Уһантүрэгшэ

Уһантүрэгшэ (H)
Атомай дугаар	1
Атомай масса	1.00794 г/моль
Үнгэ	Үнгэгүй
Электроной бүридэл	1s1
Бүрхөөл дэхи электроной тоо	1
Бодос зүйн шэнжэ шанар
Бодосой түлэб	Хии
Нягта	0,0708 г/см³
Хайлаха температура	(−259.14 °C) 14.01 K
Бусалха температура	(−252.87 °C) 20.28 K
Хайлалтын хубиин дулаан	(H2) 0.117 кЖ/моль
Ууршалтын хубиин дулаан	(H2) 0.904 кЖ/моль
Дулаан багтаамжа	(25 °C) (O2) 28.836 кЖ/(моль·K)
Атомай шэнжэ шанар
Орондо тороной бүтэсэ (Сингони)	Гексагональ
Эһэлдэлтын зэрэг	1, −1
Ионизациин энерги (эхинэй электроноор)	1312.0 кЖ/моль
Атомай радиус	25 пм
Ковалентай радиус	37 пм

H	1
1,00794
1s1
Уһантүрэгшэ

Уһантүрэгшэ (монголоор устөрөгч, англяар Hydrogen, грекээр 'υδορе - уһан + грекээр γεννάω — «түрэнэб»-һээ гараһан) Н гэжэ тэмдэглэгдэдэг, атомай дугаариинь 1 болохо металл буса химиин элемент юм.

Хэбиин нүхэсэлдэ үнгэ, үнэргүй. Атом жэниинь 1.00794 гр/моль, хамагай хүнгэн, оршолонг юртэмсэ дээрэхи хамагай үргэн тархалтатай химиин элемент.

Дэлхэй дээрэ уһантүрэгшэ дангаараа маша хобор, үйлэдбэрилэлэй нүхэсэлдэ нүүрһэнуһантүрэгшэһээ илгажа абана. Уһантүрэгшэнь 3 янза байдаг ба сүмиинь 1 протонһоо тогтоһоные зүгээр уһантүрэгшэ гэхэ ба харин 1 протон, 1 нейтронһоо тогтоһоные дейтери (²H) гэнэ. Харин 1 протон, 2 нейтронһоо тогтоһоные трити (³H) гэдэг. Атомыень нэрлэхдээ уһантүрэгшэ, дейтон, тритон гэжэ тус тус нэрэлдэг.

Гаргалга

Ажаүйлэдбэри

• 1000 °C-да уһанай ууралтай конверси:

${\mathsf {CH_{4}+H_{2}O\ \rightleftarrows {}\ CO+3H_{2}}}$${\mathsf {CH_{4}+H_{2}O\ \rightleftarrows {}\ CO+3H_{2}}}$

• 1000 °C-да уһанай ууралые шулуун нүүрһэнэй кокс дээрэхи гаргалга:

${\mathsf {H_{2}O+C\ \rightleftarrows {}\ CO\uparrow +H_{2}\uparrow }}$${\mathsf {H_{2}O+C\ \rightleftarrows {}\ CO\uparrow +H_{2}\uparrow }}$

• Дабһанай уһанай хайламагай электролиз:

${\mathsf {2NaCl+2H_{2}O\ {\xrightarrow {}}\ 2NaOH+Cl_{2}\uparrow +H_{2}\uparrow }}$${\mathsf {2NaCl+2H_{2}O\ {\xrightarrow {}}\ 2NaOH+Cl_{2}\uparrow +H_{2}\uparrow }}$

• Катализтай уһантүрэгшын эһэлгэ:

${\mathsf {2CH_{4}+O_{2}\rightleftarrows {}\ 2CO+4H_{2}}}$${\mathsf {2CH_{4}+O_{2}\rightleftarrows {}\ 2CO+4H_{2}}}$

• Газарай тоһоной крекинг ба риформинг һүүлдэ.

Лабораторида

${\mathsf {Zn+H_{2}SO_{4}\rightarrow ZnSO_{4}+H_{2}\uparrow }}$${\mathsf {Zn+H_{2}SO_{4}\rightarrow ZnSO_{4}+H_{2}\uparrow }}$

${\mathsf {Ca+2H_{2}O\rightarrow Ca(OH)_{2}+H_{2}\uparrow }}$${\mathsf {Ca+2H_{2}O\rightarrow Ca(OH)_{2}+H_{2}\uparrow }}$

${\mathsf {NaH+H_{2}O\rightarrow NaOH+H_{2}\uparrow }}$${\mathsf {NaH+H_{2}O\rightarrow NaOH+H_{2}\uparrow }}$

${\mathsf {2Al+2NaOH+6H_{2}O\rightarrow 2Na[Al(OH)_{4}]+3H_{2}\uparrow }}$${\mathsf {2Al+2NaOH+6H_{2}O\rightarrow 2Na[Al(OH)_{4}]+3H_{2}\uparrow }}$

${\mathsf {Zn+2KOH+2H_{2}O\rightarrow K_{2}[Zn(OH)_{4}]+H_{2}\uparrow }}$${\mathsf {Zn+2KOH+2H_{2}O\rightarrow K_{2}[Zn(OH)_{4}]+H_{2}\uparrow }}$

${\mathsf {2H_{3}O^{+}+2e^{-}\rightarrow 2H_{2}O+H_{2}\uparrow }}$${\mathsf {2H_{3}O^{+}+2e^{-}\rightarrow 2H_{2}O+H_{2}\uparrow }}$