Потала ордон
| Потала ордон | |
|---|---|
 | |
| Нэрэ | |
| Түбэд нэрэ | པོ་ཏ་ལ |
| Буряад нэрэ | Бодала |
| Мэдээсэл | |
| Шажанай ёһон | Гэлүг |
| Байгуулһан | 637 |
| Байгуулагша(д) | Соронзон Гомбо |
| Улас |
 Хитад, Түбэд |
Потала (түбэдөөр པོ་ཏ་ལ, Бодала) — «Арьяа-Баала бурханай байрладаг орон, диваажан». Түбэд ороной ниислэл хото Һасада оршодог Далай Ламын ордон.[1]
Түүхэ
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]Түбэдэй хаан Соронзон Гомбо эрхэ мэдэлээ бэхэжүүлхын тулада хитадай гүнжэ Вань Чэн болон Непалай хаанай охиниие хатанаараа үргэмжэлбэ. Тэрэ хоёр хатандаа зорюулан урлаһан Будда бурханай хоёр барималһаа Һаса ("Бурхадай хото") гэдэг нэрэ бии болобо. Тус хотын баруун хэһэгтэ оршохо үндэр уртабтар хада дээрэ Потала Ордониие ("Хоёрдохи ехэ тэжээгшын Ордон") баряа. Түбэдэй шажанай ударидагша хэд хэдэн Далай Лама һүүлшын гурбан зуугаад жэлэй турша Потала ордондо дараалан амидаран һуужа байгаа. Хадан доторһоо урган гаража түүнтэй нэгэ сула мэтэ байха 13 дабхар Потала Ордон Һаса хото дээгүүр хүбэжэ байгаа мэтэ сэдьхэгдэл түрүүлнэ. Ордоной сагаан хана, олон тооной сонхо, янза бүриин түбшэн байралуулһан дээбэринь аласһаа тодо харагдана. Поталань санкрит хэлээр "Будда бурханай уула" гэһэн удхатай ажа һэн.
1645 ондо Түбэдэй табадугаар Далай Лама хуушан ордоной һуурин дээрэ Ордон босгохо зарлиг гаргаба. 1872 ондо тэрэниие наһа барахада ордониие бариха ажал дүүргөөгүй байһан тула тэрэнэй үхэһэн тухай мэдээе Ордон баригдажа дууhалга хоёр жэл хаб дараһан байна.
Потала бол заримыень заһажа янзалһан, заримыень байгаалиһаа олборлоһон яг хэбээрынь ашаглажа бариһан шулуун ордонгуудай согсолбори юм. Сагаан барилга байгууламжануудай доторһоо Далай Ламын ордон хара, улаан үнгөөрөө тодо илгарна. Эл Ордон дотор олон тооной мүргэлэй болон ёһололой танхим болон 1959 ондо Энэдхэгтэ дүрбэн гараһан одоогой Далай Ламын амидаржа байһан дээдэ дабхарай таһалганууд бии.
Архитектура
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Потала Ордон шороо, шулуу, модоор энгэй багажа зэбсэг ашаглан баряа. Барилгын бүхы материалые элжэндэ ашажа юмуу хүнүүд нюргандаа үргэжэ зузаан шулуун хашалга бүхы эгсэ шулуун гурбан шатаар үгсэжэ уула өөд зөөн гаргажа байгаа. Эдэ гурбан шатань Потала ордониие үмэнэхи талмай болон хототой холбодог ажа һэн.
Энэ сосолборидо 10 мянган шүтээн, 20 мянган баримал бүхы нэгэ мянга шахам танхим, таһалга байна. Ордон доторхи олон тооной сүмэ, дасангторгон зурагаар шэмэглэжэ мүргэл хээд шаардалгатай түрэл бүриин эд зүйлнүүд табяа һэн. Согсолбориин түб хэһэгтэ Засагай газарай барилганууд, шажанай һургуули, дан ламанарһаа бүридэхэ үйлэшэлгэнэй хүнүүд һуудаг байра байна. Тэрэ эмшэлгэнэй таһалга, номой сан, зэбсэгэй танхим, үрэ тарманай агуулха, зоори, шорон олоноор бии.
Улаан ордоной налуу дээбэри дээрэ доторынь оршохо бунхануудай алтадмал оройнь хушуурһан барилганууд байна. Алтан, үнэтэ шулуугаар шэмэгдэһэн бунхануудынь ордоной гол шүтээн юм. 1933 ондо өөд болоһон ХIII Далай Ламын сүмын хэлбэри бүхы дабтаһан алтаар бүриһэн, 10 метр үндэр бунхан эгээн томо юм.
Бунхануудые буддын шажанай нэрэтэй зүдхэлтэнүүдэй тобойлгон һиилэһэн дүрсэ, үнэтэ шулуугаар гар татахагүй шэмэгдэһэн байха ба тэдэнэй доодо таладань XVI-ХIX зуунай үедэ урлаһан үнэтэ шулуун шэмэглэл бүхы алтан болон шаазан тойпорнууд табяа һэн. Ордоной ханада домог, һургаалай һэдэбээр болон Далай Ламын амидарал үйлэ ажаллалгые (тухайлбал Бээжэндэ ошожо Цы-си хатан хаанда бараалхажа байгаа зэргэ) харуулһан уран зурагууд байралуулаа. Далай Ламын мүнгэн бунханиие 21 метрын үндэртэ табижа эргэн тойрондонь үнэтэ шулуу бүтүү үрэбэ.
Ордоной согсолбориин хамагай эртын хэһэгынь хамагай доодо хэһэгтэ оршохо заһажа янзалаагүй шулуугаар хэһэн таһалга юм. Тэрэнэй зэргэлдээ Соронзон Гомбо түүнэй хатан Вань Чэн уран барималаар шэмэгдэһэн унталгын таһалга бии.
Зүүлтэ
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]- ↑ Бабуев С.Д., Бальжинимаева Ц.Ц. (2004) Буряад зоной урданай hyyдал байдалай тайлбари толи. Улаан-Үдэ: «Бэлиг» хэблэл. 68 х.