Перейти к содержанию

Амитан

Ссылкэнүүдые заһаха
Сүлөөтэ Нэбтэрхы Толи — Википеэдиһээ
Амитад (Animalia)
Зурагай зүүн, дээдэ талаһаа: Австралиин модоной ногоон мэлхэй, Шара шубуу, Шэбэрэй бар, Европын сэсэрлэгэй абаахай, Эмгэн хюмһан, Тэнгисэй яһата мэлхэй, Зүгы, Сэнгэг уһанай загаһан, Берберэй һармагшан, Мяхашан загаһан, Эрбээхэй.
Биологиин классификаци
Һалбари: Эукариот
Аймаг: Амитанай аймаг
(Карл Линней, 1758)


Амитад ([Animalia] Error: {{Lang-xx}}: text has italic markup (help) гү, али Metazoa) гэдэгынь Амитанай аймагта хамаарха махабадай үндэһэн бүлэгые хэлэнэ. Амитаниинь олон эстэй, оршонтойгоо зохёоһон амидарха шадабаритай ба бусад махабад, эсэбэл тэдыгээрэй зарим хэһэгээр хоололно.

Мөөгэ шэнги амитад гетеротроф махабадууд, тодолон хэлэбэл автотроф махабадууд (фотосинтездэ өөрөө органик бодос бүтээдэг) — ургамалһаа ондоо юумэнь гэхэдэ бэлэн органик бодос эдеэдэг.

Жиирэй яряанай хэлэндэ "Амитан" гэдэгтэ хүниие хамааруулдаггүй болобош, биологиин нэрэ томьёоной хубида Амитанай аймагай бүхэ түрэл, зүйл багтаха ушар хүн баһа багтана.

Хүгжэлэй түхэл

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Үнэншэмөөр амитад 1—1,5 тэрбүм жэлэй саада тээ юрэ бусын заахан хлорофилгүй амёбоид мушхалаатай ([flagellate] Error: {{Lang-xx}}: text has italic markup (help)) эсээр гаралгаһан. Газарай амитад тэнгисэй, сэбэр уһанай амитадһаа эхи табигдаһаншье, зарим зүйлүүд уһанай аймагта бусажа ерээ. Амитад Дэлхэйдэ прокариот ([Procaryota] Error: {{Lang-xx}}: text has italic markup (help)), замаг ([Algae] Error: {{Lang-xx}}: text has italic markup (help)), мөөгэ ([Algae] Error: {{Lang-xx}}: text has italic markup (help)) һүүлдэ бии болоһон. Олон эстэй амитадай шарил (гэдэһэнэй хүндытэн - coelenterata, хорхой - vermes, тулюур хуби бэетэндэ дүтын зүйлүүд) анхан хуушан кембриин эдиакариин үеын тунасада дайралдана (690—570 сая жэлэй саада тээ).

Кембриин үеын эхиндээ (570—490 сая жэлэй саада тээ) тэнгисэй минерализировагдаһан (ёбуунтай гү, али хитинтэй) гадаада яһатай нюргата болон нюргагүй олон бүлгэм — трилобидүүд ([Trilobita] Error: {{Lang-xx}}: text has italic markup (help)), брахиоподууд ([Brachiopoda] Error: {{Lang-xx}}: text has italic markup (help)), зөөлэн бэетэн ([Mollusca] Error: {{Lang-xx}}: text has italic markup (help)), археоциадууд ([Archaeocyatha] Error: {{Lang-xx}}: text has italic markup (help)) бии болобо. Кембриин эсэсдээ гадаада яһатай нюргата амитад (Cyclostomata — түхэреэн аматанай уг) мэдээжэ.

Палеозойн силур үедээ (445—400 сая жэлэй саада тээ) газарай ургамал бии бололго нэгэ сагта газарай элдэжэ эхилһэн: орой силур үеын скорпионуудай түрүүшын зүйлүүд мэдээжэ, девон үеын (400— 345 сая жэлэй саада тээ) эсэстэ түрүүшын газарай нюргата амитад — газар уһанай амитад — бии болобо. Карбон үедээ (345—280 сая жэлэй саада тээ) газарда нюргагүй амитадай хорхой шумуул болон нюргата амитадай тулюур мүлхигшэд ба газар уһанай амитад булюу байба.

Мезозойда (триас, юра ба шохой; 230—66 сая жэлэй саада тээ) мүлхигшэд булюу байба. Триасай үеын (230— 195 сая жэлэй саада тээ) дунда хэһэгтэ үлэг гүрбэлүүд бии болоһон, эсэстээ — һүн тэжээлтэд бии болобо. Шубууд юрын эсэсэй (195—136 сая жэлэй саада тээ) үеһээ хойшо мэдэдэг. Шохойн үеын (136—66 сая жэлэй саада тээ) эсэстээ нюргагүй амитадай, үлэг гүрбэлүүд оруулалсаад газарай болон тэнгисэй мүлхигшэдэй олон бүлгэмүүд үхэжэ дууһаба.

Биологиин ангилал

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Гол үгүүлэл: Биологиин классификаци


Амитад аймагай зүйлнүүдэй дугаар

Энэ классификацида амитадай 35 түхэлүүд байна.

Карл Линней, мүнөөнэй таксономиин эсэгэ

Ангилалай түүхэ

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Аристотель амиды дэлхэйе амитадта ба ургамалда хубаагдаһан ушар Карл Линней (Carl von Linné) тэрэнэй нэгэдэхи ангилалда мүр абаһан.[1] Түүнһээ хойшо биологишад хубиһалай харилсаае онсолон тэмдэглэжэ эхилээд байна, гэхэ эдэгээр бүлэгүүд шэг хизгаарлагдамал байна. Тухайлбал, микроскопична protozoa тэдэ шэлжэхэд ушарынь анха амитан гэжэ үзэдэг байһан, харин одоо тус тустань абажа үзэнэ.

Линнейн анханай хүтэлбэриин хубида мал хорхой (Vermes), хорхой шумуул (Insecta), загаһан (Pisces), газар уһанай амитан (Amphibia), шубуун (Aves), болон хүхэтэн (Һүн тэмжээлтэн, Mammalia) анги хубаагдадаг гурбан аймагуудай нэгэнь байһан юм. Бусад түрэл бүриин хэлбэринь илгажа байна байхад хойшо һүүлын дүрбэн бүхы нэгэ бүлэ, Хүбшэтэн (Chordata) орожо үзэнэ байна. Эхэ һурбалжаһаа эхэ үүдэбэриһээ өөр өөр байдаг хэдышье дээрэ дурдаһан жагсаалта, бүлэгэй одоогой бидэнэй ойлголтые илэрхийлдэг.

Зурагай сомог

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Гэрэй амитад

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Зэрлиг амитад

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Холбооһон

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Ном зохёол

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
  • Биологический энциклопедический словарь под редакцией М. С. Гилярова и др., М., изд. Советская Энциклопедия, 1989.
  • Klaus Nielsen. Animal Evolution: Interrelationships of the Living Phyla (2nd edition). Oxford University Press, 2001.
  • Knut Schmidt-Nielsen. Animal Physiology: Adaptation and Environment. (5th edition). Cambridge University Press, 1997.

Зүүлтэ

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
  1. ↑ Linnaeus, Carolus (1758). Systema naturae per regna tria naturae :secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis., 10th (Latin хэлээр), Holmiae (Laurentii Salvii). Retrieved on 22 September 2008. 
"https://bxr.wikipedia.org/w/index.php?title=Амитан&oldid=71521" хуудаһанһаа абтаһан