Бразил

**Холбооной Бүгэдэ Найрамдаха Бразил Улас**
	Холбооной Бүгэдэ Найрамдаха Бразил Улас República Federativa do Brasil;
Түрын туг	Түрын һүлдэ
	Уряа: португалаар Ordem e Progresso; «Гурим ба хүгжэл»
	Түрын дуулалай нэрэ:; португалаар Hino Nacional Brasileiro; «Бразил уласай түрын дуулал»; noicon;
	Бразил һуури байра
Ниислэл	Бразилиа
Албан хэлэн	Португал хэлэн
Арад түмэн	47.73% Сагаан арһатан; 43.13% Хүрэн арһатан; 7.61% Хара арһатан; 1.09% Азиинхи; 0.43% Унаган индеецүүд
Түрэ засаг	Холбооной улас
Уласай хурал	Үндэһэнэй Ехэ Хурал (Congresso Nacional)
Дэбиcхэр газар
Хүн зон
ДНБ (ХАШТ)	2011 оной тоосоо
ДНБ (Нэрлэһэн)	2011 оной тоосоо
ОТББЭ (2010)	▼53.6
ХХИ (2011)	0.718 (84) (дээгүүр)
Мүнгэн тэмдэгтэ	Бразилиин реал (BRL)
Сагай бүһэ	-2һоо…-4
Интернет домэйн	.br
Телефоной код	+55

Бразил (португалаар Brasil), албан ёһоор Холбооной Бүгэдэ Найрамдаха Бразил Улас (португалаар República Federativa do Brasil) — Урда Америкын улас. Бразил газар нютаг ба хүн зоной хубида Латин Америкын эгээн томо, дэлхэйн хэмжээгээр табанда бэшэгдэдэг улас юм. Мүн арадшалһан оронууд дотор хүн зоноороо дүрбэндэ ородог. Бразилиин зүүн талада Атлантын далай оршодог болоод ниитэ эрьень 7,491 км утатай. Хойто талаараа Венесуэла, Суринам, Гайана, Франциин нютаг болохо Франциин Гвиана, урда талаараа Уругвай, баруун урда талаараа Аргентинэ, Парагвай, баруун талаараа Боливи, Перу, баруун хойто талаараа Колумби уласуудтай хилэ нэгэтэй юм. Фернанду-ди-Норонья, Рокас, Сан-Педру-ба-Сан-Паулу ба Триндади ба Мартин-Вас зэргэ олон арал ольтирогууд Бразилда хамаарна^[1].

Бразил 1500 ондо Педру Алвареш Кабралаар нээгдэһэнһээ хойшо 1822 ондо тусгаар тогтонихо хүрэтэр Португалиин колони байгаа. Анха Бразилиин эзэнтэ гүрэн нэрэтэйгээр тусгаарлаһан болон 1889 онһоо бүгэдэ найрамдаха улас болоо. Гэхыдээ мүнөөнэй конгресс гү, али хоёр танхимтай хуули тогтоохо байгуулга 1824 ондо Үндэһэн хуули баталагдаһан мөчид байгуулагдаһан байна. Мүнөөнэй Үндэһэн хуулида Бразилиие холбооной бүгэдэ найрамдаха улас гэжэ тодорхойлһон байдаг. Бразил холбооной тойрог, 26 можо, 5,564 хотоһоо бүридэнэ. Үндэһэнэй баярынь 9-дүгээр һарын 7 үдэр.

Бразилиин эдэй засаг номинал ҮНБ-р арбанда, худалдажа абаха шадабариин ҮНБ-р дэлхэйдэ юһэндэ жагсадаг. Эдэй засагай шэнэшэлэл Бразилиие үсэжэ бай дэлхэйн хүсэрхэг орон болгоһон болон НҮБ, Урда Америкын Оронуудай Холбоо зэргэ байгуулгануудые анха байгуулһан оронуудай нэгэ болгобо. Бразил католик шажанда, португал хэлээр дуугардаг, олон үндэһэтэнһөө тогтодог болон түрэл бүриин тусхай хамгаалалтатай газарнуудтань ан амитан, ургамал, байгаалиин баялиг зэргэ элбэг.

Юрэнхы мэдээсэл

Газар зүйн байрлалга, нютаг дэбисхэр

Бразил Улас Урда Америкын 47,3 хубиие эзэлэн 8 сая 514.877 хабтагай дүрбэлжэн километр дэбисхэр нютагта оршодог. Нютаг дэбисхэрэйнгээ хэмжээгээр Латин Америкэдэ түрүүлдэг, дэлхэйдэ табадугаарта ородог, шииглиг, дулаан уурал амисхалтай. Чили, Эквадор уласуудһаа бусад Урда Америкын бүхы оронтой хилэлдэг.

