Мин улас

Мин улас 大明 / 明朝
Эзэнтэ гүрэн
← 1368 — 1644 →
XV зуунда Мингэй газар
Ниислэл	Нанжин (1368–1644) Бээжэн (1403–1644)
Хэлэн(үүд)	Хитад хэлэн
Засаглалай хэлбэри	Эзэн хаанай засаг
Обог удам	Мин
Эзэн хаан
- 1368 - 1398	Хунъу (түрүүшын хаан)

Ехэ Мин эзэнтэ гүрэн (хит. уламж. 大明帝國, хилб. 大明帝国, пиньинь: Dà Míng Dìguó, палл.: да мин диго) —  Хитадай Ехэ Монгол Уласһаа тусгаар амяарлан тогтоһоной һүүлээр Мин обог удамай (кит. хилб. 明朝, пиньинь: Míng Cháo, палл.: мин чао) засаг доро 1368 онһоо 1644 он хүрэтэр байһан эзэнтэ улас юм. 1644 ондо Мингэй ниислэл болохо Бээжэн хото Ли Цзычэнгэй буһалгаанай үрэ дүндэ унаһаншье һаа, гүрэнэй урда хэһэгынь 1662 оной хүрэтэр Мин обог удамда бэеэ үгэнги журам доро (Урда Мин) үлэбэ.

Мин гүрэнэй флот болон саг үргэлжын сэрэгэй ниитэ тоо нэгэ сая хүндэ хүртэбэ. Удаан сагай дайнай үрэ дүндэ газар эдлүүриин хэлтэс бүхы таряалха газарай гурбанай нэгэн болотор агшаад, улас гүрэнэй эзэлхэ хэлтэс олошорбо. Үнэндөө, гүрэнэй дотор албан ёһоор соносхоогүй эдэлэнгүүдэй системэ илаба. Засаг захиргаанай шэрүүн централизаци хэжэ, эрхэтэдэй бүхы талаар ажамидаралые журамлаха туршалга хэжэ үзэбэ. Хунъу болон Юнлэ түрүүшын хоёр эзэн хаашуулай амжалтатайгаар хааншалһаншье һаа, эсэстэнь гүрэнэй аппарат соо һалалгын шэнжэ тэмдэгүүд элирүүлэгдэжэ, XVII зуун жэлэй эхиндэ гүрэнэй аппарат коррупцяар шэнгэжэ, эзэн хаашуул улас түрэдэ бага һонирхолтой болоод дээдэ засаг тэрэнэй тойрон хүреэлэгшэдэй (түрэл, тайган болон ордоной зон) гарта түблэржэ оробо. Химаралынь таряалангай харилсаанда баһал ехэхэн нүлөө үзүүлээ һэн: эзэн хашуулай тойрон хүреэлэгшэдэй хэһэн приватизациин һүүлдэ гүрэнэй хэлтэс үгы болобо. Мингэй Хитад өөрөө тусгаарлаха бодолго ябуулжа эхилбэ. Тэрэ сагта Мингэй зүүн хойто захада залуу хүсэтэй Нурхаци обогой засаг дорохи Манжа улас бии болобо. Манжанууд Ли Цзычэнгэй таряашадай буһалгааниие ашаглажа, Бээжэниие эзэлээд Хитадта Цин уласые соносхобо.

XV зуунай эхиндэ дайлан эзэмдэхэ гадаада бодолго ябуулаа. 1407 ондо хитад сэрэг Вьетнамые эзэлээ. Урда далай ба Энэдхэг далай руу Чжэн Хэгэй толгойлһон 7 далайгаар ябуулгануудые эльгээбэ. Португалшуудай Хитадта колони болгохо туршалгын ушарһаа 1521 ондо Чжэндэ хаан европынхид Хитадта орожо хорёод, тэрэндэ Аомыньһаа гадна бүхы порт боомтонуудые хааба. Ниигэмэй зүршэлдөөнэй үрэ дүндэ XVII зуунай 20-ёод онуудта Миндэ таряашадай дайн (Ли Цзычэнгэй буһалгаан) болоо. Мингэй һүүлшын үедэ Орос гүрэн Хитадтай түрүүшынхиеэ холбоо баряа (1618 ондо тобольскын амбан Иван Петлиниие Бээжэндэ эльгээһэн гэхэ мэтэ).