Эволюци

«Амидаралай модон»

Эволюци (лата: evolutio — «далбайлгалта») — бол нэгэ үеһөө дараагай үедэ шэлжэхэ удамшаха хубисал юм. "Evolutio" гэдэгынь дээшэлүүлхэ, дэлгэрүүлхэ гэһэн удхатай латин үгэһөө улбаатай. Эволюци хэмээхэ нэрэ томьёое анха 1762 ондо Швейцариин эрдэмтэн Шарль Бонне хэрэглэбэ. Эволюциин онолые анха 19-р зуунай үедэ Англиин эрдэмтэн Чарльз Дарвин болбосоруулаа. Оршон үедэ эволюциин онолой шудалгаа макроэволюци, микроэволюци гэһэн үндэһэн хоёр түбшэндэ ябагдажа байна. Шэнэ зүйл гаран бүрилдэхэд хүргэдэг популяциин генетикэ, экологиин эргэлтэ бусалтагүй өөршэлэлтын тухай ойлголтые микроэволюци гэдэг. Харин макроэволюциинь зүйлһөө дээшэхи, баг, обог, түрэл гэхэ мэтэ ангилал зүйн нэгэжүүдын гаралга, хүгжэл, өөршэлэлтэтэй холбоотой эволюциин үйлэ ябаса юм. Биологиин эволюциинь ниигэмэй эволюциһээ дараахи 3 шэнжээрээ илгаатай:

1. Эргэлтэ бусалтагүй процесс
2. Биологиин ашагтай шэнжын өөршэлэлтэ
3. Залгамжа удамшалда үндэһэлдэг

Биологиин хубисал-эволюци бол биологиин шэнжэлхэ ухаанай үндэһэн тулгуури онолнуудай нэгэ мүн. Янза бүриин шалтагаанаар амиды бэеын генэй түбшэндэ гараһан өөршэлэлтэ байгаалиин шалгаралда эбээгдэбэл тухайн бүлэг амитан хубиһан хүгжэдэг амиды байгаалиин юрэнхы зүй тогтолой онолые эволюци гэнэ. Энэ хүгжэлэй гол эхэ үүдэбэриинь тухайн амитанай гендэ гараһан янза бүриин шалтагаантай санамсарггүй өөршэлэлтэ байдаг. Эволциие үйлэшэлжэ бай саг хугасаа, абажа үзэжэ байгаа сар хүрээнһээ хамааруулан макроэволюци, микроэволюци гэжэ хубаажа үзэдэг.

Эхэ үүдэбэри

Энэ санамсаргүй өөршэлэлтэ ашагтай байбал дараашан үе удамда дамжан саашад тухайн өөршэлэлтые агуулһан амитад бусадһаа дабуу боломжотойгоор үржэжэ, үрэ түлөө үлдээһэнээр саашад улам түгэлдэржэдэг. Иимэһээ эволюциин эхэ үүдэбэриинь

1. Генэй өөршэлэлтэ гү, али мутаци
2. Рекомбинаци гү, али эсэгэ эхын генэй харилсан хоршохо

Эдэгээрэй үрэ дүндэ нэгэ зүйл амитан, нэгэ һүргын амитандын дотор алаг байдал бии боложо, байгаалиин шэлэлгэдэ харилсан адлигүй харюу үйлэдэл үзүүлдэг.

Хүдэлгэгшэ хүсэн

Эдэгээрые эхэ булагуудта үйлэшэлдэг үндэһэн хоёр үйлэшэлэгшэ хүсэн байдаг:

1. Байгаалиин шэлэлгэ
2. Ген

Байгаалиин шэлэлгэнь тогтоборжуулагша, һарнюулагша, нэгэ тээшэ шиглэһэн гэһэн гурбан үндэһэн хэлбэри байдаг. Хэрэб дундажа үзүүлэлтэтэй амитанда амиды үлэжэ үрэ удамаа үлдээхэ үлүү боломжо олдожо байбал энэнь тогтоборжуулагша шэлэлгэ юм. Харин үүниие эсэргүү дундажын хоёр захын үзүүлэлтэ бүхы амитаные эбээжэ байбал һарнюулагша, зүбхэн нэгэ шэглэлдэхэ хэлбылтые эбээжэ байбал шэглүүлхэ шэлэлгэ юм.

Генэй дрейфынь сүлөөтэй эбэсэлдэн үржэлэй үрэ дүндэ генэй дабтамжа санамсаргүйгээр үеһөө үедэ өөршэлэгдэхые хэлэнэ. Энэ санамсаргүй өөршэлэлэй нүлөө олон гишүүн бүхы популяцида бага байхад харин харисангы сөөн гишүүн бүхы популяцида хурсаар ажаглагдана.