Сингапур

**Бүгэдэ Найрамдаха Сингапур Улас**
	Бүгэдэ Найрамдаха Сингапур Улас Republic of Singapore (Англи); 新加坡共和国 (Хятад); Republik Singapura (Малай); சிங்கப்பூர் குடியரசு (Тамил);
Түрын туг	Түрын һүлдэ
	Уряа: "Сингапур, урагшаа" ; (Малай: Majulah Singapura)
	Түрын дуулалай нэрэ:; "Сингапур, урагшаа" ; (Majulah Singapura);
	Сингапур һуури байра
Ниислэл	Сингапур1
Албан хэлэн	Англи; Малай; Хятад (Умардын); Тамил
Арад түмэн	75.2% Хятад; 13.6% Малай; 8.8% Энэдхэг; 2.4% бусад
Түрэ засаг	Парламентын бүгэдэ найрамдаха
Дэбиcхэр газар
Хүн зон
ДНБ (ХАШТ)	2010 оной тоосоо
ДНБ (Нэрлэһэн)	2010 оной тоосоо
ОТББЭ (2009)	47.8 (29)
ХХИ (2010)	0.846 (дээд) (27)
Мүнгэн тэмдэгтэ	[[Сингапурай доллар]] (SGD)
Сагай бүһэ	+8
Интернет домэйн	.sg
Телефоной код	65

Сингапур (хитадаар 新加坡; малай Singapura; Тамил சிங்கப்பூர்) — Малайн хахад аралай урда хушуунда байрлаха аралһаа тогтохо зүүн урда Азиин хото-улас юм. Экваторой хойто зүгтэ 137 км зайда, ниитэдээ 63 жаахан аралһаа бүрилдэжэ, Малайзиин Жохор можын урда, Индонезиин Риау аралнуудай хойно байрладаг. Газар нютагынь 707.1 км² болоод дэлхэйдэ үлэһэн үсөөн тооной хото уласуудай нэгэ юм.

Сингапурай хүн зониинь 4.59 сая тухай. Хүн зоной диилэнхи хубиие Хитадууд эзэлдэг. Захиргаанда хэрэглэгдэхэ албан ёһоной хэлэниинь англи хэл.

Нэрэ

«Арсалан загаһан» (*Merlion*) гэһэн Сингапурай сахюусан амитан

Малай хэлэнэй Singapura (Сингапура) гэдэгынь санскрит хэлэнэй सिंहपुर (Симха пура), оршуулбал «Арсалан хото» гэхэ үгэһөө гаралтай юм. Үнэндөө, Сингапурта арсаланг юрэнь байгаагүй гэжэ үзэдэг, харин тус нэрые бард дуратай Шривиджая уласые үндэһэлэгшэ үгсэн гэжэ таамагладаг. Үргэн дэлгэрһэн Монгол арадай нэгэ дуунда «Арсалан хотын уршуудаар һылүүлжэ хэһэм аа…» гэһэн мүрэ баһа байдагһаа бол уридын сагта Арсалан хото гэжэ нэрлэжэ байгаа.

Түүхэ

Түүхэдэ тэмдэглэгдэһэн хамагай эртын һуурин МЭҮ 2-р зуунай үедэ оршон байгаа. Энэнь Темасек гү, али далайн хото гэһэн нэрэтэй тосхон болоод Суматрагай Шривиджая уласай ноёрхол доро байһан юм. 16-һаа 19-р зуунай хоорондо Жохорын Султанатай харьяанда байһан.

Британиин Дурна Энэдхэг нэгэдэлэй харьяада байхадаа 1819 ондо Сингапурай сүмэ аралда худалдаанай зээл боложо байгуулба. 1819 ондо Томас Стэмфорд Раффлес Британиин Дурна Энэдхэгые түлөөлжэ Султан Хуссейн Шахтай гэрээ байгуулжа, Сингапурай үмэнэ хэһэгые Британиин худалдаанай үрэдөө болгон ашаглаха болоо.

