Номгон далай: хубилбаринуудай хоорондохи илгаа

Номгон далай
Номгон далай
	; Атлантик далайн газарай зураг
Гадаргуугай дэбисхэр	179,7 сая км²
Дунда гүнзэгэнь	3984 м
Эгээн гүнзэгэнь	10 994 м (Мариана хонхор)
Уһанай багтаса	710,4 сая км³
Дабһалиг шанар	33—35 ‰ (хуудам далай)
Аралууд	+25,000

Интерактивная навигация по истории

← Урид хэгдэһэн заһабари Удаадахи заһабари →

Зосоохинь усадхагдаа Зосоохинь нэмэгдээ

ВизуальныйВики-текст

Шугам түхэлтэй

07:08, 5 хоёр һара 2014-нэй һанал

Номгон далай — талмайгаараа ба гүнзэгыгөөрөө Дэлхэйн эгээн ехэ далай. Гурбан бусад ехэ далайнуудтай (Энэдхэг, Атлантик, Хүйтэн далай гурбантай) хамтаа уһаяа ниилүүлдэг. Номгон далай 5 континентнуудай (Африкаһаа бэшэ) эрьенүүды өөрэнгөө уһаар зайладаг. Евраазиин Австраалиин хоёрой зүүн эрьенүүды норгодог, Хоёр Американууды (Хойто ба Урда) баруунтэһээнь норгодог. Антарктикын мүльһэтэй эрьеын хойто талаһаань угаадаг.

Номгон далай Дэлхэйн хамагай томо далай юм. Уг далайн нэрые Португалиин далайда ябагша, шудлааша Фердинанд Магеллан үгэһэн байна. Номгон далайнь хойто талаараа Хойто мүльһэн далай, урда талаараа Антарктида, баруун талаараа Ази, Австрали, зүүн талаараа Америка газар түбигээр хүрээлэгдэнэ. 169.2 сая хабтагай дүрбэлжэн км буюу Дэлхэйн уһан гадаргуугай 46%, ниитэ гадаргуугай 32%-иие эзэлнэ^[2]. Экваторийн дагуу Хойто Номгон далай, Урда Номгон далай гэжэ хубаагдана. Мариан хонхор хамагай гүн сэгэнь бүгөөд 10,911 метр болоно^[3].

Хадамал

Номгон далай дээрэ нара жаргажа буй байдал (Олон уласай сансарын станциһаа абаһан зураг)

Номгон далайнь Дэлхэйн ниитэ гадаргуугай 1/3-иие буюу 179.7 сая кв.км талбай эзэлнэ. Энэнь Дэлхэйн бүхы хуурай газарһаа элүү гарадаг байна. Хойноһоо урагша 15,500 км, баруунһаа зүүн тиишэ 19,800 км үргэн болоно. Хамагай гүн сэгэнь Мариана хонхор, 10,911 м гүн. Далайн дундажа гүн 4,280 метр байдаг байна^[2].

Номгон далайда ниитэдээ 25,000 аралтай. Энэнь Дэлхэйн бусад бүхы далайн аралуудһаа тооной хубида элүү гарана. Уг аралуудай ехэнхинь экваторһоо урда зүгтэ байрлана.

Номгон далайн хэмжээ хабтагай хүдэлгөөнһөө хамааран жэлдэ 2-3 сантиметрээр буюу ойролсоогоор 0.5 квадрат километраар багадажа байгаа ба Атлантын далайн хэмжээ эсэргээр нэмэгдэжэ байгаа болоно.

Номгон далайн баруун эргын зүб бэшэ хэлбэриһээ үүдэн олон тооной тэнгисүүд байрлаха үүндэ: Сулавесиин тэнгис, Шүрэн тэнгис, Дурнада Хитадай тэнгис, Филиппиниин тэнгис, Япон тэнгис, Урда Хитадай тэнгис, Сулу тэнгис, Тасманай тэнгис, Шара тэнгис зэрэг багтана. Номгон далайнь Малаккын хоолойгоор Энэдхэгэй далайтай, Магеллан хоолойгоор Атлантик далайтай, Берингай хоолойгоор Хойто мүльһэн далайтай холбогдоно.

Номгон далайе 180-р голдчын дагуу Баруун ба Зүүн Номгон далай гэжэ хубаана. Баруун Номгон далайнь Дэлхэйн бүмбэрсэгэй зүүн хэһэгтэ буюу Ази тибиин оршом, харин Зүүн Номгон далайнь Америка тибиин оршом, Дэлхэйн бүмбэрсэгэй баруун хахадта байрлана.

