Хибчаг хэлэнүүд

Сүлөөтэ Нэбтэрхы Толи — Википеэдиһээ
Хибчаг хэлэнүүд
Тараалга
нарийвчлавал
Арад түмэн Хибчагууд
Хэлэнэй ангилал
Тюрк
Томьёолбори
ISO 639-3

 Хибчаг–булгар   Хибчаг–куман   Хибчаг–ногай ба хиргис–хибчаг 

Хибчаг хэлэнүүд (мүн Кыпчак, Кипчак гү, али баруун тюрк хэлэнүүд гэжэ нэрэтэй) гээшэ Литваһаа Хитад хүрэтэр дэлхэй даяар 25 үлүү сая хүн хэлэгдэдэг тюрк хэлэнүүдэй бүлэ.

Хэлэн зүйн онсолиг[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Хибчаг хэлэнүүд хэдэн ниитын онсолигтой байдаг ушарһаа хамта ангилжа болоно. Эдэ онсолиг дунда заримые ондоо тюрк хэлэтэй хубаалсана; бусадынь хибчаг бүлын тусхай онсолигууд юм.

Хубаалсаһан онсолиг[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

  • Прототюрк *d аябяан /j/ руу хубилна (жэшээнь, *hadaq > ajaq "хүл")
  • Эхинэй *h абяан үгы бололго

Тусхай онсолигууд[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

  • Үргэн уралай аялган эблэл (жэшээнь, olor ба olar "тэрэ")
  • Эхин */j/ абяанай бэхилэлгэ (ассибиляци) (жэшээнь, *jetti > ʒetti "долоон")
  • Һүүлэй үе */ɡ/ ба*/b/ дифтоногууд болоно  (жэшээнь, *taɡ > taw "уула", *sub > suw "уһан")

Ангилал[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Газар зүй ба онсолигуудай дээрэһээ хибчаг хэлэнүүдые дүрбэн бүлэгтэ ангилжа болоно:[1]

Египедэй мамлюк хибчаг-куман бүлэгэй хибчаг хэлээр дуугарһан магадгүй.

Хибчаг хэлэнүүдэй абяанай ээлжээлгэ[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Татар хэлэн
хибчаг-булгар бүлэг
Башкир хэлэн
хибчаг-булгар бүлэг
Хиргис хэлэн
хиргис-хибчаг бүлэг
Хасаг хэлэн
хибчаг-ногай бүлэг
Ногай хэлэн
хибчаг-ногай бүлэг
А А А А А
У У О О О
О О У Ұ У
Ы Ы Ы Ы Ы
Ү Ү Ө Ө Оь
Ө Ө Ү Ү Уь
Е [Э] Е [Э] И і И
И И Э Е, Э абяатай Е Е [Э], Э
В (лата бэшэгээр W) В (лата бэшэгээр W) Б [В] У В
К, къ (хатуу, лата бэшэгээр Q) Ҡ К (хатуу, лата бэшэгээр Q) Қ К (хатуу)
Г, гъ (хатуу, лата бэшэгээр Ğ) Ғ Г (хатуу) Ғ (хатуу) Г (хатуу)
ң Ң ң ң нъ
Ч С Ч Ш Ш
Ш Һ [Ш] Ш С С
Еэхиндэ Йе (Ye) гү, али Йы (Yı) абяатай Еэхиндэ Йе (Ye) гү, али Йы (Yı) абяатай Жи(Ji) гү, али Жы(Jy) Жі гү, али Жы Еэхиндэ Йи гү, али Йы абяатай

Зүүлтэ[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

  1. Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin; Bank, Sebastian, eds. (2016).

Ном зохёол[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]