Энэ үедэ аралай гол һуурин газарынь Сингапур голой аман дээрэхи Малайзиин загаһанай ажахы эрхэлһэн тосхон байгаа. Мүн эрье, голнууд, жаахан аралнууд дээрэ нютагай уугуул эрхэтэн болохо Орган Лаут амидардаг байба. Британишуудынь Сингапурые "амталагшын зам" стратегиин ажа холбогдолтой түшэг газар болгон ашаглажа байгаа. Уламаар Британиин эзэнтэ гүрэнэй хамагай шухала худалдаа, сэрэг армиин түбүүдэй нэгэ болоһон байна. Дэлхэйн хоёрдугаар дайнай үеэр Сингапур Японшуудта эзэлэгдэхэдэ Уинстон Черчилль энэнние тодорхойлдоо "Британиин хамагай томо илагдал" гэбэ. 1945 ондо эрьеэд Британиин эрхэ мэдэлдэ шэлжэһэн. 1963 ондо Малай, Сабах, Саравактай нэгэдэн Малайзи уласые үүсхэһэн болобош 1965 оной 8 һарын 9-нд хоёрхон жэлэй дараа тусгаарлаба. Сингапурайь мүн оной 9 һарын 21 НҮБ-да элсэһэн байна.

Эдэй засаг

Сингапурай тусгаар тогтоноһоноор уласай амидарха стандарт нэмэгдэбэ. Гадаадын шууд хүрэнгэ оруулалта болон уласай ударидалгатай ажа үйлэдбэржэлтэнь сахилгаан хэрэгсэлэй үйлэдбэрилэлтэ, газарай тоһон гаралтай химиин бодос үйлэдбэрилэлтэ, туризм, санхүүгэй үйлэшэлгэ, мүн уламжалалта худалдаанай баазанууд дээрэ тулгуурилһан оршон үеын эдэй засагые бүтээжэ шадаба. Энэнь Голландиин эдэй засагша Альберт Винсемиусай түлэблигөө дооро хэгдэһэн байна.

Сингапурайь 1 хүндэ оногдохо ҮНБ-ээр тоособол дэлхэйн 6-дахи баян орон юм. Мүн гадаада аралжаанай нөөсэдөө 171.7353 тэрбум америкын доллартай.

Түрын засаг

Бүгэдэ Найрамдаха Сингапур Уласай Үндэһэн Хуулида улас түрын системыень түлөөлэлэй арадшалал гэһэн тодорхойлһон болобош парламентын засаглалтай бүгэдэ найрамдаха улас гэһэн хүлээн зүбшөөрэгдэдэг. Улас түрын амидаралдань Арадай Үйлын Нам (People's Action Party) дабамгайлдаг болоод 1959 онһоо хойшохи бүхы һунгуулида илалта байгуулба.

Газарзүй

Сингапур уласай газар нютагынь Сингапур арал гэхэ гол арал, бусад жаахан 62 аралһаа бүтэдэг. Жаахан аралнуудһаа Журон, Пулон, Пулой Убин, Сентоза аралнуудынь арай томохониинь юм. Эхэ газар гү, али Малайзитай холбогдоһон хоёр хуурай замын гараса байдаг. Эдэнһь хойто зүгтээ Жохор хототой холбогдоһон Жохор-Сингапурай далан зам, баруун зүгтээ Малайзи-Сингапурай холбооһон нэрэтэ хүүргэ хоёр болоно. Сингапурайь бага нютаг дэбисхэртээ, шигүү һууришилтайн ушар эрьеын гүехэн уһада шэнээр хүрьһэтэ газар үүсхэдэг юм. 1960 ондо 581.5 хабтагай дүрбэлжэн километр нютагтай байһан бол мүнөөдэрэй хэмжээнь 704 болоһон болоод 2030 он гэхэдэ ахин 100-гаар нэмэгдэнэ гэжэ таамагладаг.

Климат

Экваторай уларилтай, Ази түбиин Малайн хахад аралай урда газарта, температурын хэлбэлзэл маша бага байдаг. Шииглиг агаартай хадаа халууниие бараг тэсэхээр байдаг.