Уһанай шэнжэ шанар

Уһанай хэмэнь үргэргэй дагуу өөршэлэгдэхэ бүгөөд экватор оршомдо 25-30 °C, Хойто мүльһэн, болон Урда далай оршомдо зарим хэһэгтээ хүлдүү байна. Дабһажалтань мүн үргэрэгэй дагуу өөршэлэгдэнэ. Экватор оршомой уһаниинь дунда үргэрэгэй уһые бодобол бага дабһажалтатай байна. Ушариинь экватор оршомдо ехэ хэмжээнэй хур тунадаһа унадаг байна. Туйла оршомдо дабһажалта мүн бага байдагиинь ууршалта бага ябагдадагтай холбоотой. Номгон далайн уһаниинь Атлантик далайһаа элүү дулаан байна.

Бүмбэрсэгэй хойто хахадта Номгон далайн урдагал сагай зүүнэй дагуу, урда хахадта сагай зүүнэй эсэрэг байна.

Нээһэн түүх

Номгон далай заримдаа Номгон дүлгөөн далайе дундада зуунай үедэ Америка тибиие испанишууд колонизацилга байха үеын эхиндэ Испани зоригто далайшан Бильбао анха нээжэ түүнэй дабһатай гашуун уһые амһаһан гэжэ үзэдэг.

Холбооһон

Энэ хуудаһан Номгон далай гэһэн Викимедиа сангай ангилал холбооһотой.
LA Times special Altered Oceans
Oceanography Image of the Day , from the Woods Hole Oceanographic Institution
EPIC Pacific Ocean Data Collection Viewable on-line collection of observational data
NOAA In-situ Ocean Data Viewer Plot and download ocean observations
NOAA Ocean Surface Current Analyses - Realtime (OSCAR) Near-realtime Pacific Ocean Surface Currents derived from satellite altimeter and scatterometer data
NOAA PMEL Argo profiling floats Realtime Pacific Ocean data
NOAA TAO El Niño data Realtime Pacific Ocean El Niño buoy data

Зүүлтэ

↑ Oceanographers.ru. Обнаружены "мосты" через Марианскую впадину. Экспедиция также провела точные измерения "Бездны Челленджера", самой глубокой точки в океане. Полученная глубина составила 10 994 +/- 40 метров.
↑ ^2,0 ^2,1 "Pacific Ocean". Britannica Concise. 2006. Chicago: Encyclopædia Britannica, Inc.
↑ Japan Atlas: Japan Marine Science and Technology Center. 2007-07-04 үдэртэ хандаһан.

«Номгон далай» үгүүлэл хадаа Википедидэ заатагүй байха 1000 эгээн шухала үгүүлэлнүүдэй нэгэн юм. Энэниие дэлгэрэнгы болгожо туһалалсажа хайрлыт!

Дэлхэйн далайнууд
Атлантик далай · Номгон далай · Урда далай · Хойто мүльһэн далай · Энэдхэг далай

Загбар:Link FA Загбар:Link FA Загбар:Link FA

[1] Oceanographers.ru. Обнаружены "мосты" через Марианскую впадину. Экспедиция также провела точные измерения "Бездны Челленджера", самой глубокой точки в океане. Полученная глубина составила 10 994 +/- 40 метров.

[ebc-2] 2,0 ^2,1 "Pacific Ocean". Britannica Concise. 2006. Chicago: Encyclopædia Britannica, Inc.

[3] Japan Atlas: Japan Marine Science and Technology Center. 2007-07-04 үдэртэ хандаһан.

[1]

[2]

[3]

