Засаглал

Дэлхэйн уласууд засаглалай хэлбэрээр¹

Бүрин юрэнхылэгшын БНУ2      Хахад-юрэнхылэгшын БНУ2      Парламентын этигэмжые ашаглажа гү, али ашаглалгүй хуули тогтоохо байгуулгаар һунгагдаһан гү, али томилогдоһон гүйсэдхэхэ юрэнхылэгшэтэй БНУ      Парламентын бүгэдэ найрамдаха уласууд2      Парламентын Үндэһэн хуулита хаанта засаглал (хаанта засаглал нилээд ехэхэн мэдэлгүй)      Парламентын үндэһэн хуулита хаанта засаглал (засагай газарай даргатай болобошье хаанта засаглал нилээд ехэхэн гүйсэдхэхэ ба/гү, али хуули гаргадаг мэдэлтэй)      Абсолютна хаанта засагта уласууд      Нэгэн намтай уласууд      Засагай газарай тухай Үндэһэн хуулиин журамнуудые байлгаад абаһан уласууд (жэшээнь сэрэгэй хунтанууд)      Дээрэ байһан системүүдэй али нэгэндэ орохогүй уласууд (жэшээнь түр зуурын засагай газарууд/тодо бэшэ улас түрын байдал)

¹ Энэ картые Википедиа жагсаалтын дагуу зохёогдоһон. Эшэ үндэһэниие тэндэһээ харагты.
² Үндэһэн хуулиараа олон намaй бүгэдэ найрамдаха улас гэжэ тоологдодог хэдэ хэдэн уласые бусад үргэнөөр нь авторитарна улас гэжэ тоолодог. Энэ карта нь зүбхэн засаглалай де-юре хэлбэриие харюулһан, ба арадшалалай де-факто зэргые харюулагүй.

Засаглал гэдэг бол улас түрэ, эрхэ зүйн нэрэ томьёо юм. Агуулгын тодорхойлолто дээрэ олон шудлаашад зүрэдэг. Буряад-монгол, Монгол хэлэнэй үүдэнһээ үзэбэл, "засаг" гэдэг зүйлэй үйлдэжэ буй ябасые "засаглал" гэжэ ойлгожо байгаа юм. Харин оршуулгын үүдэнһээ "power", "governance" гэдэг огт өөр хоёр үгые "засаглал" гэжэ оршуулжа байна.

Үргэн ассоциатив тодорхойлолтын хубида,засаглал нь жииртээ хуули тогтоохо, гүйсэдхэхэ, ба сүүдэй засагһаа бүридэдэг. Засагай газар болбол эмхидхэлэй политикые хүргэхэ арга хурга, мүн политика тодорхойлхо механизм юм. Олон уласда, засагай газар нь үндэһэн хуулитай, өөрын ударидахы заршам, философитай байдаг.

Бүхы түхэлэй байгуулганууд засаглалтай байдагшье засагай газар гэдэг нэрэ томьёо нь 200 оршон тусгаар үндэһэнэй засагай газар ба туһалха байгуулгануудта үлүү тодорхой хэрэглэгдэдэг.

Түүхэндэ үргэн тараһан засаглалай хэлбэрүүдтэ монархи, аристократи, тимократи, олигархи, арадшалал, теократи ба тирани ороно. Алибаа засагай газарай философиин гол үзэл нь улас түрын эрхэ мэдэлые хэрхэн абаха ябадал ба һунгуулиин арсалдаан ба уг залгамжалал гэһэн хоёр үндэһэн хэлбэр байдаг.