Сингапур жэл бүри ехэ шииг нойтонтой: нэгэ һарада 170 миллиметрһээ 250 миллиметр хүрэтэр бороотой. Хотын түүхэдээ эгээн бага температура +20 °C байхаад, эгээн ехэ температура — +36,1 °C. Жэлэй дундажа эгээн хүйтэниинь 25 °C, дундажа эгээн халуун 31,1 ° С байдаг. Эдэ температураһаа хэлбэлзэжэ магадгүй аад, шатаажа халуун агаар харисангы хобор байжа болоод 20 °С градусһаа доошо хүйтэн температура хэзээш байгаагүй.

Шажан

Сингапурай шажан шүтэлгэ^[7]
Шажан шүтэлгэ			Хуби
Буддын шажантан			33%
Христосой шажантан			18%
Атеистууд			17%
Лалын шажантан			15%
Бомбын шажантан (таоистууд)			11%
Энэдхэгэй шажантан			5.1%
Бусад			0.9%

Сингапурта хамагай үргэн тархаһан шажан бол Буддын шажан юм. Саяханай тоололгоор байнгын ажаһуугшадай 33% өөрһэдөө Буддын шажаниие баримталагша гэһэн хэлэһэн байна. Тоо үзүүлэлтээрээ Буддын шажанай дараа ороһон томохон шажанууд бол Христосой, Лалын, Бомбын, мүн Энэдхэгэй шажанууд юм. Христосой, Бомбын шажанай болон шүтэлгэгүй хүнүүдын тоо 2000 онһоо 2010 оной хоорондо тус бүри 3%-аар нэмэгдэһэн ба тэрэнэйхээ хэрээр буддын шажантанууд сөөрэһэн байна. Бусад шажан шүтэгшэдэй тоо харисангы тогтоборитой байна.

Сингапурта Буддын шажанай гурбан гол урасхал болохо Тхеравада, Махаяна, Ваджраянагай сүмэ хиидүүд али алинь байдаг. Сингапурай Буддын шажантануудай ехэнхинь хитад яһатан болоод тэдэ Махаяна урасхалые шүтэнэ. Хэдэн арбан жэлэй турша Тайвань, Хитадай номлогшод һургаалаа дэлгэрүүлһээр ерэһэн тула Хитадай Махаяна зонхилдог. Гэхыдээ Тайландын Тхеравада урасхал һүүлшын жэлнүүдтэ дэлгэржэ байна. Японой Буддын шажанай Сока Гаккай байгуулга Сингапурта олон хүн һургадаг болоод тэдэнь ехэнхидээ Хитад яһатанууд байдаг. Мүн лэ Түбэдэй Буддын шажан алгуурханаар Сингапурта нэбтэрэн орожо ерэжэ байна.

Сингапур орон нютагайхи хэлэн

Сингапурайхидай түрэлхи хэлэн^[8]
Хэлэн			эзэлхэ хуби
Хитад			49.9%
Англи			32.3%
Малай			12.2%
Тамил			3.3%

Сингапурынь хитад, англи, малай, тамил гэһэн албан ёһоной дүрбэн хэлэтэй. Англи хэлэн бол тус уласай тэригүүлэгшэ хэлэн ба энэ хэлэниинь бизнес, засагай газар, дунда һургуулиин һургалтада хэрэглэгдэдэг. Сингапурай үндэһэн хуули болон бүхы хуулинь англи хэлээр бэшэгдэһэн байдаг. Сингапурайхидай 80% англи хэлые эзэмшэһэн байдаг. Англи хэлэнэй дараа Хитадай Мандарин хэлэн, теэд Малай, Тамил хэлэнүүд ородог. Сингапурай англи хэлэнэй үндэһэнь Британиин Англи хэлэн юм.

