせけり君が春 kapitan mo / tsukubawasekeri / kimi ga haru [1678]
ばせを植ゑてまづ憎む荻の二葉哉 bashō uete / mazu nikumu ogi no / futaba kana [1680]
馬をさへながむる雪の朝哉 uma wo sae / nagamuru yuki no / ashita kana [1684]
年暮ぬ笠きて草鞋はきながら toshi kurenu / kasa kite waraji / hakinagara [1685]
いざさらば雪見にころぶ所迄 iza saraba / yukimi ni korobu / tokoromade [1688]
荒海や佐渡によこたふ天河 araumi ya / Sado ni yokotau / amanogawa [1689]

Зурагууд[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Зурагууд
Лейдендэхи ханын зурагууд
Лейдендэхи ханын зурагууд  
Бусон зураһан хүрэг
Бусон зураһан хүрэг  
Хокусай зураһан хүрэг
Хокусай зураһан хүрэг  
Кёроку зураһан хүрэг
Кёроку зураһан хүрэг  
Дурасхал
[[|center|border|170x180px|alt=|Хираидзумидахи сүмэ соо хүшөө ]]
Хираидзумидахи сүмэ соо хүшөө  
Фукуи можын Цуругадахи Кэхи-дзингу
Фукуи можын Цуругадахи Кэхи-дзингу  
Огаки хотодохи хүшөө
Огаки хотодохи хүшөө  
Кэйункан, Японой эгээн томо Басё шүлэг һиилэгдэһэн шулуун
Кэйункан, Японой эгээн томо Басё шүлэг һиилэгдэһэн шулуун  
Дзододзи сүмэ, Басё шүлэг һиилэгдэһэн шулуун
Дзододзи сүмэ, Басё шүлэг һиилэгдэһэн шулуун  
Хораи-дзи сүмэдэ Басё шүлэг һиилэгдэһэн шулуун
Хораи-дзи сүмэдэ Басё шүлэг һиилэгдэһэн шулуун  
Басё шүлэг һиилэгдэһэн самбар (Миэ можо, Ига хото)
Басё шүлэг һиилэгдэһэн самбар (Миэ можо, Ига хото)  

Ном зохёол[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

  • Григорьева Т., Логунова В. Японская литература, М., 1964
  • В. В. Соколова, В. Орлов Японская лирика, Современный литератор, 1999
  • Абэ Кимио Мацуо Басё, Токио, 1961
  • Хирота Дзиро Басё но гэйдзюцу, Токио, 1968
  • Makoto Uoda Matsuo Basho, N. Y., 1970

Холбооһон[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Зүүлтэ[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

  1. Deutsche Nationalbibliothek Record #118653369 // Общий нормативный контроль (GND) — 2012—2016.
  2. Краткая литературная энциклопедияМ.: Советская энциклопедия, 1962.
  3. Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF: اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم, платформа відкритих даних, платформа открытых данных, plateforme de données ouvertes, piattaforma di dati aperti, Opendata-Plattform, otevřená data platforma, åben-data-platform, տվյալների բաց շտեմարան, platforma za odprte podatke, plataforma de datos abierta, plataforma de dados aberta, платформа адкрытых даных, платформа на отворените данни, platforma otwartych danych, ашық деректер платформасы, ачык маалыматтарды платформа, açıq məlumat platforması, ochiq ma'lumotlar platforma, açık verilerin platformu, платформа отвореног података, platforma otvorenih podataka, platforma otvorenog podataka, platforma otvorených údajov, πλατφόρμα ανοικτών δεδομένων, platformu atklātā datu, platforma atvira duomenų, platvormi avatud andmete, avoimen datan foorumi, nyílt adatok platformja, პლატფორმა ღია მონაცემები, платформа за отворени податоци, нээлттэй мэдээллийн тавцан, platformă de date deschise, platformo de malferma datumoj, open data platform, плятформа адкрытых зьвестак, Усьтэм даннойёслэн платформазы, асыҡ мәғлүмәт платформаһы, açıq malümat platforması, açıq malümat platforması, ачык малюмат платформасы, öppen dataplattform, платформаи додаҳои боз, ачык кӧргӱзӱлердиҥ платформазы, гом бæрæггæнæнты платформæ — 2011.
  4. (not translated to mul) Проект «Гутенберг»Project Gutenberg Literary Archive Foundation, 1971.
  5. Swartz A. Open Library — 2007.
  6. Benezit Dictionary of ArtistsOUP, 2006. — ISBN 978-0-19-977378-7
  7. Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes — 1999.
  8. 8,0 8,1 SNAC — 2010.
  9. Encyclopædia UniversalisEncyclopædia Britannica.
  10. CONOR.Sl
  11. Faceted Application of Subject Terminology
  12. LIBRIS
  13. 13,0 13,1 Babelio — 2007.
  14. (unspecified title)
  15. Энциклопедия Брокгауз / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
  16. (unspecified title)
  17. (unspecified title) — 1995.
  18. Répertoire International des Sources Musicales — 1952.
  19. NUKAT — 2002.
  20. Gran Enciclopèdia CatalanaGrup Enciclopèdia, 1968.
  21. (unspecified title)
  22. (unspecified title)
  23. Национальная библиотека Португалии — 1796.
  24. KANTO – Kansalliset toimijatiedotНациональная библиотека Финляндии.
  25. Bibliografie dějin Českých zemí — 1905.
  26. MAK
  27. Trove — 2009.
  28. (unspecified title): El portal de datos bibliográficos de la Biblioteca Nacional de España — 2011.
  29. Архив изобразительного искусства — 2003.
  30. Боронина И. А. Мацуо Басё // Большая советская энциклопедия: В 30 т.. — М.: "Советская энциклопедия", 1969-1978.
  31. Мацуо Басё // Большой энциклопедический словарь / Под ред. А. М. Прохорова. — М.: Большая Российская энциклопедия, 2000.
  32. Yuasa 1966, pp30-48