Октавиан Август

Август Цезарь
Римэй эзэнтэ гүрэнэй хаан
Октавиан Августай сээжэ баримал
Хааншалал	МЭҮ 27 — МЭ 14 он (эзэн хаанаар)
Бүтэн нэрэ	Октавиан Август
Латин	Octavianus Augustus
Түрэһэн	МЭҮ 63 оной 9 һарын 23
Түрэһэн газар	Рим
Наһа бараһан	14 оной 8 һарын 19 (75 наһатай)
Наһа бараһан газар	Нола
Бага Хатад	1. Клодия (МЭҮ 41 он) 2. Скрибония (МЭҮ 40 он — МЭҮ 39 он) 3. Ливия Друзилла (МЭҮ 38 он — МЭ 14 он)
Хаанай удам	Юлия Августи
Хаанай обог	Юли-Клавдиин
Эсэгэ	Гай Октавий
Эхэ	Атия Бальба Цезония

Октавиан Август (лата: Octaүianus Augustus, түрэһэн нэрэ — Гай Октавий Фурин, лата: Gaius Octaүius Thurinus; МЭҮ 63 оной 9 һарын 23, Рома — 14 оной 8 һарын 19, Нола) — Римэй эзэнтэ гүрэнэй байгуулагша анханай эзэн хаан.

Баян удамтай гэр бүлэдэ түрэһэн Август 18 наһатай байхадаа өөрын абгай аха Юлий Цезарьта үргэгдэн, тэрэнэй залгамжалагшаар нэрлэгдэхэ болоо. Цезариин алалгын дараа (МЭҮ 44 он) эрхэ мэдэлэй түлөө тэмсэлдэ оролсожо, хэд хэдэн тулалдаанай дараа өөрын үрдилдэгшэ Лепидитэй, Марк Антонитай хамтаар хоёрдохи триумвиратые байгуулаа. МЭҮ 32 ондо Лепидиие, МЭҮ 31 ондо Актиумай тулалдаанда Марк Антониие (Клеопатратай хамтарһан) илажа, түрын эрхые гансаараа бариха болоһон байна. Август принсепс сула хүрэтэн Римэй эзэнтэ гүрэн гэжэ нэрлэгдэхэ болобо. Эхиндээ бүгэдэ найрамдаха засаглалые дэмжэжэ, улас ороноо консул шэнги ударидажа байһаншье һаа, МЭҮ 27 ондо Август сула хүрэтэжэ, дүрбэн жэлэй дараа хэмжээгүй эрхэтэй эзэн хаан болобо. Тэрэнэй засаглалай үедэ (МЭҮ 31 – МЭ 14 он) Римэйхидай амидаралай хэб маяг өөршэлэгдэжэ, Грек - Римэй юртэмсэ хүгжэн сэсэглэжэ байба. Август эзэнтэ гүрэнэй алсалагдаһан можонуудые хамгаалха, зам табиха болон бусад олон ниитын ажал эхилүүлэн, Пакс Романын үндэһые табижа, уралиг соёлые гиигүүлэн дэмжэжэ байба. Тэрэ Римэй ёһон һуртахуунай һургаалнуудые заһабарилха алхамуудые хэжэ, өөрынгөө охин Юлиие садар самуун ябадалтай гэн сүлэлгэдэ ябуулжа байба. Тэрэниие наһа бараха үедэ эзэнтэ гүрэниинь Ибериһээ Каппадоки хүрэтэр, Галлиһаа Египет хүрэтэр үргэн уудам болоһон байба. Тэрэниие наһа бараһанай дараа бурханшалан шүтэхэ болоо.

Намтар

Октавиан Август бол Римэй эзэнтэ гүрэниие үндэһэлэгшэ юм. МЭҮ нэгэдүгээр зуунай үедэ Римэй уласые һүйрүүлжэ байһан олон жэлэй һунжарһан дайниие зогсоожо Римэй эзэнтэ гүрэниие байгуулжа дараашын хоёр зуунай турша энхэ амгалан байха нүхэсэлые бүридүүлһэн габьяатай бэлэй. Гай Октавиус (юрэнь Октавиан нэрээрээ ниитэдэ алдартай ба "Август" хэргэмые 35 наһатайдаа хүртөө) МЭҮ 63 ондо түрэһэн болоод Римэй улас түрын гарамгай зүдхэлтэнүүдэй нэгэ болохо Юлий Цезариин үргэмэл ажа хүбүүн байһан юм. Хуули ёһоной хүүгэдгүй Юлий Цезарь залуу Октавианиие ашада дэмжэжэ улас түрын талаар үдэжэ үндыхэдэнь туһалба. Тэрэниие 18 наһатай байхада Юлий Цезарь алагдаһаниинь Римэй улас түрэ, сэрэгэй зүдхэлтэнүүдэй дунда бөөн тэмсэл үрнэхэ шалтагаан болоо һэн. Анхандаа Октавиан тэмсэл зүршэлгые огто тоохогүй байһаншье һаа, Юлий Цезариин үргэмэл хүбүүн гэһэн нэрээр хэд хэдэн нүлөө бүхы хүнүүдэй дэмжэлгыень абажа шадаба.

