Адуу
| Морин | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Адуу
| ||||||||||||||
| Биологиин классификаци | ||||||||||||||
|
Адуу гү, али морин (Equus ferus caballus) бүтүү туурайтай хүхэтэн болоод уналга, ашалга, хүнэһэн зэргэдэ ашаглагдадаг эдэй засагай ажа холбогдол бүхы гэрэй амитан. Хүн түрэлхитэн 10000 жэлэй үмэнэһөө адууе гэршүүлһэн гэдэг. Монголшуудмнай нүүдэлэй соёл, амидаралай хэб маяг, уламжалалта сэрэгэй уралигынь адуун дээрэ үндэһэлһэн гэхэдэ хэлэсдэхэгүй.
Адуунь табан хошуу малай нэгэ болоод бод мал юм. Адууе Монголшууд наһа хүйһээрынь илган нэрлэдэг.
Япон уласта бол морин унаха гү, али эзэмшэхэнь нэрэ түрын хэрэг байһан байна. Нэгэ ёһондоо эрхэ мэдэл, хүсэн шадалтайень элидхэжэ байһан гэһэн үгэ.
Харин эдэй засагай байдал өөршэлэгдэжэ нүүдэлшэн соёлойхитой харисуулхада одоо мориной элирхылхэ эдэй засагай үнэнь буурһан гэжэ һудалаашад үзэдэг.
Саяхан хүрэтэр тахиие адуунай шууд үбэг гэжэ үзэжэ байһан болобошье[1], бусад эрдэмтэдэй һудалгаагаар тахинь 66 хромсомтой, гэрэй адуунь 64 хромсомтой болохые һүүлшын үеын цитогенетикын һудалгаагаар нотолжо тахиие тусхай бэеэ дааһан һалбари гэжэ үзэхэ болоһон[2].
Амитан һудалалай ангилалаар гэрэй адуу болон энэниин үбэг болохо одоогой зэрлиг адуунь бүтүү туурайтанай отряд, адуу түһэтэнэй изагуур, адуунай түрэлдэ хамаарагдана. адуунай түрэл дотороо жэнхэни адуу, элжэгэн гү, али хулан, зебрэ гү, али эреэн тахи гэһэн дүрбэн дэд түрэлдэ хубаагдана.
Адуунай эртэнэй үбгэ
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]Адуунай эртэнэй үбгэниинь туулайрхуу бэетэй, урда хоёр һарбуунь дүрбэн һалаа, хойто хоёр һарбуунь гурбан һалаа һарбуутай хиракотериум хэмээхэ нэрэтэй шүүһэлиг ургамалаар хооллодог 28-56 см үндэртэй жаахан амитан гэжэ үзэдэг. Хэтэрхы жаахан бэетэйһээ болоод мяхашан амитадай хямда оложо эдидэг хоолынь болодог байһан байна. Энэнь адуунай хамагай томо байгалын шалгуур байһан ушарһаа мяхашан амитадһаа зугатааха, хурдалха, һонор сэргэг байха зэргэ олон шаардалгын уламһаа адуунай үбгэ хубисажа эхилһэн байна. Үүнэтэй зэргэсэн саг уурын өөршэлэлтэ гү, али дүрбэн удаагай томо мүһэтэлигэй үеэр адуу бэеын хэмжээгээрээ нэгэ томорон нэгэ жаахарха замаар мүнөөнэй адуунай түрхые олоһон байна. Энэ хубисалай дүндэ адуу һарбуугаа өөршэлэн ганса хуруутай гү, али бүтүү туурайтай болоһониинь адуунай хурдан дабхижа араатанһаа зугатха дабуу талые нүхэсэлдүүлһэн байна. Һарбуутай байһанай ула мүр болохо эбэрлиг зүйл адуунай хүлнэй дотор талада хадгалагдан үлэһэн байдаг. Монгол адуунай үбгые тахи гэжэ үзэдэг байһан болобош хромсомын тоо адлигүй ушар байха боломжогүй гэһэн дүгнэлтэдэ хүрэһэн байдаг. Харин тарпан гэжэ адуутай адлихан зэрлиг адуу байһаные һудалаашад адуунай үбгэ байжа болохо талаар дуридһан байдаг. Харамсалтайнь тарпаниинь арбан ёһо дүгээр зуунда бүрин усадһан тула тарпанай хромсомын тоое тодорхойлжо шадаагүй. Иимһээ энэнь онолой сула тала боложо байна[2].
Адуунай наһанай нэршэл
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]| Буряад-Монгол тухай үгүүлэлнүүд |
| Монгол нүүдэлшэд |
|---|
 |
Монголшууд мал ажахые эртэнһээ эрхэлэн ерэһэн тула Монгол хэлэниинь мал ажахын нэршэлээр үргэн баялиг бэлэй. Адууе Монголшууд наһа хүйһээрынь дарааха байдалаар юрэнхылэн нэрлэдэг болоод үүнһээшье үлүү нарин нэршэлнүүд бии.
| Наһа | Эрэ | Эмэ | Тайлбари |
|---|---|---|---|
| Түл | Унага | Унага | Нэгэ наһа хүрээгүй үе |
| Нэгэ | Даага | Даага | Нэгэһээ хоёр наһатай үе |
| Хоёр | Шүдлэн үрээ | Шүдлэн байдас | Һүүн шүдэн унажа яһан шүдээр шүдэлдэг үе |
| Гурба | Хязаалан үрээ | Хязаалан байдас | Шүдэн захалха гү, али захын шүдэн ургаха үе |
| Дүрбэ | Соёолон үрээ | Соёолон байдас | Араанһаа хойшо соёо ургажа эхилхэ үе |
| Бэе гүйсэһэн | Азарга | Гүү | Агталһан эрэ адууе агта морин гэнэ |
Зүүлтэ
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
|
«Адуу» үгүүлэл хадаа Википедидэ заатагүй байха 1000 эгээн шухала үгүүлэлнүүдэй нэгэн юм. Энэниие дэлгэрэнгы болгожо туһалалсажа хайрлыт! |
|
Энэ амитанай аймаг тухай богони үгүүлэлые утадхажа болоно. Үүниие дэлгэрэнгы болгожо Википеэдидэ туһалаарай. |