Уһантүрэгшэ

Уһантүрэгшэ, ₁H
	; Плазма Байдалдахи Ягаан хүхэ гэрэлтэлгэ
Уһантүрэгшэ
Гаралга	үнгэгүй хии
Стандарт атомна ; хүндэ Ar, std(H)	[1.00784, 1.00811] ; ниитэ болоһон: 1.008
Уһантүрэгшэ үэлхэ системэдэ
	– ← уһантүрэгшэ → гели
Атомай дугаар (Z)	1
Бүлэг	1-р бүлэг: уһантүрэгшэ ; ба шүлтын металлууд
Үе	1-р үе
Блок	s-block
Электроной ; бүридэл	1s1
Бүрхөөл дэхи ; электроной тоо	1
Бодос зүйн шэнжэ шанар
Түлэб	хии
Хайлаха ; температура	(H2) 13.99 K (−259.16 °C,; −434.49 °F)
Бусалха ; температура	(H2) 20.271 K (−252.879 °C,; −423.182 °F)
Нягта (STP-дэ)	0.08988 г/Л
шэнгэн үедэ ; (х.т.)	0.07 г/см3 ; (хатуу: 0.0763 г/см3)
шэнгэн үедэ (at б.т.)	0.07099 г/см3
Гурбалһан сэг	13.8033 K, 7.041 кПа
Критическэ сэг	32.938 K, 1.2858 МПа
Хайлаха дулаан	(H2) 0.117 кДж/моль
Ууралталгын ; дулаан	(H2) 0.904 кДж/моль
Молярна дулаа ; багтааса	(H2) 28.836 Дж/(моль·K)
Атомай шэнжэ шанар
Окислениин зэргэ	−1, +1 (амфотерна оксид)
Сахилгаан ; эсэргүү шанар	Полингын шкала: 2.20
Ионизациин ; энерги	1-р: 1312.0 кДж/моль ; ; ;
Ковалентна радиус	31±5 пм
Ван-дер-Ваальсай ; радиус	120 пм
	Бодисой Спектральна шугамнууд
Бусад шэнжэ шанар
Байгаалиин ; үзэгдэл	primordial
Кристаллическа ; байгуулга	гексагональ
Абяанай хурда	1310 м/с (хии, 27 °C)
Дулаа ; дамжуулса	0.1805 Вт/(m⋅K)
Сахилгаан ; эмхилэлгэ	диасуранзан
Молиин суранзан ; даагдаса	−3.98×10−6 см3/моль; (298 K)
CAS номер	12385-13-6 ; 1333-74-0 (H2)
Түүхэ
Нээлгэ	Һенри Кавендиш (1766)
Нэрлэһэн хүн	Антуан Лавуазье (1783)
Гол Изотопууд
	Категори: Уһантүрэгшэ; үзэхэ; хэлэлсэхэ; заһабарилха;

Уһантүрэгшэ (Монгол: устөрөгч, Англи: Hydrogen, Грек: 'υδορе - уһан + Грек: γεννάω — «түрэнэб»-һээ гараһан) Н гэжэ тэмдэглэгдэдэг, атомай дугаариинь 1 болохо металл буса химиин элемент юм.

Хэбиин нүхэсэлдэ үнгэ, үнэргүй. Атом жэниинь 1.00794 гр/моль, хамагай хүнгэн, оршолонг юртэмсэ дээрэхи хамагай үргэн тархалтатай химиин элемент.

устөрөгчийн спектрийн туршилт

Дэлхэй дээрэ уһантүрэгшэ дангаараа маша хобор, үйлэдбэрилэлэй нүхэсэлдэ нүүрһэнуһантүрэгшэһээ илгажа абана. Уһантүрэгшэнь 3 янза байдаг ба сүмиинь 1 протонһоо тогтоһоные зүгээр уһантүрэгшэ гэхэ ба харин 1 протон, 1 нейтронһоо тогтоһоные дейтери (²H) гэнэ. Харин 1 протон, 2 нейтронһоо тогтоһоные трити (³H) гэдэг. Атомыень нэрлэхдээ уһантүрэгшэ, дейтон, тритон гэжэ тус тус нэрэлдэг.

Гаргалга[заһабарилха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Ажаүйлэдбэри[заһабарилха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

1000 °C-да уһанай ууралтай конверси:

{\mathsf {CH_{4}+H_{2}O\ \rightleftarrows {}\ CO+3H_{2}}}

1000 °C-да уһанай ууралые шулуун нүүрһэнэй кокс дээрэхи гаргалга:

{\mathsf {H_{2}O+C\ \rightleftarrows {}\ CO\uparrow +H_{2}\uparrow }}

Дабһанай уһанай хайламагай электролиз:

{\mathsf {2NaCl+2H_{2}O\ {\xrightarrow {}}\ 2NaOH+Cl_{2}\uparrow +H_{2}\uparrow }}

Катализтай уһантүрэгшын эһэлгэ:

{\mathsf {2CH_{4}+O_{2}\rightleftarrows {}\ 2CO+4H_{2}}}

Газарай тоһоной крекинг ба риформинг һүүлдэ.

Лабораторида[заһабарилха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

{\mathsf {Zn+H_{2}SO_{4}\rightarrow ZnSO_{4}+H_{2}\uparrow }}

{\mathsf {Ca+2H_{2}O\rightarrow Ca(OH)_{2}+H_{2}\uparrow }}

{\mathsf {NaH+H_{2}O\rightarrow NaOH+H_{2}\uparrow }}

{\mathsf {2Al+2NaOH+6H_{2}O\rightarrow 2Na[Al(OH)_{4}]+3H_{2}\uparrow }}

{\mathsf {Zn+2KOH+2H_{2}O\rightarrow K_{2}[Zn(OH)_{4}]+H_{2}\uparrow }}

{\mathsf {2H_{3}O^{+}+2e^{-}\rightarrow 2H_{2}O+H_{2}\uparrow }}

Зүүлтэ[заһабарилха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

↑ (2001) Inorganic chemistry. Academic Press. ISBN 978-0123526519.
↑ (2005) “Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds”, Lide, D. R.: CRC Handbook of Chemistry and Physics, 86th, Boca Raton (FL): CRC Press. ISBN 978-0-8493-0486-6.
↑ Weast, Robert (1984). CRC, Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton, Florida: Chemical Rubber Company Publishing, E110. ISBN 978-0-8493-0464-4.
↑ "Hydrogen", Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry, Wylie-Interscience, 2005, pp. 797–799, ISBN 978-0-471-61525-5
↑ Emsley, John (2001). Nature's Building Blocks. Oxford: Oxford University Press, 183–191. ISBN 978-0-19-850341-5.
↑ Stwertka, Albert (1996). A Guide to the Elements. Oxford University Press, 16–21. ISBN 978-0-19-508083-4.