Хүн зон

Бразил 202 сая (2014) хүн зонтой, хүн зоной тоогоор дэлхэйдэ табадугаарта ородог. Нэгэ хабтагай дүрбэлжэн км газарта дундажаар 23,7 хүн ноогдодог, хүн зоной дундажа үсэлтэ 1,17 хуби, дундажа наһалалта 74,3 (2014).

Хүн зоной олонхиие нютагай унаган индиеецүүд болон португалиинхи, италиинхи, японойхи, африкынхи гаралтай бразилшууд бүридүүлдэг. Хүн зоной 75 хубинь католик шажантай. Ниислэл Бразилиа хото, 2 сая шахуу ажаһуугшадтай. 1960 ондо тус уласай ниислэлые Рио-де-Жанейро хотоһоо Бразилиада шэлжүүлһэн.

Улас түрын тогтолсоо

Юрэнхылэгшын засаглалтай Холбооной Бүгэдэ Найрамдаха Улас. Бразилиин Үндэһэнэй Ехэ Хурал (Congresso Nacional) болбол холбооной 26 улас, нэгэ дүүргэ тус бүриһөө олонхиин һанал абажа һунгагдаһан 3 гэшүүниие 8 жэлэй хугасаагаар томилдог ниитэ 81 һуудалтай Холбооной Суулган (Senado Federal) гү, али Дээдэ танхим, 513 һуудалтай, гэшүүдые 4 жэлээр һунгадаг Доодо гү, али Түлөөлэгшэдэй танхимһаа бүридэдэг. Үндэһэн хуулинь 1988 ондо баталагдаһан. Тус уласта уласта албан ёһоной бүридхэлтэй улас түрын 31 нам үйлэ ажаллалга ябуулдаг.

Уласай Юрэнхылэгшые дүрбэн жэлээр һунгадаг. Мүнөөнэй Юрэнхылэгшэ Дилма Руссеф 2011 ондо Ажалшадай намһаа нэрэ дэбшэн, олонхиин һаналаар илажа, 2014 оной 10 дугаар һарада дахин Юрэнхылэгшээр һунгагдаһан.

Үмэнэхи Юрэнхылэгшэ Лула да Сильвагай Засагай газар эдэй засагаа элүүржүүлхэ үүдэнһээ тэдхэбэри, тэдхэмжэ, татабариин хүндэ дарамтаһаа ангижаруулхын тулада хорин жэлэй хугасаада арбан найман тэрбум америкын долларай хуримталал бии болгохо түсэлые Конгрессын Доодо танхимаар баталуулан ажаллаһаниинь үрэ дүнтэй алхам болоһон гэжэ дүгнэдэг.

Эдэй засагай байдал

Бразил, Парагвайн хилэ дээрэ уһан сахилгаан станци

Бразил Уласта зам харилсаа, дэд бүтэсэ һайн хүгжэһэн, 80 сая тээбэриин хэрэгсэлтэй, 96 мянган км заһамал, 29 мянган км түмэр замтай, 10 үлүү томо уһан порттой, жэлдэ 9 сая тонно ашаа тээбэрилхэ хүсэн шадал бүхы 1000 үлүү хүлэг онгосотой, үндэһэнэй болон олон уласай ниидэлгын 14 компанитай.

Бразил Улас хара болон үнгэтэ түмэрлиг, марганецай хүдэр, уран, боксит, нүүрһэн, алмаз, алтан, мүнгэн, газарай тоһон, байгаалиин хии зэргэ ашагта малтамалай ехэ нөөсэтэй, энэ талаараа дэлхэйн баян ороной нэгэ гү, али «түби улас» гэжэ тоосогдодог. Бразилиин Амазонка дэлхэйн эгээн ута мүрэн болон тэрэнэй ой һаба газарые эрдэмтэд «дэлхэйн ногоон уушхан» гэжэ нэрлэдэг.