@@ 3 мүр: / 3 мүр: @@
  | image = [[File:Pacific Ocean.png|250px]]
  | caption = Атлантик далайн газарай зураг
- | salinity = 33—39 ‰ (далай)
+ | salinity = 33—35 ‰ (хуудам далай)
  | area = 179,7 сая км²
  | volume = 710,4 сая км³
- | max-depth = 10 994 м<ref>[http://www.oceanographers.ru/index.php?option=com_content&task=view&id=1760&Itemid=133 Oceanographers.ru. Обнаружены "мосты" через Марианскую впадину. Экспедиция также провела точные измерения "Бездны Челленджера", самой глубокой точки в океане. Полученная глубина составила 10 994 +/- 40 метров.] </ref>
+ | max-depth = 10 994 м ([[Мариана хонхор]])<ref>[http://www.oceanographers.ru/index.php?option=com_content&task=view&id=1760&Itemid=133 Oceanographers.ru. Обнаружены "мосты" через Марианскую впадину. Экспедиция также провела точные измерения "Бездны Челленджера", самой глубокой точки в океане. Полученная глубина составила 10 994 +/- 40 метров.] </ref>
- | depth = 3736 м
+ | depth = 3984 м
+ | islands = +25,000
 }}
-'''Номгон далай''' — талмайгаараа ба гүнзэгыгөөрөө [[дэлхэй]]н эгээн ехэ далай. Гурбан бусад ехэ далайнуудтай (Энэдхэг, Атлантик, Хүйтэн далай гурбантай) хамтаа уһаяа ниилүүлдэг. Номгон далай 5 континентнуудай (Африкаһаа бэшэ) эрьенүүды өөрэнгөө уһаар зайладаг. Евраазиин Австраалиин хоёрой зүүн эрьенүүды норгодог, Хоёр Американууды (Хойто ба Урда) баруунтэһээнь норгодог. Антарктикын мүльһэтэй эрьеын хойто талаһаань угаадаг.
+'''Номгон далай''' — талмайгаараа ба гүнзэгыгөөрөө [[Дэлхэй]]н эгээн ехэ далай. Гурбан бусад ехэ далайнуудтай (Энэдхэг, Атлантик, Хүйтэн далай гурбантай) хамтаа уһаяа ниилүүлдэг. Номгон далай 5 континентнуудай (Африкаһаа бэшэ) эрьенүүды өөрэнгөө уһаар зайладаг. Евраазиин Австраалиин хоёрой зүүн эрьенүүды норгодог, Хоёр Американууды (Хойто ба Урда) баруунтэһээнь норгодог. Антарктикын мүльһэтэй эрьеын хойто талаһаань угаадаг.
+Номгон далай [[Дэлхэй]]н хамагай томо [[далай]] юм. Уг далайн нэрые [[Португал]]иин [[далайда ябагша]], шудлааша [[Фердинанд Магеллан]] үгэһэн байна. Номгон далайнь хойто талаараа [[Хойто мүльһэн далай]], урда талаараа [[Антарктида]], баруун талаараа [[Ази]], [[Австрали]], зүүн талаараа [[Америка]] [[газар түби]]гээр хүрээлэгдэнэ. 169.2 сая хабтагай дүрбэлжэн км буюу Дэлхэйн уһан гадаргуугай 46%, ниитэ гадаргуугай 32%-иие эзэлнэ<ref name=ebc>"[http://concise.britannica.com/ebc/article-9374340/Pacific-Ocean Pacific Ocean]".  ''[[Encyclopædia Britannica|Britannica Concise]].'' 2006. Chicago: Encyclopædia Britannica, Inc.</ref>. Экваторийн дагуу ''Хойто Номгон далай'', ''Урда Номгон далай'' гэжэ хубаагдана. [[Мариан хонхор]] хамагай гүн сэгэнь бүгөөд 10,911 метр болоно<ref>{{cite web|url=http://web-japan.org/atlas/technology/tec03.html|title=Japan Atlas: Japan Marine Science and Technology Center|accessdate=2007-07-04}}</ref>.
+== Хадамал ==
+[[Файл:Iss007e10807.jpg|250px|thumb|left|Номгон далай дээрэ нара жаргажа буй байдал ([[Олон уласай сансарын станци|Олон уласай сансарын станциһаа]] абаһан зураг)]]
+Номгон далайнь Дэлхэйн ниитэ гадаргуугай 1/3-иие буюу 179.7 сая кв.км талбай эзэлнэ. Энэнь Дэлхэйн бүхы хуурай газарһаа элүү гарадаг байна. Хойноһоо урагша 15,500 км, баруунһаа зүүн тиишэ 19,800 км үргэн болоно. Хамагай гүн сэгэнь Мариана хонхор, 10,911 м гүн. Далайн дундажа гүн 4,280 метр байдаг байна<ref name=ebc />.
