Хараасгай
| Хараасгай | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||
| Биологиин классификаци | ||||||||||||
|
Хараасгай (ᠬᠠᠷᠢᠶᠠᠴᠠᠢ, лата: Hirundinidae) гээшэ борбилоо шубуунай бүлэгэй обог юм. Энэ обог хоёр дэд обогһоо бүридэнэ: голой хараасгай (Pseudochelidoninae ниитэ хоёр зүйлнүүд) ба Hirundininae (үлдэһэн бүхы хараасгай). Энэ обогто ниитэ 19 түрэлэй 83 зүйл шубуун багтана. Оросто 7 зүйлнүүд уурхайлдаг: хүреэнэй, үхэр, алтан, утаһан һүүлтэй, харагшан, эрьеын болон бага эрьеын хараасгай; тэдэ гадна 2 зүйлнүүд — голой ба сагаан духатай хараасгай — Хойто Америкэһээ ниидээд ерэнэ. Оросто уурхайлдаг хараасгай Африкада ба Урда Азида үбэлжэнэ.
Хараасгай Антарктидаһаа гадна бусад бүхы түби газараар үргэн тараба. Африка түби газарһаа гаралтай гэгдэжэ, мүнөө сагташье Африкада эгээн элдэб янзын хараасгай амидарна. Мүн далай, тэнгисэй хэдэ хэдэн аралда таарана. Нилээд хэдэн зүйл нүүдэлэй хараасгай бии. Үсөөн хэдэн зүйл хараасгай хүнэй үйлэ ажаллалгаһаа үгы боложошье һаа, зарим зүйлнүүдынь хүнэй хубилгаһан оршондо даһан зохисожо, хүнтэй ойро амидарна.
Хараасгай шубуун нарин шобтон хэлбэриин бэетэй, үзүүр тиишэ наридаһан ута далитай ба эдэнь шэглэлээ хурдан хубилгажа халин ниидэхэдэ һайн зохисоһон болоон нидэжэ бай хорхой шумуулые агнахадаа чадамгай. Дундажаар 30-40 км/саг хурдатай ниидэхэ ба 50-65 км/саг хурдалжа шададаг. Хараасгай богони хушуутайшье хүсэтэй, үргэн аматай. Бэеын утань 10-24 см ба 10-60 грамм хүрэтэрхи жэгүүртэй байна. Һүүлынь 12 үдэтэй ба 2 һалаалһан гү, али тэгшэ түгэсхэлтэй байдаг. Эрэнь гол түлэб арай ута һүүлтэй байха ба ниидэлгын үедэ хурдан шэглэлээ хубилгажа болон үрэжэлгэ үедэ эмэ хараасгайе өөртөө татахада тус болоно. Хүлынь богони ба алхахаһаа үлүү модоной мүшэр болон юумэн дээрэ һуухада зохисоһон байна.
Хараасгай хорхой шумуулаар хооллохо ба ниидэжэ байхадаа агнана. Зүгы болон хэдэгэнэ намнахаһаан тэрьелнэ. Мүн үрэ, жэмэсээр хооллодог түрэл баһа бии. Үржэлэйнгөө үедэ һүрэглэн хосоо оложо голой эрьеын нүхэн, хуушан уурхай, байшан барилгын буланда шабараар уурхай бариха зэргээр уурхайлжа үндэгэеэ гаргана.