Ган булад

Булад (ᠪᠣᠯᠣᠳ) гү, али ган (ᠭᠠᠨ; хитадаар 鋼, gāng)^[1] гэдэгынь түмэр, нүүрһэнтүрэгшэ хоёрой шудхамал болоод нүүрһэнтүрэгшын агуулга 0.2 - 2.04% байна. Нүүрһэнтүрэгшэнь ган гарган абаха хамагай хилбар холисо болоод нүүрһэнтүрэгшын орондо марганец ба вольфрамые ашаглажа болоно^[2]. Холисо болгон ашаглажа бай нүүрһэнтүрэгшэ болон бусад элементүүдынь түмэрэй хатуулиг, бүхэ бата шанарые нэмэгдүүлхэ ба нүүрһэнтүрэгшын түмэртэ хайлуулха дээдэ хэмжээнь 1149 °C-да 2.14% байна.

Ангилал

Ган шанаржуулһан болон нүүрһэнтүрэгшэтэ ган гэжэ ангилдаг. Нүүрһэнтүрэгшэтэ ганда нүүрһэнтүрэгшын хэмжээ 0.1-1.3% байдаг. Бүхы нүүрһэнтүрэгшэтэ ганг дүрбэн үндэһэн шэнжээр ангилдаг. Нүүрһэнтүрэгшын агуулгаар, зорюулалтаар, эһэлгүйжүүлэлтээр, баталгаажалтын түрэлөөрынь ангилна. Нүүрһэнтүрэгшын агуулгаарынь бага (нүүрһэнтүрэгшэ 0.1-0.3%), дунда (0.3-0.6%), ехэ (0.6-1.3%) гэжэ ангилдаг. Харин нүүрһэнтүрэгшын зорюулалтаарынь юрэдын зорюулалтын ган, хэсын ган, багажа хэрэгсэлэй ган гэжэ ангилна. Мүн нүүрһэнтүрэгшын баталгаажалтаарынь А (химиин найрлагын баталгаатай), Б (механикын шэнжээр баталгаажаһан), В (хими, механикын шэнжээр баталгаажаһан) гэжэ ангилдаг. Түүншэлэн нүүрһэнтүрэгшын эһэлгүйжэлтээрынь тайбан, хахад тайбан, бусаламдхай хэмээн 3 ангилна. Хэсын ганг цементацилагдаха (0.1-0.2%), һайжаруулагдаха ган (0.3-0.5), үндэр шанартай ган (0.5-һаа дээшэ нүүрһэнтүрэгшэ агуулһан) гэжэ ангилдаг.

Ганай шэнжэ шанар

100°C-та дулаан дамжалта ^[3]
Нягтарал		7700—7900 кг/м³,
Тусхай таталсал		75500—77500 Н/м³ (7700—7900 кгс/м³ МКГСС),
Мэдрэмжын модуль		200000—210000 МПа,
20°C-та Дулаан багтаамжа		462 Дж/(кг·°C) (110 кал/(кг·°C)),
Хайлаха температура		1450—1520°C,
Хайлалтын хубиин дулаан		84 кДж/кг (20 ккал/кг, 23 Вт·ч/кг),
Cахилгаан эсэргүүcэл		0,103 Ом

	Хром-никель-вольфрам ган	15,5 Вт/(м·К)
	Хромтой ган	22,4 Вт/(м·К)
	Молибдентай ган	41,9 Вт/(м·К)
	Нүүрһэнтүрэгшэтэ ган (30 марка)	50,2 Вт/(м·К)
	Нүүрһэнтүрэгшэтэ ган (15 марка)	54,4 Вт/(м·К)
Ганай һуналтын тоггууриин хизаар:

	Загбарай ган	373—412 МПа
	Сахюур-хром-марганецтай ган	1,52 ГПа
	Машина бүтэлгын ган	314—785 МПа
	Түмэр замай ган	690—785 МПа

Зэбэрэлдэ тэсбэртэй ган

Энэ түрэлэй ганиинь агаар мандалай, хоротой оршоной нүлөөндэ зэбэрлэлые тэсбэрлэхэ шадабаритай шанаржуулагша гангай нэгэдэл байдаг. 1913 ондо Гарри Бреали (Harry Brealey) янза бүриин холисын шэнжэ шанар, түрэлые шудалжа байгаад хромой агуулга үндэртэй гангууд хүшэлтүрэгшэд тэсбэртэй болохые оложо нээбэ. Химиин найралга: Зэбэрэлдэ тэсбэртэй гангай үнһэн шанаржуулагша элементынь хром юм. (Cr 12-20%) Хромһоо гадна зэбрэлдэ тэсбэртэй ганда дагалдаха түмэр болон түүниин холисонууд (C, Si, Mn, S, P,) мүн ганда шаардалгатай физикэ, механикын шэнжые нэмэгдүүлхэ ба зэбэрлиие тэсбэрлэхэ шадабаритай (Ni, Mn, Ti, Nb, Co, Mo) зэрэг элементүүдые нэмэжэ үгэдэг. Энэ зэбэрэлдэ ороггүй шадабариинь хромой агуулгатай шууд хамааралтай байдаг. Зэбэрэлдэ тэсбэрлэхэ шадабариин шалтагаанынь хромые агуулһан деталиин гадаргуу хоротой оршондо хүшэлтүрэгшэтэй урбалда орохогүй нимгэн гадаргууе үүдхэдэгтэй холбоотой. Энэ шэнжэ шанарынь материинлын гадаргуугин дотоодо бүтэсэдэ дотоодо хүсэн, дефект байдаггүйтэй холбоотой юм. Ниилмэл шанаруулагша гангууд хүсэлэй хүсэтэй оршондо (хүхэр, дабһан, фосфор болон тэдэнэй холисын) Ni, Mo, Cu, Si-ын үндэр агуулгатай хэрэглэгддэг.

Ангилал: Зэбэрэлдэ тэсбэртэй ганг химиин найрлагаарынь дараахи байдалаар ангилдаг:

хромын агуулгаарынь мүн дараахи байдалаар ангилна.
- Мартенсит,
- Мартенсит -Феррит,
- Феррит,
Хром никелийн,
- Аустенит,
- Аустенит-Феррит,
- Аустенит-мартенсит,
- Аустенит-Карбид.
Хром марганец никелиин,

Мартенсит ба мартенсит — ферритын гангуудынь агаар мандалай, хоротой оршоной нүлөөндэ маша һайн зэбэрлэлые тэсбэрлэхэ шадабаритай ба механикын шэнжэ шанар үндэртэй. Эдэгээр гангуудые хүнэһэнэй, химиин үйлэдбэринүүдтэ, хутага зүсэлтын багажануудай шанарай, һайжаруулхад ашагладаг.

Зүүлтэ

↑ Дамдинова, Буда-Ханда Владимировна. (2007) Китайские заимствования в монгольских языках :на материале современного монгольского и бурятского литературного языков. Улаан-Үдэ.
↑ Ashby, Michael F.; & David R. H. Jones [1986] (1992). Engineering Materials 2, with corrections (English хэлээр), Oxford: Pergamon Press. ISBN 0-08-032532-7.
↑ Раздел 3.7. Теплопроводность // Новый справочник химика и технолога. — Спб.: MMVI, НПО «Профессионал», 2006. — Т. 12.