Химиин элемент
Химиин элемент гээшэ атомой сүмэдэхи протоной тоо гү, али атомой дугаараар тодорхойлогдодог нэгэ түрэлэй атом юм[1]. Химиин элемент юрын химиин урбалай үрэ дүндэ үлүү энгын бодосто задаржа болохогүй[2]. Бүхы эд юумэн химиин элементнүүдһээ бүридэнэ.
2016 оной байдалаар 118 химиин элемент нээгдээд байна. 82-һоо дээшэ (бисмут, тэрэнһээ дээшэ), мүн 43-61 хоорондохи атомой дугаартай элементнүүд тогтоборигүй, ондоогоор хэлэбэл сасараг эдэбхитэ шанартай. Хэды сасараг эдэбхитэ шэнжэтэй болобошье 94 хүрэтэрхи атомой дугаартай элементнүүд байгаали дээрэ тааралдана.[3] Лабораториин нүхэсэлдэ сүмэй урбалаар шэнэ химиин элементнүүдые нээгдэһээр байна.
Түүхэ
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Элемент гэжэ нэрэ томьёо МЭҮ 360 оной үедэ грек философ Платон түрүүшынхеэ хэрэглэжэ байгаа[4].
33 химиин элементтэй оршон үеын түрүүшын жагсаалтые Антуан Лавуазьегэй 1789 оной «Химиин элементнүүд» (Elements of Chemistry) номһоо хаража болоно. 1869 ондо Дмитрий Менделеев алдарта үелхэ системэеэ нээһэн байна.
XX зуун жэлэй эхин хүрэтэр химиин элементые саашада дахин заахан хэһэгүүдтэ задархагүй гэжэ тодорхойложо байгаа.[5] 1913 ондо Һенри Мозли химиин элементын атомой дугаар тухайн атомойнгоо протоной тоогоор тодорхойлогдохо зүй тогтолые нээһэн байна. 1919 ондо ниитэ 72 химиин элемент нээгдээд байһан ба [6], 1955 ондо нээгдэһэн 101-дэхи элементые алдарта химик Менделеевэй нэрээр нэрлэбэ.
Тодорхойлолго
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]Атомой дугаар
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]Атомой дугаар хадаа тухайн элементын үелхэ системэдэ эзэлжэ байдаг дэс дугаар болоод тухайн атомой сүмэдэхи протоной тоотой эжэл удхатай байдаг.
Атомой масса
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]Атомой масса (A гэжэ тэмдэглэгдэнэ) гээшэ атомой сүмэдэхи протон ба нейтроной тооной ниилбэри юм.
Изотопи
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]Изотопи гээшэнь сүмэдэ протоной тоогоороо эжэл, харин нейтроной тоогоороо илгаатай тухайн химиин элементын түрэлнүүдые хэлэнэ.
Аллотропи
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]Аллотропи гээшэнь тухайн нэгэ химиин элементын үүдхэдэг хоорондоо илгаатай хоёр болон тэрэнһээ олон түрэлэй дан бодосууд юм. Ондоогоор хэлэбэл, эдэ аллотропинуудые бүридүүлэгшэ атомууд эжэл болобошье, эдэ атомуудай хоорондоо холбогдохо байдалынь ондоо байна. Ондоогоор хэлэбэл, бүтэсын байгууламжань илгаатай байна.
Тэмдэглэлгэ
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]Лата үзэгээр тэмдэглэгдэдэг, оршон үеын химиин тэмдэглэлгые швед химик Йенс Якоб Берцелиус болбосоруулһан болоод тухайн үедэ лата хэлэниинь эрдэм ухаанай хэлэн байгаа.
- 1 — химиин элементын тэмдэг.
- 2 — нэрэ.
- 3 — химиин элементын атомой дугаар, атомдохи протонуудай дугаар.
- 4 — атомой масса.
- 5 — эршэм хүсэнэй хангалтын түбшэндэ электронууд.
- 6 — электроной конфигураци.
Тархалта
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]Манай галактикын эгээн үргэн тархалтатай 10 химиин элементнүүд.
| Элемент | сая хубааһанай нэгээр, шэгнүүрэй |
|---|---|
| Уһантүрэгшэ | 739,000 |
| Гели | 240,000 |
| Хүшэлтүрэгшэ | 10,700 |
| Нүүрһэнтүрэгшэ | 4,600 |
| Неон | 1,340 |
| Түмэр | 1,090 |
| Азот | 970 |
| Сахюур | 650 |
| Магни | 580 |
| Хүхэр | 440 |
Зүүлтэ
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]- ↑ Compendium of Chemical Terminology, chemical element
- ↑ Brian H. Mason Roger John Tayler J.J. Lagowski. Британника нэбтэрхы толи, chemical element
- ↑ A. Earnshaw, Norman Greenwood. Chemistry of the Elements, Second Edition. Butterworth-Heinemann, 1997
- ↑ Hillar, Marian (2004). The Problem of the Soul in Aristotle's De anima. NASA WMAP. the original on 2006-09-09 үдэрһөө архивлагдаһан. 2006-08-10 үдэртэ хандаһан.
- ↑ Boyle, Robert (1661). The Sceptical Chymist.
- ↑ Carey, George, W. (1914). The Chemistry of Human Life.
|
«Химиин элемент» үгүүлэл хадаа Википедидэ заатагүй байха 1000 эгээн шухала үгүүлэлнүүдэй нэгэн юм. Энэниие дэлгэрэнгы болгожо туһалалсажа хайрлыт! |