Гэбэш Юлий Цезариин хамтаран зүдхэгшын нэгэ болохо Марк Антоний сэрэгэй диилэнхи хэһэгэй дэмжэлгые абажа удатар байлдаан хэбэ. Тэрэ дайнай уршагаар Римэй хоёр хубаагдажа дурна хэһэгыень Марк Антоний, баруун хэһэгыень Октавиан захирдаг боложо хэһэг хугасаанд түрэ эблэрбэ. Энэ хоорондо Марк Антоний гоё басаган Клеопатрагай хормойһоо зүүгдэжэ хамаг сагаа "хооһон" үрэжэ байхада Октавиан байра һууряа улам бэхэжүүлжэ амжаба. Хоёр гол улас түрын зүдхэлтэнэй хоорондын шиидбэрлэхэ тулалдаан манай эрын үмэнэхи 31 ондо Акциин хошуунай оршом боложо тэнгисэй ами үрсэһэн тулалдаанда Октавиан илалта байгуулжа Антоний, Клеопатра хоёр амяа хорлобо.

Эрхэ мэдэлдэ хүрэхын түлөө хархисаар тэмсэжэ байһан Август илалта байгуулһанай дараа энхэ амгаланг туушатай хамгаалагша болон хубирба. МЭҮ 27 ондо сенаторнуудые тайбшаруулхын тулада бүгэдэ найрамдаха уласые һэргээжэ бүхы албан тушаалһаа татгалзажа байгаагаа мэдэгдэбэ. Гэбэш ромын сэрэгэй диилэнхи хэһэг байралжа байгаа Испани, Бага Ази, Сириин амбан захирагша хэбээр үлэжэ байгаа болохоор бодито эрхэ мэдэл тэрэнэй гарта хэбээр байгаа. Сенат тэрэндэ Август хэргэм олгоһоншье хаанай бүрин эрхэ олгоһонгүй.

МЭ 14 ондо Октавиан Август наһа бараха үедээ бүгэдэ найрамдаха засаглалые халажа хаанай хэмжээлшэгүй эрхэ мэдэлые абажа шадаһан тула тэрэнэй залгамжалагша дагабари хүбүүниинь эрхэ мэдэлые шууд шэлжүүлэн абаһан бэлэй.

Аша холбогдол

Октавиан Августын эзэнтэ гүрэн:

  можонууд

  харьяата уласууд

  Ехэ Германи

Август абьяаслиг, һайхан сэдьхэлтэй дарангылагшын шэлдэг үльгэр жэшээ болон дэлхэйн түүхэдэ мүнхэрһэн юм. Римэй эргэнэй дайнай үеһээ таһаралтагүй үргэлжэлһээр байһан зэбсэг барин хоорондоо дайтаха ябадалые зогсоожо бүрин эблэрүүлжэ шадаһан түрын зүдхэлтэн бэлэй. Август бараг дүшын жэлэй турш аРимэй эзэнт гүрэниие захиржа ниитэ Европодо нүлөө үзүүлжэ шадаһан юм. Армяа бэешэлэн ударидажа Испани, Швейцари, Бага Ази, Балканын хахад аралай ехэнхи хэһэгые бүрин эзэмдэжэ Уласайхигаа хойто хилые Рейн-Дунай мүрэнөөр тогтооһониинь хэдэн зуун жэлэй турша хэбээр хадгалагдажа байһан юм.

Октавиан Август шадабарилиг түрын зүтгэлтэн байһанай хубида эргэнэй албые зохёон байгуулхада гол үүргэ гүйсэдхэжэ татабариин албанай бүридэл, санхүүгэй тогтолсоое болбосоронгы болгожо армяа шэнэшэлжэ сэрэгжүүлһэн уһан флот байгуулһан юм. Августын захиргаанай үедэ замай сеть бии боложо барилга байгууламжа олоноор бодоһон. Тэрэнэй һанаашалгаар хиид олоноор баригдажа эртын ромын ёһо заншалые һэргээжэ гэр бүлэ болохо, хүүгэд хүмүүжүүлхэ хуулинууд баталигдан гараба. МЭҮ 30 онһоо арад түмэнэй амидаралай түбшэн дээшэлһэнээр Август сэдьхэл тайбан амидаржа ажаллажа байба.

Тэрэниие хаан байха үеэ Римэй уран зохёол, уралигай алтан үе гэжэ зүй ёһоор нэрлэдэг Алдарта зохёолшо Рим Виргилий, Гораций, Тит Ливий зэргэ шэлдэг бүтээлнүүдээ тэрэнэй дэмжэлгэтэйгээр туурбижа байба.