Тус улас эдэй засагай хүгжэлөөрөө Латин Америкын бүһэ нютагтаа түрүүлжэ, дэлхэйдэ долоодугаарта бэшэгдэдэг. Бразил болон Мексика уласуудта Латин Америкын ниитэ ДНБ-эй гурбанай хоёр хуби ногдодог. Бүһэ нютагай худалдаан, эдэйн засагай томо байгуулга болохо МЕРКОСУР-ые түрүүлдэг, “G-20”-до болон БРИКС-та шухала байра һуури эзэлдэг. Хүдөө ажахы, тэрэ дунда кофе, үхэрэй ажахыгаар үйлэдбэрилэлтээр дэлхэйдэ түрүүлхэ байра эзэлдэгэй зэргэсээ үнэтэ металлай томо үйлэдбэрилэгшэ, автомашина, гар утаһан, ниидэхэ онгосын экспортоороо дэлхэйн заха зээлдэ томо байра һуури эзэлдэг.

Бразил Улас 100 үлүү сая үхэр, 50 үлүү сая бага мал, 40 сая гахай үрэжүүлдэг. Мяха, һү, арһа болбосоруулха хүнгэн үйлэдбэри һайн хүгжэһэн байна. Түмэрлиг, цемент, эршэм хүсэн, сахилгаан бараа, холбооной хэрэгсэл, сахим тоосоолуур, автомашина,ниидэхэ онгосо , хүлэг онгосо үйлэдбэрилдэг. Элһэн шэхэр, хүбэн, гурил, кофе, сагаан будаа, кукуруза, цитрусай жэмэс, жэмэсгэнэ таряалдаг.

Бразил, Парагвайн хилэ дээрэ дэлхэйн хоёрдохи томо уһан сахилгаан станци ажалладаг.

Тус уласай дотоодын ниитэ бүтээгдэхүүнэй хэмжээ (ДНБ) 3,0 ехэ наяд америкын доллар байна (2014). Нэгэ хүндэ ноогдохо ДНБ-эй хэмжээ 15.115 (2014) америкын доллар. ДНБ-ые һалбаринуудаар ангилбал: хүдөө ажахы 5,5 хуби, ажаүйлэдбэри 27,5 хуби, үйлэшэлгэ 67 хубиие эзэлжэ байна. Мүнгэнэй ханша уналта (инфляци) 3 хубитай байхань 2005 онтой харисуулхада 2,7 хубяар буураһан, ниитэ хүн зоной 31 хуби амидаралгын баталгаажаха нюрууһаа доогуур амидралтай.

Худалдаанай эгээн томо партнёрынь Хитад Улас (2014).

Бразил Улас тээбэриин хэрэгсэлэй эд анги, түмэрлиг, кофе, буурсаг, хүнгэн ажаүйлэдбэриин бараа бүтээгдэхүүн зэргые экспортировалдаг. Экспортын гол партнёрнуудынь АНУ, Аргентинэ, Нидерланд, Хитад, Германи, Мексика, Япон зэргэ орон юм.

Бразил гол түлэб машина механизм, химиин бүтээгдэхүүн, газарай тоһон, эршэм хүсэн импортировалдаг ба ниитэ хэмжээ 238 тэрбум америкын доллар, гол партнёрнуудынь АНУ, Аргентинэ, Германи, Хитад, Япон зэргэ уласууд юм.

Бразилиин болбосоруулха ажаүйлэдбэридэ 1990-ээд онһоо шанарай ахиц гаража металл болон сахилгаан, электроникын бараа бүтээгдэхүүнэй үйлэдбэрилэл хурдасатай хүгжэһэн. Энэ үеһөө эршэмтэй хүгжэлэй шатадаа орожо, мүрысэлдэхэ шадабаринь нэмэгдэһэн байна. Бразил Улас Ази, Номгон далайн оронуудһаа Япон, Урда Солонгос, Хитад Улстай худалдаа, эдэй засагай харилсаа һүүлшын жэлнүүдтэ тодорхойгоор үргэжэжэ байна.

Бразил Улас олон уласай 60 үлүү байгуулгын гэшүүн юм.

Засаг захиргаанай хубаари

Тус улас 26 холбооной улас, нэгэ холбооной дүүргэ, засаг захиргаанай 5563 можотой. Дэлхэйдэ томохондо тоосогдодог үйлэдбэри, худалдаанай Сан-Паулу, Рио-де-Жанейро зэргэ хототой. Албан ёһоной хэлэниинь португал хэлэн.