Сингапурайхидай бараг талань гэртээ хитад хэлэн хэрэглэдэг. Сингапурай Мандарин хэлэниинь 1.2 сая хүнэй түрэлхи хэлэниинь болно. Хахад сая оршомынь хитад хэлэнэй өөр аялганууд болохо Хоккиэн, Теочев, Кантон аялгаар яридаг болобош мандарин, англи хэлэнүүдтэй харисуулхада хэрэглэгшэдэй тоо бууража байна.

Малай хэлэн бол "үндэһэнэй хэл" болон түүхэтэй холбогдолтойгоор үлүү ёһололой шэнжэ шанартай үйлэдэ хэрэглэгдэдэг. Түрын дуулал болохо “Мажулах Сингапура”, мүн сэрэгэй тушаалнууд малай хэлээр байдаг. Мүнөөдэр малай хэлээр голдуу малайшууд яридаг ба Сингапурайхидай зүбхэн 16.8% малай хэлые мэдэдэг, 12% түрэлхи хэлээ болгон хэрэглэдэг байна.

Сингапурайхидай 100 мянганиинь гү, али 3% Тамил хэлые түрэлхи хэлээ болгон хэрэглэжэ байна. Хэдыгээр зүбхэн тамил хэлэниинь албан ёһонойхи гэжэ тоосогдодогшье Энэдхэгэй бусад хэлэнүүд баһа хэрэглэгдэхэнь бии.

Зүүлтэ

↑ (2011) «Demograhpics Indicators)» (Statistics Singapore). Проверено 2 October 2011. Архивировалһан 1 найма һара 2007 оной.
↑ (2009) «2008 Estimate» (Statistics Singapore). Проверено 2 July 2011. Архивировалһан 21 хоёр һара 2009 оной.
↑ ^3,0 ^3,1 World Factbook – Singapore. U.S. Central Intelligence Agency. the original on 15 December 2018 үдэрһөө архивлагдаһан. 12 June 2011 үдэртэ хандаһан.
↑ Time Series on GDP Data at Current Market Prices. Statistics Singapore (17 February 2011). the original on 24 January 2013 үдэрһөө архивлагдаһан. 14 September 2014 үдэртэ хандаһан.
↑ Time Series on Per Capita GDP at Current Market Prices. Statistics Singapore (17 February 2011). the original on 13 November 2009 үдэрһөө архивлагдаһан. 14 September 2014 үдэртэ хандаһан.
↑ Human Development Report 2010. United Nations (2010). 5 November 2010 үдэртэ хандаһан.
↑ Загбар:Cite press release
↑ Census of Population 2010 (2010). the original on 11 May 2011 үдэрһөө архивлагдаһан. 19 February 2011 үдэртэ хандаһан.

Энэ богони үгүүлэлые утадхажа болоно. Энэниие дэлгэрэнгы болгожо Википеэдидэ туһалаарай.

[unpop-1] (2011) «Demograhpics Indicators)» (Statistics Singapore). Проверено 2 October 2011. Архивировалһан 1 найма һара 2007 оной.

[autogenerated1-2] (2009) «2008 Estimate» (Statistics Singapore). Проверено 2 July 2011. Архивировалһан 21 хоёр һара 2009 оной.

[CIA-3] 3,0 ^3,1 World Factbook – Singapore. U.S. Central Intelligence Agency. the original on 15 December 2018 үдэрһөө архивлагдаһан. 12 June 2011 үдэртэ хандаһан.

[4] Time Series on GDP Data at Current Market Prices. Statistics Singapore (17 February 2011). the original on 24 January 2013 үдэрһөө архивлагдаһан. 14 September 2014 үдэртэ хандаһан.

[5] Time Series on Per Capita GDP at Current Market Prices. Statistics Singapore (17 February 2011). the original on 13 November 2009 үдэрһөө архивлагдаһан. 14 September 2014 үдэртэ хандаһан.

[HDI-6] Human Development Report 2010. United Nations (2010). 5 November 2010 үдэртэ хандаһан.

[2010censuspercentage-7] Загбар:Cite press release

[singstat1-8] Census of Population 2010 (2010). the original on 11 May 2011 үдэрһөө архивлагдаһан. 19 February 2011 үдэртэ хандаһан.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]