+Номгон далайда ниитэдээ 25,000 аралтай. Энэнь Дэлхэйн бусад бүхы далайн аралуудһаа тооной хубида элүү гарана. Уг аралуудай ехэнхинь экваторһоо урда зүгтэ байрлана.
+Номгон далайн хэмжээ [[тектоник хабтан|хабтагай хүдэлгөөнһөө]] хамааран жэлдэ 2-3 сантиметрээр буюу ойролсоогоор 0.5 квадрат километраар багадажа байгаа ба Атлантын далайн хэмжээ эсэргээр нэмэгдэжэ байгаа болоно.
+Номгон далайн баруун эргын зүб бэшэ хэлбэриһээ үүдэн олон тооной [[тэнгис]]үүд байрлаха үүндэ: [[Сулавесиин тэнгис]], [[Шүрэн тэнгис]], [[Дурнада Хитадай тэнгис]], [[Филиппиниин тэнгис]], [[Япон тэнгис]], [[Урда Хитадай тэнгис]], Сулу тэнгис, [[Тасманай тэнгис]], [[Шара тэнгис]] зэрэг багтана. Номгон далайнь Малаккын хоолойгоор [[Энэдхэгэй далай]]тай, [[Магеллан хоолой]]гоор [[Атлантик далай]]тай, [[Берингай хоолой]]гоор [[Хойто мүльһэн далай]]тай холбогдоно.
+Номгон далайе 180-р голдчын дагуу Баруун ба Зүүн Номгон далай гэжэ хубаана. Баруун Номгон далайнь [[Дэлхэй|Дэлхэйн бүмбэрсэгэй]] зүүн хэһэгтэ буюу Ази тибиин оршом, харин Зүүн Номгон далайнь Америка тибиин оршом, Дэлхэйн бүмбэрсэгэй баруун хахадта байрлана.
+== Уһанай шэнжэ шанар ==
+[[Файл:Storm in Pacifica.jpg|thumb|220px|Далайн шуурга, [[АНУ]]-ай [[Калифорни]]]]
+[[Уһан]]ай [[хэмэ]]нь үргэргэй дагуу өөршэлэгдэхэ бүгөөд экватор оршомдо 25-30&nbsp;°C, [[Хойто мүльһэн далай|Хойто мүльһэн]], болон [[Урда далай]] оршомдо зарим хэһэгтээ хүлдүү байна. [[Дабһажалта]]нь мүн [[үргэрэг|үргэрэгэй]] дагуу өөршэлэгдэнэ. Экватор оршомой уһаниинь дунда үргэрэгэй уһые бодобол бага дабһажалтатай байна. Ушариинь экватор оршомдо ехэ хэмжээнэй [[хур тунадаһа]] унадаг байна. Туйла оршомдо дабһажалта мүн бага байдагиинь ууршалта бага ябагдадагтай холбоотой. Номгон далайн уһаниинь [[Атлантик далай]]һаа элүү дулаан байна.
+Бүмбэрсэгэй хойто хахадта Номгон далайн урдагал сагай зүүнэй дагуу, урда хахадта сагай зүүнэй эсэрэг байна.
+== Нээһэн түүх ==
+Номгон далай заримдаа Номгон дүлгөөн далайе дундада зуунай үедэ Америка тибиие испанишууд колонизацилга байха үеын эхиндэ Испани зоригто далайшан [[Бильбао]] анха нээжэ түүнэй дабһатай гашуун уһые амһаһан гэжэ үзэдэг.
+== Холбооһон ==
+{{commonscat|Pacific ocean}}
+* [http://www.latimes.com/news/local/oceans/la-oceans-series,0,7842752.special LA Times special Altered Oceans]
+* [http://www.whoi.edu/imageOfDay.do Oceanography Image of the Day ], from the Woods Hole Oceanographic Institution
+* [http://www.epic.noaa.gov/epic/ewb/ EPIC Pacific Ocean Data Collection] Viewable on-line collection of observational data
+* [http://dapper.pmel.noaa.gov/dchart/ NOAA In-situ Ocean Data Viewer] Plot and download ocean observations
+* [http://www.oscar.noaa.gov/datadisplay/ NOAA Ocean Surface Current Analyses - Realtime (OSCAR)]  Near-realtime Pacific Ocean Surface Currents derived from satellite altimeter and scatterometer data
+* [http://floats.pmel.noaa.gov/floats/ NOAA PMEL Argo profiling floats] Realtime Pacific Ocean data
+* [http://www.pmel.noaa.gov/tao/jsdisplay/ NOAA TAO El Niño data] Realtime Pacific Ocean El Niño buoy data
 == Зүүлтэ ==
@@ 16 мүр: / 51 мүр: @@
 {{1000 үгүүлэл}}
 {{Дэлхэйн далайнууд}}
+{{Link FA|he}}
+{{Link FA|hr}}
+{{Link FA|tl}}