Бразилиин засагай захиргаанай (можо уласууд ба бүһэнүүд) хубаариин газарай зураг

Хойто бүһэ

Акри (Acre)
Амазонас (Amazonas)
Амапа (Amapá)
Пара (Pará)
Рондони (Rondônia)
Рорайма (Roraima)
Токантинс (Tocantins)

Зүүн хойто бүһэ

Алагоас (Alagoas)
Баи (Bahia)
Мараньян (Maranhão)
Параиба (Paraíba)
Пернамбуку (Pernambuco)
Пиауи (Piauí)
Риу-Гранди-ду-Норти (Rio Grande do Norte)
Сеара (Ceará)
Сержипи (Sergipe)

Түб баруун бүһэ

Гояс (Goiás)
Мату-Гросу (Mato Grosso)
Бразилиа
Мату-Гросу-ду-Сул (Mato Grosso do Sul)

Зүүн урда бүһэ

Эспириту-Санту (Espírito Santo)
Минас-Жерайс (Minas Gerais)
Рио-де-Жанейро (Rio de Janeiro)
Сан-Паулу (São Paulo)

Урда бүһэ

Парана (Paraná)
Риу-Гранди-ду-Сул (Rio Grande do Sul)
Санта-Катарина (Santa Catarina)

Зүүлтэ

↑ ^1,0 ^1,1 Country Comparison: Area. CIA. the original on 2013-11-10 үдэрһөө архивлагдаһан. 2013-11-10 үдэртэ хандаһан.
↑ Census.gov (2013). Country Rank. Countries and Areas Ranked by Population: 2013. U.S. Department of Commerce. the original on 2013-11-10 үдэрһөө архивлагдаһан. 2013-05-09 үдэртэ хандаһан.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Brazil. International Monetary Fund. 2011-09-20 үдэртэ хандаһан.
↑ http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=45&pr.y=14&sy=2011&ey=2011&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=223&s=NGDPDPC&grp=0&a=
↑ Caracteristicas da População e dos Domicílios do Censo Demográfico 2010 — Rendimento
↑ UNDP Human Development Report 2011. Table 1: Human development index 2011 and its components (PDF). UNDP. 2011-12-04 үдэртэ хандаһан.

Холбооһон

Энэ хуудаһан Бразил гэһэн Викимедиа сангай ангилал холбооһотой.
Тематический номер журнала «Вокруг света» о Бразилии (май 2009). (ород)
Бразилия в энциклопедии «Кругосвет». (ород)
Brazil City Codes. Архивировалһан 25 таба һара 2012 оной. (ород)
Библиотека конгресса — Исследование страны: Бразилия(англ)
Энциклопедия Британика: Бразилия(англ)
Национальная библиотека Бразилии Архивировалһан 17 юһэ һара 2016 оной. (англ), Загбар:Ref-pt
Книга фактов ЦРУ: Бразилия Архивировалһан 9 таба һара 2007 оной.(англ)
Новости Бразилии на русском языке Архивировалһан 2 арба һара 2017 оной. (ород)
Official Tourist Guide of Brazil Архивировалһан 16 долоо һара 2012 оной. (англ)
Brazilian Federal Government(англ)
Brazilian Institute of Geography and Statistics(англ)
Brazil at UCB Libraries GovPubs(англ)
Country Profile from the U.S. Library of Congress (1997)(англ)
Video report on Brazil in 1961(англ)
Brazil from the BBC News(англ)
Key Development Forecasts for Brazil from International Futures(англ)
Democracy in Brazil from the Dean Peter Krogh Foreign Affairs Digital Archives(англ)

Урда Америкэ
	Аргентинэ · Боливи · Бразил · Венесуэлэ · Гайана · Колумби · Парагвай · Перу · Суринам · Уругвай · Чили · Эквадор

[CIA-1] 1,0 ^1,1 Country Comparison: Area. CIA. the original on 2013-11-10 үдэрһөө архивлагдаһан. 2013-11-10 үдэртэ хандаһан.

[CIA2-2] Census.gov (2013). Country Rank. Countries and Areas Ranked by Population: 2013. U.S. Department of Commerce. the original on 2013-11-10 үдэрһөө архивлагдаһан. 2013-05-09 үдэртэ хандаһан.

[imf-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 Brazil. International Monetary Fund. 2011-09-20 үдэртэ хандаһан.

[4] ttp://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=45&pr.y=14&sy=2011&ey=2011&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=223&s=NGDPDPC&grp=0&a=

[2010censusgini-5] Caracteristicas da População e dos Domicílios do Censo Demográfico 2010 — Rendimento

[HDI11-6] UNDP Human Development Report 2011. Table 1: Human development index 2011 and its components (PDF). UNDP. 2011-12-04 үдэртэ хандаһан.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]